Ο ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ-RUM ORTODOKS PATRIKHANESI (4)

                                      Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΩΝ

Α. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Αμέσως μετά την Αλωση, η κατάσταση που επικρατούσε στην κατακτημένη Ελλάδα οδήγησε πολλούς από τους κατοίκους να καταφύγουν στους ορεινούς όγκους, προσπαθώντας να αποφύγουν την αιχμαλωσία και τη σφαγή. Στους πρώτους 2-3 αιώνες μετά την Αλωση, οι άνθρωποι αυτοί, χωρίς εθνική συνείδηση, χωρίς εθνικούς στόχους και με αποκλειστικό γνώμονα την προσωπική τους επιβίωση, επιδίδονταν σε πράξεις ληστείας, γεγονός που τους προσέδωσε το όνομα "Κλέφτες".

Από τα μέσα ήδη του 18ου αιώνα, τα άτακτα αυτά σώματα αρχίζουν να έχουν σαφείς προσανατολισμούς εναντίον των Τούρκων, οι επιχειρήσεις τους εστιάζονται στις επιθέσεις εναντίον τουρκικών στόχων, με άλλα λόγια αποτελούν "τη μαγιά της λευτεριάς", όπως σημειώνει ο Μακρυγιάννης, καθώς αρχίζουν
να αποτελούν τον πυρήνα των στρατιωτικών σωμάτων αντίστασης κατά των Τούρκων. Ο Choiseul Gouffier γράφει σχετικά το 1782: "Οχι στην πρωτεύουσα αλλά στις επαρχίες και μακριά από την έδρα της αυτοκρατορίας πρέπει να ιδή κανείς τους Ελληνες. Ο έρωτας της ελευθερίας ποτέ δεν έσβησε από τις καρδιές τους". (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τ. 11, σελ. 147).

Από τη μεριά της η τουρκική εξουσία θα αρχίσει να οργανώνει στρατιωτικές ή μη επιχειρήσεις εναντίον τους, με σκοπό να τους εξοντώσει ή να τους δελεάσει, ανάλογα με την περιοχή και το είδος του "προβλήματος".

Στο τέλος του 18ου αιώνα, οι κλέφτες αποτελούν ένα υπολογίσιμο και δυνατό αντάρτικο σώμα, στελεχωμένο με μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα του Αγώνα: Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος, Κατσαντώνης, Διάκος, Καραϊσκάκης...

Το δεξί χέρι της τουρκικής εξουσίας, το πατριαρχείο των Ρωμαίων, διά στόματος Καλλίνικου του Ε΄ επικυρήσσει και αφορίζει τους καπεταναίους αυτούς, προσπαθώντας μάταια να σταματήσει το ποτάμι του Αγώνα που άρχισε να φουσκώνει και να παρασέρνει στο διάβα του οθωμανούς και πατριάρχες-πασάδες. Είχε προηγηθεί ήδη η προδοσία και η παράδοση του Ρήγα στους Τούρκους, η επικήρυξη των γραφτών του ενώ ακολουθούσε ο μεγάλος τριπλός αφορισμός της Επανάστασης από τον ίδιο ξένο θρησκευτικό οργανισμό που είχε αναλάβει ήδη από το 1454 την υποχρέωση να διατηρεί τους Ελληνες υποταγμένους στο σουλτάνο.

B. Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΛΕΦΤΟΥΡΙΑΣ
Στα 1805, ο τότε πατριάρχης Καλλίνικος πασάς ο Ε΄ εξαπολύει ένα φιρμάνι κατά των ανθρώπων που άρχισαν να απειλούν φανερά την τουρκική εξουσία και άρα τα ίδια τα συμφέροντα του πατριαρχείου που ήταν στενά συνδεδεμένα μ'αυτήν. Αφορίζει τους κλέφτες, τους καπεταναίους, και ζητάει από τους χριστιανούς να τους καταδίδουν στο σουλτάνο. Ο αφορισμός, σε μορφή εγκυκλίου, απευθύνεται προς τον αρχιεπίσκοπο Δημητσάνας Φιλόθεο και στους επισκόπους και ιερείς της Πελοποννήσου αλλά και στους κοτσαμπάσηδες της περιοχής, όσους δηλαδή το πατριαρχείο θεωρεί συμμάχους του στον ιερό αγώνα του κατά οποιασδήποτε ιδέας επανάστασης.

Ας δούμε τα βασικά σημεία του αφορισμού του πατριαρχείου:
- Αρχικά ο αφορισμός ξεκινάει με ένα λιβανισμό της τουρκικής δουλείας, η οποία χαρακτηρίζεται "ευεργετική" για τους ραγιάδες.

"Η κραταιοτάτη και ευεργετικωτάτη εις ημάς βασιλεία, το δικαιότατον και πολυχρονιώτατον δοβλέτι, με το να προνοήται πάντοτε δια την ησυχίαν και καλήν κατάστασιν όλων των υπηκόων και πιστών ραγιάδων, όπου είναι υποκείμενοι εις την βασιλικήν του επικράτειαν..."

- Στην εισαγωγή επίσης σημειώνεται πως οι "κλέφτες" οι οποίοι αφορίζονται είναι γνωστοί στους κατοίκους (και άρα, όπως αναφέρεται παρακάτω, εύκολη η κατάδοσή τους) ενώ ταυτόχρονα ο ανθέλληνας επαγγελματίας χριστιανός χαρακτηρίζει τα αντάρτικα σώματα των κλεφτών ως "κακοποιούς", "απαγωγείς", "δυνάστες του λαού" (βγάλε τη σκούφια σου και βάρα μας...), "εγκληματίες", και άλλα τέτοια. Φυσικά οι χαρακτηρισμοί αυτοί δεν πείθουν ούτε το συντάκτη του αφορισμού, καθώς αμέσως παρακάτω καταδεικνύει ποιούς πραγματικά εννοεί: Αυτούς που ανθίστανται στη "βασιλική εξουσία", στον εργοδότη του πατριάρχη, το σουλτάνο.

- Τέλος σημειώνει ο πατριάρχης πως αυτό δεν είναι το πρώτο έγγραφο που έχει στείλει σχετικά, αλλά έχει στείλει κι άλλα, με τα οποία προστάζει να διατηρείται η "δουλική κλίση" προς το σουλτάνο και να εμποδίζεται κάθε κίνηση εναντίον του σουλτάνου.

"Πολλάς φοράς και ημείς με υψηλήν προσκυνητην προσταγήν εγράψαμεν εις την αρχιερωσύνην σου και εις τους λοιπούς συναδέλφους αρχιερείς του Μωρέως (...) να έχετε μεγάλην προσοχήν, να φυλάττετε απαρασάλευτα όσα προστάζεσθε με κάθε ομόνοιαν και με μεγάλην δουλικήν κλίσιν, και να εμποδίζετε με κάθε τρόπον και με όλην σαν την δύναμιν κάθε κίνημα, οπού είναι εναντίον εις τας βασιλικάς προσκυνητάς προσταγάς"

Ετσι το πατριαρχείο δίνει τις παρακάτω εντολές:
α. Οι κοτσαμπάσηδες και οι δημογέροντες πρέπει να καταδίδουν τους κλέφτες και να τους παραδίνουν στους Τούρκους αστυνομικούς, ώστε αυτοί με τη σειρά τους να τους παραδίνουν στον πασά για να τους τιμωρήσει.

"εις οποίον χωρίον η τζιφλίκι ευθύς οπού φανώσιν οι κλέπται, οι προεστώτες και δημογέροντες εκείνων των χωρίων φανερώνοντες εις τους κοτζαμπασίδες του καζά, εκεί οπού υποτάσσονται τα χωρία και τζιφλίκια, έχουσι χρέος οι κοτζαμπασίδες χωρίς αργοπορίαν να πιάνωσι τους τοιούτους κλέπτας και να τους δίδωσι εις τον βοϊβόνδαν και ζαπίτην και εις τους αγιάννηδες, από τους οποίους να αποστέλλωνται εις τον Μόρα βαλή πασιά εφέντην μας, δια να λάβωσι κατά νόμους τα επίχειρα της κακίας των."

β. Σε όποια Μητρόπολη εμφανίζονται κλέφτες, ο Μητροπολίτης θα χάνει τη θέση του και δεν θα παίρνει άλλη μητρόπολη (ένα καλό κίνητρο για τους επισκόπους να καταδίδουν τους κλέφτες).

"Το εναντίον δε μεταξύ εις αυτούς τους κεφιλεμέδες, οποίος από τους ραγιάδες ήθελε φανή κλέπτης και κακοποιός, ο μητροπολίτης εκείνος όπου ορίζει τον καζάν εκείνον, από τον οποίον ευγαίνουν οι κλέπται, θέλει αποδιωχθή από την επαρχίαν του, με απόφασιν κατά το παλαιόν υψηλόν φερμάνι, ότι να μην πέρνη ποτέ άλλην επαρχίαν"

γ. Οποιος κλέφτης σκοτώσει κάποιον, αυτός πρέπει να παραδίδεται από τους κοτσαμπάσηδες στην αστυνομία για να σταλεί στον πασά για τα περαιτέρω.

"Κατά τον κεφιλεμέ οπού ήθελε γένη, οποίος από τους ραγιάδες ήθελε σκοτώση κανένα άπταιστον, οι πρώτοι κοζαμπασίδες του καζά εκείνου η του χωρίου η τζιφλικίου, οπού ήθελε γένη ο φόνος, έχουσι χρέος να παραστήσωσι τον φονέα, παραδίδοντές τον εις τον βοϊβόνδαν και αγιάννηδες, από τους οποίους να στέλλεται ο φονεύς με ιλάμι της ιεράς κρίσεως εις τον υψηλότατον πασιά εφέντην μας."

δ. Οποιος κλέφτης όμως δεν πιαστεί και δεν δοκιμάσει την τιμωρία του πασά μας, παρά μείνει ελεύθερος να χτυπάει τους Τούρκους, τον καταριόμαστε, τον αφορίζουμε, να μη λιώσει ο κερατάς μετά θάνατο, να είναι καταραμένος για πάντα και να καίγεται στο πυρ το εξώτερο, που τόλμησε να σηκώσει κεφάλι κατά του σουλτάνου και κινδυνεύουμε τώρα εμείς να χάσουμε τη δουλειά μας...

Το κυρίως κείμενο του αφορισμού είναι ένα μείγμα από χριστιανικές κατάρες, χολή, μίσος και αφρισμένο μένος του πατριαρχείου κατά των Ελλήνων κλεφτών που απειλούσαν τη δουλεία και την υποταγή των Ελλήνων στους Τούρκους, απειλώντας ταυτόχρονα και τα προνόμια του πατριάρχη και του μαγαζιού του που ήταν άρρηκτα δεμένα με την υποταγή των ραγιάδων.

"Ανίσως όμως καθένας από σας δια την πλεονεξίαν του, δια να ωφελή τον εαυτόν του, κατατυραννή ασεβώς και βασανίζη τους πτωχούς ραγιάδες με παράνομα και άδικα χαράτζια και παρσίματα και νομίζη ένα τυχηρόν εύρημα δια τα χωριστά άλλα τέλη το να ευρίσκωνται κακοποιοί εις αυτήν την λησταρχικήν ζωήν, και χαίρωνται εις τα φονικά, και προδίδουν τους ανθρώπους δια να σκοτώνωνται, ούτος θέλει πέση εις τας πολιτικάς παιδείας και εις τας εκκλησιαστικάς ημών κατάρας και αφορισμούς καθώς και συνοδικώς γράφοντες αποφαινόμεθα εναντίον εις τους τοιούτους, ότι όταν εις το εξής δεν ήθελε κάμωσι με προθυμίαν και μεγάλην υπομονήν, κατά τας σταλείσας υψηλάς βασιλικάς προσταγάς και φερμάνια και δεν ήθελε παύσωσιν από τας τοιαύτας ασυγχώρητους κακίας και πονηρίας, υπάρχωσιν αφωρισμένοι, κατηραμένοι και ασυγχώρητοι, και μετά θάνατον άλυτοι, και τυμπανιαίοι και πάσαις ταις πατριαρχικαίς και συνοδικαίς αραίς υπεύθυνοι και ένοχοι του πυρός της γεέννης, και τω αιωνίω αναθέματι υπόδικοι· όθεν, δια να μην πάθετε τα τέτοια μισητά και αποτρόπαια, ποιήσατε ως γράφομεν εξ αποφάσεως· η δε του Θεού χάρις είη μεθ’ υμών"

αωε Οκτωβρίου κε

Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος και εν Χριστώ αδελφός και ευχέτης

Γ. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΦΟΡΙΣΜΟΥ
Οπως περιγράφει τόσο ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του αλλά και πολλοί άλλοι συγγραφείς, τα αποτελέσματα της επικύρηξης των κλεφτών και του αφορισμού τους από το πατριαρχείο ήταν καταλυτικά για την ύπαρξη του κινήματος στην Πελοπόννησο. Ο Πιπινέλης αναφέρει πως η κλεφτουριά διαλύθηκε τελείως μετά το 1806, μέσα από το ανηλεές κυνηγητό του κλήρου, των κοτσαμπάσηδων και των αφοσιωμένων τους.

Πράγματι, ο αφορισμός του πατριαρχείου ολοκλήρωσε με τον καλύτερο τρόπο τη διάλυση των αντάρτικων ελληνικών ομάδων, καθώς έδωσε το τελειωτικό χτύπημα σε ένα "πρόβλημα" που η τουρκική εξουσία δεν μπορούσε κατά τα φαινόμενα να λύσει μόνη της. Όπως καταθέτει ο Αμβρόσιος Φραντζής έσπευσαν τότε “Οθωμανοί τε και Έλληνες κατά των κλεπτών“, στέλνοντας όσους συλλαμβάνονταν στην αγχόνη, στο παλούκωμα, στη σούβλα ή στο σχίσιμο στα τέσσερα και στο κρέμασμα στις δημόσιες οδούς... Ενέργειες που έκαναν το πατριαρχείο περήφανο, βλέποντας να πιάνει τόπο η προσπάθειά του να διαλύσει ό,τι έβαζε σε κίνδυνο την τουρκική δουλεία και ταυτόχρονα τα δικά του συμφέροντα.

Αξιος ο μισθός και του Καλλίνικου πασά του Ε΄

(Συντακτης του κειμενου ειναι ο εκπαιδευτικος Κωνσταντινος Θεοδωριδης)


Αρχική σελίδα