Το αποκορύφωμα της δεισιδαιμονίας

Ο ἄλογος φόβος τῶν μυστηριωδῶν ὑπερφυσικῶν δυνάμεων τῆς φύσεως (σεισμοί, ἡφαίστεια, παλιρροϊκὰ κύματα ,κεραυνοὶ κ.ἄ.),καθὼς καὶ τὰ περιέργως συμβαίνοντα στὸν ἴδιο τὸν ὀργανισμὸ τοῦ ἀνθρώπου (ἀσθένειες, ὄνειρα, θάνατος κ.ἄ.) γέννησαν στὴν ψυχὴ τοῦ πρωτόγονου ἀνθρώπου τὸν μεταφυσικὸ φόβο, τὴν πίστη δηλαδὴ ὅτι οἱ δυνάμεις αὐτὲς θεϊκὲς ἢ φυσικὲς ἐνεργοῦνἐναντίον του. Ἡ δεισιδαιμονία χρησιμοποιήθηκε ἀπ’τὶς ἐξουσιαστικὲς ἀρχὲς τῶν περισσοτέρων ἐθνῶν τοῦ ἀρχαίου κόσμου (τῆς Ἀσίας κυρίως), γιὰ νὰ ὑποτάξῃ τὶς ἀνθρώπινες μᾶζες μέσῳ τοῦ φόβου, ἐπίγειου καὶ μεταφυσικοῦ. Ὁ Ἑλληνικὸς Πολιτισμὸς σταθηκε ἀντίθετος στὴν δεισιδαιμονία. Πολλὲς φιλοσοφικὲς πραγματεῖες γράφτηκαν ἀπὸ Ἕλληνες συγγραφεῖς (Ἱπποκράτης, Πλάτων, Ἐπίκουρος, Πλούταρχος, Γαληνός, Πλωτῖνος κ.ἄ.), γιὰ νὰ βοηθήσουν τοὺς ἀνθρώπους ν’ἀπαλλαγοῦν ἀπ’τὴν μάστιγα αὐτή. Κατὰ τὴν μεταχριστιανικὴ περίοδο ἡ Δεισιδαιμονία ἐξετράπη σὲ ἔσχατα ἐπίπεδα, ἀφοῦ ἡ νέα ἐξ’ἀνατολῶν θρησκεία τοῦ Χριστιανισμοῦ, γιὰ νὰ ἐπικρατήσῃ στὰ πλήθη, ἐκτὸς ἀπ’τὶς σφαγὲς καὶ τὶς καταστροφές, βασίσθηκε στὴν δεισιδαιμονία. Ἡ πλύση ἐγκεφάλου ποὺ ὑπέστη ἡ ἀνθρωπότητα περιελάμβανε τιμωρίες (καθημερινὲς καὶ μεταθανάτιες), προπατορικὰ ἁμαρτήματα, μεταφυσικὲς ἀπειλές, κολάσεις, αἰώνιες φωτιές, τρομακτικὰ φανταστικὰ ὄντα, κατάρες καὶ διάφορα ἄλλα. Ἡ φύση καὶ οἱ θεότητές της δαιμονοποιήθηκαν,τὰ ἀθλήματα, οἱ ἐπιστῆμες καὶ οἱ τέχνες ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ τὴν ὑποταγή, τὴν συντριβὴ καὶ τὶς μετάνοιες. Ὅλα αὐτὰ θὰ ἐπιφέρουν τὶς ἀμέτρητες ψυχικὲς φοβίες, τὴν λύπη,τὴν στενοχώρια, τὴν ἄρνηση γιὰ τὴν ζωή ,τὴν αὐτοτιμωρία,τὴν ἀπομόνωση.

Ακόμη σκλάβοι θα ΄μασταν αν τους άκουγαν οι αγωνιστές

Συνοδικὴ ἐγκύκλιος τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Εὐγενίου Β΄ 
πρὸς τοὺς κατοίκους τῆςΚρήτης, Πελοποννήσου καὶ νησιῶν 
τοῦ Αἰγαίου Πελάγους, καταδικαστικὴ τῶν ἐπαναστα-
τικῶν ἀπελευθερωτικῶν κινημάτων καὶ προτρεπτικὴ 
σὲ δουλικὴ ὑποταγὴ στοὺς κρατοῦντες. 
[Ἰανουάριος 1822. Ἀρχεῖο Οἰκονόμων (φάκ. ΧΧΧΙΙΙ).]

Ενῷ μαινόταν ἡ ἐπανάσταση στὴν Κρήτη, οἱ ἱεράρχες γύριζαν στὰ χωριά, λέγοντας πὼς οἱ ἐπαναστάτες εἶναι ἀφωρισμένοι, καὶ πὼς πρέπει νὰ παρατήσουν τὰ ὅπλα καὶ νὰ ζητήσουν συγχώρεση ἀπὸ τὴν «κραταιάν, ἔνδοξη καὶ φιλάνθρωπον βασιλείαν».
Στὸ τέλος τοῦ 1823 ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ἔγραφε στὸ ποίμνιό του:

«Χριστιανοί, τέκνα ἐν Κυρίῳ ! Γνωστὸν ἔστω ὑμῖν ὅτι ὁ ἐνδοξώτερος ἀρχιστράτηγος Χασὰν Πασᾶς ἀπὸ φιλανθρωπίαν κινηθεὶς ἀπεφυλάκισε πολλοὺς ἄλλους ἀδελφοὺς ἡμῶν καὶ ἐμὲ τὸν ἴδιον. Εὑρισκόμενος ἐγὼ τώρα ὑπὸ τὴν εὐνοϊκὴν προστασίαν του ,ὡς περὶ τούτου θέλει σᾶς πληροφορήσει καὶ ὁ διάκονός μου, δὲν δύναμαι ἀπὸ εὐγνωμοσύνην να κρύψω τὴν προαίρεσιν καὶ τὴν δικαιοσύνην του. Ἔρχομαι ὅμως να παρακαλέσω ὑμᾶς, χριστιανοί ,νὰ ἔλθητε πλέον εἰς συναίσθησιν καὶ νὰ γνωρίσητε μὲ ποίαν ἰσχυρὰν δύναμιν τοῦ Ἀντιβασιλέως τῆς Αἰγύπτου ἔχετε νὰ κάμετε. Ὅθεν σᾶς συμβουλεύω νὰ ῥίψητε τὰ ὅπλα καὶ νὰ προσπέσητε εἰς τοιοῦτον φιλάνθρωπον ἀρχιστράτηγον, τὸν ὁποῖον ἐπίτηδες ὁ ἐνδοξώτατος Μεχμὲτ Ἀλῆς ἔστειλεν τοιοῦτον, διὰ νὰ εἰρηνεύσῃ τὸν τόπον μας... Οὕτω πράξητε χριστιανοί μου προτιμῶντες τὸν εἰρηνικὸν βίον παρὰ τὰς τόσας ζημίας ,τὰς ὁποίας καθ’ἑκάστην λαμβάνητε ὑμεῖς αὐτοί, τὰ τέκνα σας καὶ τὰ κτήματά σας» (βλ.Κριτοβουλίδη,40).