Η αλήθεια για τον θάνατο του πατριάρχη Γρηγόριου Ε΄

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ ἀκολούθησε τὴν ἴδια φιλοτουρκικὴ κι ἀνθελληνικὴ πολιτική, ποὺ ἀκολούθησαν ὅλοι οἱ πρὶν καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὸν πατριάρχες. Ἡ πλέον ἐπονείδιστη πράξη του ἦταν ὁ ἀφορισμὸς τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, ὁ ὁποῖος προκάλεσε μεγάλη σύγχυση καὶ κλονισμὸ κι ἐξαἰτίας του παρ’ὀλίγο νὰ σβήσῃ ἡ ἐπαναστατικὴ φλόγα. Ὁ θάνατος τοῦ Γρηγορίου δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴ δῆθεν συμμετοχή του στὴν Ἐπανάσταση ἢ ἔστω ἔγκριση τῆς ἐθνεγερσίας – ὅπως ψευδῶς προπαγανδίζεται ἀπὸ τὴν ἑλληνοχριστιανικὴ ἱστοριογραφία, ποὺ παραποιῶντας τὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια ἐκθειάζει τὸν δῆθεν ἐθνικὸ ρόλο τοῦ Κλήρου στὰ χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας – ἀλλὰ ὀφείλεται σὲ ἄλλα ἄσχετα γεγονότα, ὅπως θὰ δειχθῇ παρακάτω.


Ξέσπασμα τρομοκρατίας

Τὰ πρῶτα νέα , ποὺ ἔφτασαν στὸ σουλτάνο τὸ Μάρτιο τοῦ 1821, ἦταν,πὼς ὁ Ὑψηλάντης σήκωσε τὴ σημαία τῆς Ἐπανάστασης στὴ Μολδαβία. Ἀργότερα, στὶς 3 Ἀπριλίου, ἔφτασε στὴν Κωνσταντινούπολη ἡ εἴδηση τῆς κήρυξης τῆς Ἐπανάστασης στὴν Πελοπόννησο μαζὶ μὲ πληροφορίες γιὰ τοὺς πρώτους Τούρκους νεκρούς. Ὁ σουλτάνος ἐξαπέλυσε τότε αἱματηρὴ τρομοκρατία κατὰ τῶν ρωμιῶν τῆς Κωνσταντινούπολης. Φανατικοὶ μουσουλμάνοι ἄρχισαν τὶς λεηλασίες, γκρέμισαν ἐκκλησίες ,ἔκαψαν σπίτια, σκότωσαν χριστιανούς. Ὁ θρησκευτικὸς φανατισμὸς δημιούργησε μεγάλη ἔξαψη κι ἡ κατάσταση ἦταν ἐκρηκτική. Ἡ κυβέρνηση ἔδωσε τὴν ἐντολὴ τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ τοῦ μεγάλου δραγουμάνου Κ.Μουρούζη καὶ τῶν στενῶν συγγενῶν του, γιατὶ ἔφθασε στὰ χέρια της ἐπιστολή,ποὺ τοῦ εἶχε στείλει ὁ Ὑψηλάντης .Ἡ ὀθωμανικὴ πρωτεύουσα στρατοκρατεῖτο ,κι ἡ ὀχλοκρατία ἁπλωνόταν σὲ ὅλες τὶς χριστιανικὲς συνοικίες. Λίγο ἔλειψε νὰ ἀρχίσῃ γενικὴ σφαγὴ τῶν χριστιανῶν. Μέσα σὲ αὐτὸ τὸ κλῖμα βρῆκε εὐκαιρία ὁ μητροπολίτης Πισιδίας Εὐγένιος, ποὺ ἀπὸ καιρὸ φιλοδοξοῦσε – χωρὶς ἐπιτυχία – νὰ γίνῃ πατριάρχης, νὰ κατηγορήσῃ στὸ σουλτάνο τὸν Γρηγόριο Ε΄, πὼς ἦταν δῆθεν γνώστης τῆς προετοιμασίας τῆς Ἐπανάστασης καὶ δῆθεν μέλος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας .

Καλογεροφαναριώτικες ἀλληλομηχανορραφίες,
ἀλλαξοπατριαρχίες

Οἱ ἀλληλοσυκοφαντίες μεταξὺ τῶν ἱεραρχῶν ἦταν πολὺ σύνηθες φαινόμενο τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, ἐνῷ τὰ ἱερατικὰ ἀξιώματα εἶχαν γίνει ἀντικείμενο ἐμπορίας. Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἀποτελεῖτο ἀπὸ μιὰ φατρία καλογήρων, ποὺ μετέβαλαν τὸ πατριαρχικὸ ἀξίωμα σὲ χρηματιστήριο ἀξιωμάτων. Οἱ «ἀλλαξοπατριαρχίες» ἔγιναν συνηθισμένο φαινόμενο, κι ὁ πατριαρχικὸς θρόνος συχνὰ ἔβγαινε σὲ δημοπρασία. Σὲ διάστημα 77 ἐτῶν (1623-1700) γιὰ παράδειγμα ἔγιναν 50 περίπου ἀλλαξοπατριαρχίες.
Ὁ πατριάρχης ἐκλεγόταν ἀπὸ τὸ σουλτάνο. Βεζύρηδες καὶ σουλτάνοι ἔβαζαν ὡς ὅρο ἀπαράβατο τὸ «ὅποιος δώσῃ τὰ περισσότερα, ἐκεῖνος θὰ γίνῃ πατριάρχης κι ὅ,τι θέλει ἂς εἶναι». Ἐξαγοραζόταν ὄχι μόνο τὸ ἀξίωμα τοῦ πατριάρχη ἀλλὰ καὶ τοῦ μητροπολίτη. Οἱ δωροδοκίες, οἱ διαβολὲς ἀκόμη καὶ τὰ ἐγκλήματα ἦταν συνήθη φαινόμενα, ὅπως κι οἱ ἀφορισμοὶ καὶ τὰ συγχωροχάρτια (βλ. «Δ»,τ.289), γιατὶ οἱ ἐκλεγέντες ἔπρεπε νὰ πάρουν πίσω τὰ χρήματα, ποὺ εἶχαν δώσει. Ἔχουν καταγραφῆ διάφορα ἐπεισόδια σχετικὰ μὲ περιπτώσεις ἐκλογῆς πατριαρχῶν. Στὰ 1486 ἔγινε πατριάρχης ἕνας καλόγερος ὀνόματι Ραφαήλ, γνωστὸς γιὰ τὶς παραλυσίες του καὶ ξακουστὸς μέθυσος. «Τοσοῦτον δὲ προσέκε ιτοταῖς οἰνοφλογίαις, ὥστε μὴ δύνασθαι στῆναι ἐνταῖς ἐκκλησιαστικαῖς ἀκολουθίαις, ἀλλ’ οὔτε ἐν αὐτῇ τῇ πανσέπτῳτῶν Παθῶν ἑβδομάδι. Οὔτε ἠ δύνατο κατέχειν τῇ χειρὶ τὴν ποιμαντικὴν ράβδον, ἥτις ἐκπεσοῦσα τῆς χειρὸς αὐτοῦ τῇ Ἁγίᾳ καὶ Μεγάλῃ Πέμπτη συνετρίβη.» (Ὑψηλάντη,26.)__

Τὸ 1476, ἡ Μαρία, ἑλληνικῆς καταγωγῆς παλλακίδα τοῦ σουλτάνου Μουράτ, ἔβαλε σὲ ἀργυρὸ δίσκο 2.000 φλουριά, τὰ ὁποῖα ἔδωσε στὸ σουλτάνο, προκειμένου νὰ ἀνακηρύξῃ πατριάρχη τὸν γνώριμό της Διονύσιο Φιλιππουπόλεως. Οἱ ἐχθροὶ τοῦ Διονύσιου ἄρχισαν ἀμέσως νὰ τὸν διαβάλλουν, λέγοντας στὸ σουλτάνο, πὼς εἶναι «ἐρωμένος τῆς Μαρίας ,περιτετμημένος καὶ συνουσιάζεται εἰς τὰ σουλτανικὰ αρέμια...Ὅθεν ὁ Διονύσιος ἐν μέσῳ τῆς Συνόδου διεγερθεὶς καὶ τὰ κράσπεδα τῶν ἱματίων ἀνελκύσας τὴν τῆς σαρκὸς ἀκροβυστίαν πασίδηλον τοῖς παροῦσι ἐποίησεν» (Ὑψηλάντη,20-22). Ὁ Γρηγόριος, συμμετέχων κανονικὰ σὲ ὅλο αὐτὸ τὸ παρασκηνιακὸ ἀλλαξοπατριαρχικὸ κύκλωμα εἶχε ἀνακηρυχθῆ πατριάρχης κι εἶχε ἐπίσης καθαιρεθῆ ἄλλες δύο φορὲς στὸ παρελθόν. Στὰ διαλείμματα μεταξὺ τῶν πατριαρχιῶν του κατέφευγε στὴ μονὴ Ἰβήρων στὸ Ἅγιο Ὄρος. Τὰ γεγονότα αὐτὰ ὅμως ἀποσιωπῶνται σκόπιμα.

Ὁ Εὐγένιος διαβάλλει τὸ Γρηγόριο στὸ σουλτάνο

Μέσα σὲ αὐτὸ τὸ σύνηθες κλῖμα τῶν συκοφαντιῶν, χρηματισμῶν καὶ συχνῶν ἀλλαξοπατριαρχιῶν μὲ ἐξαγριωμένο ἐπὶπλέον τὸ σουλτάνο μὲ τοὺς ρωμιοὺς γιὰ τὴν κήρυξη τῆς Ἐπανάστασης βρῆκε τὴν εὐκαιρία ὁ Εὐγένιος, συνεπικουρούμενος ἀπὸ Φαναριῶτες ἀντίθετους πρὸς τὸν Γρηγόριο κι ἄσπονδους ἐχθροὺς τῶν Μουρούζηδων, νὰ διαβάλῃ τὸν Γρηγόριο στὸ σουλτάνο, ὁ ὁποῖος στὶς 9 Ἀπριλίου πῆρε τὴν ἀπόφαση ὄχι μόνο νὰ καθαιρέσῃ τὸν Γρηγόριο, ἀλλὰ καὶ νὰ τὸν ἐκτελέσῃ. Ἔτσι τὴν ἄλλη ἡμέρα, 10 Ἀπριλίου - Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, ὁ νέος δραγουμάνος Ἀριστάρχης πῆγε στὸ Πατριαρχεῖο καὶ παρουσίᾳ ὅλων τῶν ἀρχιερέων καὶ προϊσταμένων τῶν συντεχνιῶν, ποὺ εἶχαν ἐν τῷ μεταξὺ εἰδοποιηθῆ, διάβασε τὸ φιρμάνι, ποὺ καθαιροῦσετ ὸν Γρηγόριο : «Ἐπειδὴ ὁ πατριάρχης Γρηγόριος ἐφάνη ἀνάξιος τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου καὶ ἄπιστος πρὸς τὴν Πύλην καὶ ραδιοῦργος, γίνεται ἔκπτωτος τῆς θέσεώς του...» Διάβασε ὕστερα ἄλλο φιρμάνι, ποὺ πρόσταζε νὰ ἐκλεγῇ ἄμεσα νέος πατριάρχης, ὁπότε φυσικὰ ἐκλέχτηκε αὐτὸς ποὺ ὑπέδειξε ὁ Ἀριστάρχης, κι αὐτὸς ἦταν ὁ Εὐγένιος, ὁ ὁποῖος δὲν φημιζόταν γιὰ τὸ ἦθος του, καθ’ὅτι ἂν καὶ πατριάρχης συζοῦσε μὲ γυναῖκα κι εἶχε ἀποκτήσει μαζί της καὶ παιδιά. Μία ἀπὸ τὶς πρῶτες του δουλειὲς μετὰ τὴν ἐνθρόνισή του ἦταν ἡ ἔκδοση νέων ἀφορισμῶν κατὰ τῆς Ἐπανάστασης, ὅπως ἀκριβῶς εἶχε πράξει κι ὁ προκάτοχός του.

Ὁ Γρηγόριος ἐν τῷ μεταξὺ φυλακίστηκε καὶ τὸ μεσημέρι τῆς ἴδιας ἡμέρας κρεμάστηκε στὴ μεσαία πύλη τοῦ Πατριαρχείου σὰν συνωμότης , ὅπως διαλάμβανε ὁ «γιαφτᾶς», δηλαδὴ ἡ καταδικαστικὴ ἀπόφαση. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα οἱ ἱστορικοὶ δὲν συμφωνοῦν μεταξύ τους στὴν περιγραφὴ τῶν γεγονότων, ποὺ ἀκολούθησαν τὸ κρέμασμα τοῦ Πατριάρχη. Κάνοντας συγκερασμὸ τῶν διάφορων θρύλων, κάποιοι ὑποστηρίζουν, ὅτι τὸ πτῶμα ἔμεινε κρεμασμένο ἐπὶ τρεῖς ἡμέρες σύμφωνα μὲ τὸν τουρκικὸ νόμο. Ὕστερα ὁ τουρκικὸς ὄχλος τὸ διαπόμπευσε στοὺς δρόμους, συνεπικουρούμενος - κατὰ μία παράδοση – κι ἀπὸ Ἑβραίους, καὶ τελικὰ ρίχτηκε στὴ θάλασσα. Τὸ πτῶμα ὅμως βγῆκε στὴν ἐπιφάνεια, τὸ ἀναγνώρισε ἕνας Κεφαλλονίτης ναυτικὸς καὶ τὸ μετέφερε στὴν Ὀδησσό. Οἱ ἀρχὲς τῆς Ὀδησσοῦ ἔγραψαν στὴν Πετρούπολη καὶ τέλος μὲ ἐπέμβαση τοῦ ὀνομαστοῦ θεολόγου Κωνσταντίνου Οἰκονόμου ἐξ Οἰκονόμων τὸ πτῶμα τάφηκε μὲ τιμές. Σήμερα βρίσκεται θαμμένο ἐντὸς τῆς Μητρόπολης τῶν Ἀθηνῶν.

Έχουν ἐκφρασθῆ σοβαρὲς ἀμφιβολίες, γιὰ τὸ ἂν τὸ πτῶμα ποὺ τάφηκε στὴν Ὀδησσὸ ἦταν τοῦ Γρηγορίου κι αὐτό, γιατὶ σύμφωνα μὲ τὸν Κεφαλλονίτη ναυτικὸ χρειάσθηκε 33 ἡμέρες μέχρι νὰ φθάσῃ στὴν Ὀδησσό. Ἂν συνυπολογισθοῦν καὶ οἱ τρεῖς ἡμέρες, ποὺ τὸ πτῶμα ἦταν κρεμασμένο, τότε στὴν Ὀδησσὸ πρέπει νὰ ἔφτασε ἕνα τελείως μὴ ἀναγνωρίσιμο πτῶμα σὲ πλήρη ἀποσύνθεση, τὸ ὁποῖο ἐπὶπλέον εἶχε διαπομπευθῆ κι εἶχε μείνει ἀρκετὰ καὶ στὸ νερό. Τὸ κίνητρο τοῦ ναυτικοῦ ἦταν τὰ χρήματα, ποὺ ζήτησε, ὅταν παρέδωσε τὸ πτῶμα, γι’αὐτὸ ἐπέμενε γιὰ τὴν ταυτότητά του. Λίγη σημασία ἔχει βέβαια, ἐὰν αὐτὸς ποὺ βρίσκεται σήμερα θαμμένος στὴ Μητρόπολη εἶναι πράγματι ὁ Γρηγόριος ἢ ὄχι. Αὐτὸ ποὺ ἔχει σημασία εἶναι ἡ ἀποκάλυψη τῆς σχετικῆς μὲ τὸ ρόλο τοῦ Γρηγορίου στὴν Ἐπανάσταση ἱστορικῆς ἀλήθειας.

«Νὰφυλάττωμεν τὸ πιστὸν ἡμῶν τοῦ ραγιαλικίου»

Όταν ἱδρύθηκε τὸ Νεοελληνικὸ Κράτος, καὶ ἡ Ἐπανάσταση θεωρήθηκε σὰν ὁ μεγαλύτερος σταθμὸς τῆς Νεοελληνικῆς Ἱστορίας, ὁ ἀνώτερος Κλῆρος προσπάθησε νὰ διεκδικήσῃ ἕνα μέρος ἀπὸ τὴ δόξα καὶ τὶς Δάφνες τῶν ἀγωνιστῶν καὶ παρουσίασε τὸ Γρηγόριο ὡς ἀρχηγέτη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας καὶ μάρτυρα τῆς ἐθνικῆς ἰδέας.

Ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια εἶναι ὅμως ἐντελῶς διαφορετική. Ὁ Γρηγόριος οὐδεμία σχέση εἶχε μὲ τὴν «ἑλληνικὴ φιλοπατρία» καὶ τὴν «ἑλληνοπρέπεια», ποὺ τοῦ ἀποδίδουν ὡρισμένοι ἱστορικοί. Εἶχε ἀντιδράσει καὶ πολὺ πρὶν τὴν Ἐπανάσταση, ὅπως μαρτυρεῖ πατριαρχικὸ γράμμα (ἐγκύκλιος διαταγή), ποὺ ἔστειλε στοὺς νησιῶτες, νὰ μὴν στασιάσουν καὶ νὰ μὴν δεχθοῦν τὶς προτάσεις τῆς Ρωσσίας πρὸς ἐπανάσταση: «Καὶ ἄλλοτε διὰ πολλῶν ἐκκλησιαστικῶν ἡμῶν ἐγκυκλίων γραμμάτων ἐδηλώσαμεν πρὸς πάντας τοὺς ὁμογενεῖς ἡμῶν εὐσεβεῖς...τῆς κραταιᾶς καὶ ἀηττήτου Βασιλείας τὸ χρέος ὅπου ἔχομεν νὰ φυλάττωμεν τὸ πιστὸν ἡμῶν τοῦ ραγιαλικίου καὶ νὰ δεικνύωμεν πάντοτε λόγοις καὶ ἔργοις καὶ κατ’ἐξοχὴν ἐν τοῖς παροῦσι καιροῖς...νὰ διατηρήσητε ἑαυτοὺς ἀνωτέρους πάσης διαβολῆς καὶ ἐνέδρας τῶν ὑπεναντίων καὶ ἐχθρῶν τῆς κραταιᾶς βασιλείας...δίκην σάλπιγγος ἐπηχήσαμεν εἰς ὅλων τὰς ἀκοάς...νὰ μὴν τολμήσητε καθ’οἱονδήποτε τρόπον νὰ δεχθῆτε ποτὲ τοὺς ὑπεναντίους καὶ ἐχθροὺς κατὰ τῆς κραταιᾶς βασιλείας...». Τὸ πατριαρχικὸ αὐτὸ γράμμα, ποὺ γράφτηκε τὸν Μάιο τοῦ 1807, ὑπάρχει δημοσιευμένο στὸ «Ἀρχεῖο τῆς Κοινότητας Ὕδρας» (τόμος 3ος, σελ.41-45). Ὁ σύγχρονος τῆς Ἐπανάστασης ἱστορικὸς Σπυρ.Τρικούπης γράφει σχετικὰ μὲ τὸ Γρηγόριο: «Ὁ Πατριάρχης ἑταῖρος ,ὃ ἐστὶ συνωμότης κατὰ τῆς τουρκικῆς ἐξουσίας ,δὲν ἦτο και ,ὄχι μόνον οὐδόλως ἐνεθάρρυνε τὴν ἑλληνικὴν ἐθνεγερσίαν, ἀλλὰ καὶ πάντοτε ἀπέτρεπε τοὺς πρὸς οὗς διελέγετο φιλεπαναστάτας, θεωρῶν ἐθνοφθόρον τὸ τοιοῦτον τόλμημα.»
Οἱ ἐγκύκλιοι κι οἱ ἀφορισμοί, ποὺ ἐξαπέλυσε ὁ Γρηγόριος, μαρτυροῦν ὅτι δὲν εἶχε ἀπολύτως καμμία σχέση μὲ τὴν Ἐπανάσταση, οὔτε ἄμεση οὔτε ἔμμεση. Μόλις πληροφορήθηκε τοὺς σκοποὺς καὶ τὶς ἐνέργειες τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, ἔσπευσε νὰ ἀποδοκιμάσῃ μὲ ὅλα τὰ μέσα ποὺ διέθετε τὸ ἐπαναστατικὸ κίνημα. Δὲν εὐσταθεῖ ὁ ἰσχυρισμός, ὅτι πιέστηκε ἀπὸ τὸν σουλτάνο, γιὰ νὰ ἐκδώσῃ τοὺς ἀφορισμούς. Ἡ μία ἀπὸ τὶς τρεῖς ἀφοριστικὲς ἐγκυκλίους του ἦταν ἐμπιστευτικὴ καὶ ἀπευθυνόταν πρὸς τοὺς μητροπολίτες μόνο (ὄχι τὸν κατώτερο Κλῆρο) καὶ ἐκδόθηκε χωρὶς κἂν νὰ τὴν γνωρίζῃ ὁ σουλτάνος.

Ἀπαγόρευσε τὰ ἑλληνικὰ ὀνόματα

Ο τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἔβλεπε τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν ἑλληνικότητα ὁ Γρηγόριος Ε΄ καταφαίνεται εὔλογα ἀπὸ τὴν θέση του ἔναντι τῶν ἑλληνικῶν ὀνομάτων. Τὸ 1819 ἐξέδωσε ἐγκύκλιο,μὲ τὴν ὁποία ἀπαγόρευε στοὺς κληρικοὺς τοῦ Πατριαρχείου τὴν ὀνοματοθεσία τῶν βαπτιζομένων μὲ ἑλληνικὰ ὀνόματα κι ἐπέβαλε τὴ χρήση ἀποκλειστικῶς ἰουδαϊκῶν καὶ χριστιανικῶν ὀνομάτων στὰ βαπτιζόμενα νήπια.

Ἡ ἐγκύκλιος τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ε΄: «Καὶ ἡ κατὰ καινοτομίαν παρὰ ταῦτα εἰσαχθεῖσα τῶν παλαιῶν ἑλληνικῶν ὀνομάτων ἐπιφώνησις εἰς τὰ βαπτιζόμενα βρέφη τῶν πιστῶν, ὡς ἠκούσαμεν ,λαμβανομένη ὡς μία καταφρόνησις τῆς χριστιανικῆς ὀνοματοθεσίας, εἶναι διόλου ἀπροσφυὴς καὶ ἀνάρμοστος· ὅθεν ἀνάγκη ἡ Ἀρχιερωσύνη σας νὰ διαδώσητε παραγγελίας ἐντόνους εἰς τοὺς Ἱερεῖς τῶν ἐνοριῶν σας, καὶ  νουθεσίας πνευματικὰς εἰς τοὺς εὐλογημένους ἐπαρχιώτας σας, διὰ νὰ λείψῃ τοὐντεῦθεν καὶ ἡ κατάχρησις αὕτη, καὶ ἀφεθέντες τῆς ἀκαίρου καὶ μηδὲν ἐχούσης τὸ χρήσιμον φιλοτιμίας καὶ ἐπιδείξεως οἱ γονεῖς καὶ ἀνάδοχοι νὰ ὀνοματοθετῶσιν εἰς τὸ ἑξῆς ἐν τῷ καιρῷ τῆς θείας καὶ μυστικῆς ἀναγεννήσεως τὰ εἰθισμένα ταῖς εὐσεβέσιν ἀκοαῖς πατροπαράδοτα χριστιανικὰ ὀνόματα τῶν ἐγνωσμένων τῇ Ἐκκλησίᾳ καὶ τῶν ἐνδόξως ὑπ’αὐτῆς ἑορταζομένων Ἁγίων, διὰ νὰ εἶναι ἔφοροι καὶ φύλακες τῶν βαπτιζομένων νηπίων καὶ ταχεῖς καὶ ἀδιάλειπτοι χορηγοὶ τῆς χάριτος αὐτῶν εἰς τοὺς μετὰ πίστεως.»

Ἀντιδράσεις ἀκόμη καὶ κληρικῶν στὴν ἁγιοποίησή του

Πολλοὶ ἀνώτεροι κληρικοί, ἀλλὰ καὶ ἱστορικοὶ καὶ λόγιοι, γνωρίζοντας τὸν βίο καὶ τὴν πολιτεία τοῦ Γρηγορίου εἶχαν τὸ θάρρος νὰ ἐπικρίνουν τοὺς Σπ.Λάμπρο καὶ Ἀριστ. Βαλαωρίτη κυρίως, ποὺ τοῦ ἔπλεκαν ἐγκώμια. Χαρακτηριστικὰ παρατίθεται ἐπιστολὴ τοῦ Λασκαράτου (27.2.1872), μὲ τὴν ὁποία εἰρωνεύεται τὸν Ἀριστ.Βαλαωρίτη, ποὺ ἀνέλαβε νὰ συντάξῃ καὶ νὰ ἀπαγγείλῃ Ὕμνο στὸ Γρηγόριο: «Σὲ συγχαίρω γιὰ τὴν Πανεπιστημονικὴ πρόσκληση ποὺ ἔλαβες νὰ προσαγορέψῃς τὸν ἀνδριάντα τοῦ Γρηγοράκη. Δώστου κι ἀπὸ μέρους μου τὰ γκαρδιακὰ χαιρετίσματά μου καὶ πές του, πὼς τοῦ εὔχομαι νὰ ξακολουθάῃ νὰ φανατίζῃ τοὺς ὄχλους, ὅσο νὰ τοὺς ἀποχτηνώσῃ ἐξὁλοκλήρου καὶ νὰ τοὺς κάμῃ ἀκόμη περισσότερο ἀπ’ὅτι εἶναι δίποδους γαϊδάρους.» (Ἀρ.Βαλαωρίτη ,«Βίος καὶ Ἔργα», τ.Α΄,539.)

Ὁ Μ.Γεδεών, ἄνθρωπος τοῦ Πατριαρχείου καὶ πολὺ συντηρητικὸς στὶς πολιτικὲς καὶ κοινωνικές του ἰδέες, ἔγραψε, τι τοῦ εἶπε ὁ μητροπολίτης Ζακύνθου Κατραμῆς: «Τόσα εἶναι τὰ ἐπίμεμπτα διὰ τὴν ζωὴν τοῦ Γρηγορίου, ὥστε νὰ συνομολογήσωσι πάντες ,ὅτι ἔπρεπεν ὁ Γρηγόριος Ε΄ ἔξω νὰ μείνῃ τοῦ χοροῦ τῶν ἁγίων.» [Γεδεών,«Ἐφημερίδες»,Ἀθ.1936-1938, σελ.446· καὶ Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου: «Προσπάθεια ἁγιοποιήσεως Γρηγορίου Ε΄»,περ. «ἙλληνικὴΔημιουργία», ἔτος Ζ΄(1954),τ.13ος,σελ.356-360.] Ὁ Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, ἄλλοτε ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν, ἔγραψε: «Ὁ πατριάρχης δὲν ἦτο μέλος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ,ἑπομένως ἦτο ὅλως ἀθῷος τῆς ἀποδοθείσης (ἀπὸ τὸν σουλτάνο) αὐτῷ κατηγορίας καὶ ἄδικον ὑπέστη θάνατον.» [ «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἡ μεγάλη Ἐπανάστασις τοῦ 1821», περ. «Θεολογία», τ. ΚΑ΄(1950),σελ.491.]