Ήταν Έλληνας ο Κολόμβος ;

Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με την καταγωγή του Χριστόφορου Κολόμβου του ανθρώπου που έγινε γνωστός από τις αποστολές στις Δυτικές Ινδίες εκ μέρους του Βασιλείου της Ισπανίας. Ωστόσο, η αληθινή του ταυτότητα παραμένει άγνωστη ή τουλάχιστον συγκεχυμένη και αόριστη. Στα γραπτά που άφησε κατά τη διάρκεια της ζωής του δίνεται η εντύπωση ότι ο Ναύαρχος Κολόμβος έχει προσπαθήσει μεθοδευμένα να κρύψει τις ρίζες του σαν να προσπαθούσε να αποκρύψει ένα οικογενειακό μυστικό που αφορούσε το παρελθόν του. Ο Κολόμβος μας έχει προσφέρει έναν αριθμό υπαινιγμών σχετικά με την καταγωγή του, αλλά έχει αποφύγει επιμελώς να αναφερθεί στο θέμα του τόπου γεννήσεως και των οικογενειακών του καταβολών. Οι βιογράφοι της εποχής του –ακόμα και αυτοί που είχαν στενή σχέση μαζί του- απέτυχαν να εντοπίσουν τους προγόνους του, αφήνοντας έτσι το σύγχρονο κόσμο με μια πληθώρα αναπάντητων ερωτήσεων ειδικά σχετικά με τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Ανάμεσα στις επικρατούσες –ίσως η πιο επικρατούσα- και ιστορικά στηρίξιμες θεωρίες σχετικά με την καταγωγή του Κολόμβου που έχει παρουσιαστεί στο σύγχρονο κόσμο είναι η Γενουατική. Παρόλα αυτά υπάρχουν ακλόνητα στοιχεία που παρουσιάζουν τον Κολόμβο να είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το νησί της Χίου, το οποίο σίγουρα επισκέφθηκε αρκετές φορές πριν διασχίσει τον Ωκεανό.

Πολλοί ιστορικοί είναι σκεπτικοί απέναντι στην ιδέα ότι ο Κολόμβος ήταν ο γιος ενός υφαντή από τη Γένουα, του οποίου το σπίτι ακόμα βρίσκεται κοντά στα μεσαιωνικά τείχη της πόλης (βλέπε φωτο 18). Οπωσδήποτε, υπήρξε κάποιος ονόματι Κολόμβος που προερχόταν από τη Γένουα -που έζησε στην ίδια εποχή με το διάσημο θαλασσοπόρο- που ήταν όντως κλωστοϋφαντουργός, αλλά πολλοί σύγχρονοι ερευνητές πιστεύουν ότι υπάρχει μια σύγχυση μεταξύ δυο προσώπων που έζησαν στην ίδια εποχή, μοιράζονταν το ίδιο όνομα και επίθετο, αλλά προέρχονταν από τελείως διαφορετικές πορείες ζωής. Είναι απόλυτα αντίθετο στην κοινή λογική να ισχυριστούμε ότι κάποιος με ελλιπή ή μέτρια ναυτική εμπειρία θα μπορούσε ποτέ να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη της βασίλισσας της Ισπανίας για ένα τέτοιο εγχείρημα που θα έθετε σε κίνδυνο τη φήμη μιας ολόκληρης θαλασσοκράτειρας αυτοκρατορίας. Γι αυτό το λόγο ο Κολόμβος δε θα μπορούσε να ήταν ο γιος ενός υφαντή ή να είναι και αυτός του ίδιου επαγγέλματος με περιορισμένη εμπειρία στη ναυσιπλοΐα και έλλειψη υψηλών κοινωνικών επαφών.

 Παρότι ήταν αναντίρρητα πολίτης της Δημοκρατίας της Γένουας, ο Κολόμβος ποτέ δεν παραδέχθηκε ότι ήταν από την πόλη της Γένουας και ποτέ δεν αποτάθηκε σε αυτήν ή σε άλλες Ιταλικές Δημοκρατίες για βοήθεια, καταφύγιο ή οποιαδήποτε άλλη στήριξη. Οποιαδήποτε σύγχυση μπορεί να ξεκαθαριστεί από το γεγονός ότι η Δημοκρατία της Γένουας ήταν κράτος και όχι απλώς μια πόλη και συνεπώς το να είναι κάποιος Γενουάτης δεν σήμαινε απαραίτητα ότι ήταν γεννημένος και μεγαλωμένος στην πόλη της Γένουα. Η οικογένεια των Κολόμβο (Columbo) της Γένουας ήταν μια οικογένεια αγράμματων κλωστοϋφαντουργών, αλλά ο εν λόγω Κολόμβος –ο θαλασσοπόρος και εξερευνητής της Αμερικανικής Ηπείρου- ήταν αναμφισβήτητα ένας καλλιεργημένος άνθρωπος με βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας. Το πασιφανές μορφωτικό του επίπεδο και η ναυτική του γνώση τράβηξαν την προσοχή της Ισπανικής Αυλής που του εμπιστεύτηκε ένα μικρό στόλο, για να διαπλεύσει τον Ατλαντικό.

Σχετικά με την καταγωγή του.

Οι δυο κύριες και συνάμα αξιόπιστες πήγες στις οποίες περιγράφεται η ζωή του Κολόμβου προέρχονται από ανθρώπους που έζησαν και ταξίδεψαν μαζί του και τον γνώριζαν πολύ καλά. Και οι δυο βιογράφοι του –ο γιος του Φερδινάνδος και ο Επίσκοπος Ντε λας Κάσας (De las Casas)- είδαν ή κατείχαν ένα αντίγραφο του πρωτότυπου ημερολόγιου του Κολόμβου και στην περιγραφή του έργου τους προσπαθούν να διαλευκάνουν τις παρανοήσεις σχετικά με τη ζωή του. Από τη δουλειά τους μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Ναύαρχος ανήκε στο Γενουατικό έθνος, πράγμα το οποίο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο καταγωγής και ακριβούς τόπου γέννησης. Επιπλέον, ο Κολόμβος είχε επανειλημμένα αναφερθεί στον εαυτό του χρησιμοποιώντας την προσωνυμία ‘Κολόμβος της Κόκκινης Γης’ (‘Columbus de Terra Rubra’) και ποτέ δεν είπε ότι είναι από τη Γένουα. Κόκκινο χώμα απαντάται χαρακτηριστικά στο Νότιο μέρος του νησιού της Χίου, τα Μαστιχοχώρια, όπου ευδοκιμεί εδώ και αιώνες ο σχίνος που παράγει τη μαστίχα. Είναι ευρέως γνωστό ότι ο Κολόμβος έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη Χίο, όπου στρατολόγησε μερικούς από τους ναύτες του και προμηθεύτηκε χάρτες από τους ντόπιους κατοίκους, που από τότε ήταν γνωστοί θαλασσοπόροι και κυβερνήτες στόλων. Ο απτόητος ναυτικός είχε δηλώσει στην αλληλογραφία του ότι δεν ήταν ο μόνος Ναύαρχος στην οικογένεια του και ότι οι πρόγονοί του είχαν πάντα ακολουθήσει τη θάλασσα, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τα όσα έχουν ειπωθεί και με τη θεωρία της καταγωγής του από μια οικογένεια εμπόρων και κατασκευαστών υφασμάτων. Ακόμη πιο σημαντική για τις καταβολές του Κολόμβου είναι η μαρτυρία του γιου του, ο οποίος βεβαιώνει ότι -κατόπιν έρευνας για τις ρίζες του πατέρα του πριν τη συγγραφή του έργου του- δεν μπόρεσε να βρει στοιχεία που να υποστηρίζουν την ιδέα ότι η οικογένεια του πατέρα του ήταν από τη Γένουα. Όπως δηλώνει στο βιβλίο του δεν κατάφερε να βρει πού και πώς ζούσαν οι συγγενείς του πατέρα του στη Γένουα κατόπιν ενδελεχούς εξέτασης όλων των κοινωνικών τάξεων της εποχής. Επίσης, όπως μας πληροφορεί ο Ντε λας Κάσας, ο Κολόμβος είχε έναν εξάδελφο που ήταν γνωστός ως Κολόμβος ο νεότερος, του οποίου το πλήρες όνομα ήταν Γεώργιος Δυσίπατος Παλαιολόγος. Αυτός ήταν ο συγγενής μαζί με τον οποίο ο Κολόμβος υπηρέτησε ως κουρσάρος στο Γαλλικό Ναυτικό μετά την πτώση της Πόλης, που έγινε αργότερα γνωστός ως ο Γεώργιος ο Έλληνας (George le Grec). Η αποδεδειγμένη σχέση του Κολόμβου με ένα μέλος της οικογένειας των Παλαιολόγων αποτελεί αδιάσειστο στοιχείο ότι ο Ναύαρχος είχε τουλάχιστον κάποιες Ελληνικές ρίζες αν δεν ήταν Έλληνας.

Ωστόσο, η ερώτηση που ανακύπτει είναι: Αν ο Κολόμβος ήταν όντως Ελληνικής καταγωγής, γιατί απέφευγε να το παραδεχθεί? Ο 15ος αιώνας και οι αιώνες που ακολούθησαν ήταν εξαιρετικά δυσμενείς για τους Έλληνες αν λάβουμε υπ'όψη ότι η Ελληνικη -Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε πέσει στην κυριαρχία των Οθωμανών Τούρκων. Οι Τουρκικές αρχές επεδίωκαν το διωγμό των Ελλήνων ευγενών, γιατί υποψιάζονταν μια πιθανή αντεπίθεση που θα οργανωνόταν από την εξόριστη Ελληνική Αριστοκρατία και θα έπαιρνε τη μορφή επανάστασης κατά του νεοσύστατου Οθωμανικού καθεστώτος. Επιπλέον, παρότι οι Έλληνες που είχαν καταφύγει στη Δύση είχαν χρησιμοποιηθεί σε διάφορες θέσεις και επαγγέλματα επειδή διέθεταν περισσή κατάρτιση και παιδεία, θεωρούνταν σε κάποιο βαθμό δεύτερης κατηγορίας πολίτες, επειδή ήταν απάτριδες και κυρίως διότι ήταν Ορθόδοξοι. Η Καθολική Εκκλησία μεταχειριζόταν τους χριστιανούς της Ανατολικής Εκκλησίας ως αιρετικούς και προδότες της Πίστης του Χριστού, ειδικά μετά την αποτυχημένη απόπειρα της Ένωσης των Εκκλησιών στη Σύνοδο Φεράρας και Φλωρεντίας μεταξύ του 1438 και του 1439. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις παραμέτρους ο Κολόμβος -και ο οποιοσδήποτε στη θέση του- θα πάσχιζε να κρατήσει μυστική την ταυτότητα και την Ελληνική καταγωγή του σ' εκείνους τους χαλεπούς καιρούς.

Η εμφάνιση, η προσωπικότητα και η παιδεία του Κολόμβου.

Ο Κολόμβος ήταν ένας κοκκινομάλλης άνδρας με μπλε διαπεραστικά και γεμάτα νοσταλγία μάτια, με λευκή επιδερμίδα και με εμφάνιση που βασιζόταν στα Γενουατικά πρότυπα της μόδας της εποχής (βλέπε φωτο 19). Πιθανώς γεννήθηκε το 1451, αλλά ο τόπος γεννήσεώς του παραμένει άγνωστος. Από γραπτές μαρτυρίες μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ταξίδεψε στη Χίο το 1474 και έμεινε στο νησί για περίπου ένα χρόνο. Πολλές φορές αναφέρει το νησί της Χίου στο προσωπικό του ημερολόγιο και συγκεκριμένα την κόκκινο γη της και την παραγωγή της μαστίχας. Είχε τραπεζικές συναλλαγές με την Τράπεζα του Άγίου Γεωργίου στη Γένουα την οποία χρησιμοποιούσε και η Μαόνα της Χίου για τις συναλλαγές της με το Δήμο της Γένουας.

Πέραν κάθε αμφιβολίας ο Κολόμβος ήταν ένας μορφωμένος άνθρωπος. Είχε γνώσεις ναυσιπλοΐας, αστρονομίας, φιλοσοφίας και γνώριζε αρκετές γλώσσες. Καθώς φαίνεται όμως δεν υπάρχει κάποιο κείμενο που να έχει γραφτεί από τον Κολόμβο στα Ιταλικά. Η αλληλογραφία του με τους Ισπανούς Βασιλείς ή τον Πάπα ήταν στα Ισπανικά ή στα Λατινικά. Ο Κολόμβος μπορούσε να γράψει και Ελληνικά. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη του διπλού προσωπικού του ημερολόγιου, που ενημέρωνε τακτικά κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του και στο οποίο οι πραγματικές πληροφορίες σχετικά με τη μέτρηση αποστάσεων εμφανίζονται να είναι σε Ελληνικές Λεύγες. Ακόμα, στο αγαπημένο του βιβλίο Imago Mundi του Καρδινάλιου Pierre d'Ailly, ο Κολόμβος είχε κρατήσει σημειώσεις στα κενά του βιβλίου στα Ελληνικά. Περισσότερα στοιχεία που να υποστηρίζουν το Ελληνικό πολιτιστικό υπόβαθρο του Κολόμβου προέρχονται από το σύστημα γραφής που τον χαρακτήριζε. Χρησιμοποιούσε το ελληνικό γράμμα Χ όταν έγραφε τη λέξη Χίος και η υπογραφή του έχει χαρακτηριστεί ως Ελληνο-Λατινική (Χρο-Ferens, βλέπε φωτο 19), όπου Ferens είναι η λατινική εκδοχή του ελληνικού Φέρων. Τέλος στο ναυτικό ημερολόγιο του και στην αλληλογραφία του, σημείωνε τις σελίδες που έγραφε με το γράμμα Χ, που συμβόλιζε τη Χίο η το όνομα του στα ελληνικά. Ονόμασε επίσης το ακρωτήριο Μαισι στην Κούβα με τα ελληνικά γράμματα Α και Ω ένας χριστιανικός συμβολισμός που αναφέρεται στο Χριστό, ευρέως διαδεδομένος ανάμεσα στους εκκλησιαστικούς κύκλους της Καθολικής εκκλησίας μέχρι τις μέρες μας, που συμβολίζει το Θεό ως τη Αρχή και το τέλος του Σύμπαντος Κόσμου.

Για να ανακεφαλαιώσουμε, ο Ναύαρχος ήταν μια αναμφισβήτητα μοναδική και πολυδιάστατη προσωπικότητα, που τροφοδοτούσε την ενεργητικότητα και τις πράξεις του από τις πολιτιστικές και μορφωτικές εμπειρίες που είχε αποκομίσει στην παγκόσμια αρένα του 15ου αιώνα. Αυτές οι παραστάσεις και εμπειρίες ήταν εκείνες που τον ώθησαν στην έμπνευση των στόχων και των οραματισμών του, που μέσω της ισχυρής θέλησης του χαρακτήρα του, έγιναν πραγματικότητα και άλλαξαν τον κόσμο. Ένας τέτοιος άνθρωπος –για τα δεδομένα της εποχής του, όπου οι κοινωνικές διαστρωματώσεις ήταν αυστηρώς καθορισμένες- δε θα μπορούσε ποτέ να έχει ταπεινές ρίζες, όπως υποστηρίζεται από τη Γενουατική θεωρία της καταγωγής του. Άνθρωποι χαμηλής κοινωνικής στάθμης δε θα μπορούσαν να είναι πότε μορφωμένοι ή να τύχουν Βασιλικής ακροάσεως από τους Ισπανούς μονάρχες της εποχής. Συνεπώς θα πρέπει να ήταν μέλος της Ευρωπαϊκής αριστοκρατίας και συνάμα ένας ξεχωριστός άνθρωπος με εξαιρετικές δημόσιες σχέσεις και άριστα διαπιστευτήρια.

Η τοπική παράδοση.

Στη σημερινή Χίο, το σπίτι του Κολόμβου βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία του Πυργιού, ενός από τα Μεσαιωνικά χώριά του νησιού (βλέπε φωτο 18) όπου πιστεύεται ότι διέμεινε ο Ναύαρχος. Το επίθετο Κολόμβος είναι ένα οικογενειακό όνομα που το φέρουν μερικοί από τους ντόπιους κάτοικους. Μάλιστα ένας ιερέας με το επίθετο Κολόμβος από το Πυργί βεβαιώνει ότι το επίθετό του έχει τις ρίζες του στην αρχή της Γενουατικής Περιόδου δηλαδή πάνω από 600 χρόνια πριν από την εποχή μας, οπότε πολλοί μεικτοί γάμοι μεταξύ Ελληνικών και Γενουατικών οικογενειών έλαβαν χώρα. Το όνομα Κολόμβος είναι σκαλισμένο στην πέτρα πάνω από το κατώφλι κάποιων σπιτιών στο Πυργί και στις κοντινές περιοχές. Περισσότερο όμως από όλα τα επιχειρήματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω, ισχυρότερο από όλα τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της Ελληνικής καταγωγής του Κολόμβου, είναι το προφίλ του Χιακού λαού μέσα στους αιώνες, το οποίο ταυτίζεται με το χαρακτήρα, τις ικανότητες, την κατάρτιση αλλά και την ιδιοσυγκρασία του διάσημου θαλασσοπόρου.

πηγή