Προπαγάνδα - Πλύση εγκεφάλου .

ΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΩΦ

Ας κάνουμε με τη φαντασία μας ένα πείραμα. Έστω ότι έχουμε σε μια γωνιά

δεμένο ένα πεινασμένο σκύλο. Σε μια στιγμή του παρουσιάζουμε ένα κομμάτι

κρέας και τον αφήνουμε να το φάει. Έχουμε κανονίσει τόσο κατά την εμφάνι-

ση όσο και κατά τη λήψη του κρέατος να κτυπά ένα κουδούνι. Επαναλαμβά-

νουμε το ίδιο πείραμα για αρκετές ημέρες. Κάποια ημέρα αποφασίζουμε να

κτυπήσουμε το κουδούνι, αλλά χωρίς να παρουσιάσουμε ή να δώσουμε τροφή

στο σκύλο. Πώς αντιδρά τότε ο σκύλος;

Παρατηρούμε ότι αρχίζουν να του τρέχουν τα σάλια, παρόλο που δεν βλέπει

και δε γεύεται καμιά τροφή. Τι συμβαίνει; Όλες τις προηγούμενες ημέρες ο

σκύλος είχε συνδυάσει το κτύπημα του κουδουνιού με τη θέα και τη λήψη της

τροφής. Το ίδιο λοιπόν περιμένει και τώρα. Ο οργανισμός του λοιπόν προετοι-

μάζεται κατάλληλα. Ο εγκέφαλός του θεωρώντας ότι το γενικά πλαίσιο ανα-

φοράς είναι και αυτή τη φορά το ίδιο, στέλνει μήνυμα στο σώμα του να προε-

τοιμασθεί για τη λήψη της τροφής. Αρχίζει λοιπόν να έχει συελορροή. Δυστυ-

χώς όμως αυτή τη φορά δεν υπάρχει τροφή. Άδικα προετοιμάσθηκε το σώμα

του. Ο εγκέφαλός του έκανε λάθος και ο σκύλος μένει μετέωρος στο κενό.

Με τον ίδιο τρόπο θα αντιδρούσε και ένα παιδί σε μια αντίστοιχη περίπτωση,

όταν εκείνη τη τελευταία φορά μαζί με το κουδούνισμα δεν εμφανιζόταν και το

κουτάλι με το φαγητό. Παρόμοια θα αντιδρούσε ίσως και ένας ενήλικας, αφού

οι ενστικτώδεις σωματικές αντιδράσεις ελέγχονται από το υποσυνείδητο, το

οποίο έχει τη δική του λογική και συμπεραίνει εύκολα από το γενικό το ειδικό,

από το γενικό πλαίσιο (το οποίο υποθέτει ότι είναι το ίδιο) την άμεση λήψη της

τροφής.

Το προηγούμενο, υποθετικό για μας, πείραμα εκτελέστηκε πράγματι από το

Ρώσο φυσιολόγο Ιβάν Παυλώφ (1849-1936) πολλές φορές και με διάφορα

είδη σκύλων. Με βάση αυτό το πείραμα ο Παυλώφ θεμελίωσε τη περίφημη

θεωρία του για τα εξαρτημένα ανακλαστικά.

Σύμφωνα με αυτήν ένας ζωντανός οργανισμός αλληλεπιδρά με το περιβάλλον

του μέσω των λεγόμενων "ανακλαστικών". Τα ανακλαστικά είναι ένα φαινόμε-

νο του νευρικού συστήματος. Ένα ανακλαστικό βασικά συνδέει ένα ερέθισμα

που προέρχεται από το περιβάλλον με την αντίδραση του οργανισμού (π.χ. η

είσοδος ενός σκουπιδιού στο μάτι μου, προκαλεί το αυτόματο κλείσιμο του μα-

τιού μου).

Ο Παυλώφ χώρισε τα ανακλαστικά σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τα σταθερά

(ανεξάρτητα, απόλυτα ή κληρονομικά), ανακλαστικά, που υπάρχουν εκ γενε-

τής και είναι έμφυτα στους διάφορους οργανισμούς και τα εξαρτημένα ανα-

κλαστικά, που είναι επίκτητα.

Σταθερό π.χ. ανακλαστικό του οργανισμού μας είναι η αναπνοή. Αυτή δεν ε-

ξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες, αλλά είναι μια μόνιμη και αυτόματη α-

ντίδραση του οργανισμού στο περιβάλλον (στην ύπαρξη της ατμόσφαιρας). Τα

σταθερά ανακλαστικά δε μεταβάλλονται και γι αυτό δε μας απασχολούν ιδιαί-

τερα (αφού δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε). Τα εξαρτημένα όμως ανακλαστι-

κά μας ενδιαφέρουν, γιατί αυτά εξαρτώνται κάθε φορά από τις συνθήκες του

περιβάλλοντος κι επομένως αν αλλάξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, μπορούμε

να αλλάξουμε και αυτά. Αντικαθιστώντας π.χ. τεχνητά τη θέα και τη λήψη της

τροφής με το κτύπημα του κουδουνιού (το οποίο συνδέσαμε ευφυώς με αυ-

τές), επιτυγχάνουμε με το άκουσμα του κουδουνιού να έχουμε μια συγκεκρι-

μένη (αν και κατά αρχάς άσχετη με αυτό) φυσιολογική αντίδραση του οργανι-

σμού (συελορροή). Προβάλλοντας σε μια διαφήμιση μπύρας μια ωραία ημίγυ-

μνη γυναίκα με σεξουαλικά υπονοούμενα (π.χ. η πιο υπέροχη ξανθιά που

μπορούμε να γευθούμε...) προσπαθούμε να δημιουργήσουμε το εξαρτημένο

ανακλαστικό της αγοράς αυτού του προϊόντος, για να μπορέσει να απολαύσει

δήθεν ο καταναλωτής αυτή την υπέροχη ξανθιά (η οποία, ας σημειωθεί, από

μόνη της είναι τελείως άσχετη με την οποιαδήποτε μπύρα). Φαίνεται ανόητο

και όμως ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ!. Το αποδεικνύει άμεσα η πληθώρα των διαφημίσεων

αυτού του επιπέδου. Και λειτουργεί, γιατί ο συνειρμός που επιτυγχάνεται είναι

υποσυνείδητος και όπως είπαμε το υποσυνείδητο έχει τη δική του "λογική".

Μπορούμε δηλαδή συνδυάζοντας διάφορα σταθερά ή απόλυτα ερεθίσματα με

τεχνητά δικά μας "σήματα", να στέλνουμε μόνο τα σήματα και να έχουμε από

τον οργανισμό την αντίδραση ακριβώς που επιθυμούμε. Με άλλα λόγια, δια-

μορφώνοντας το περιβάλλον όπως θέλουμε, καθορίζουμε και τις αντιδράσεις

που θα έχει ο άνθρωπος. Από την άλλη μεριά πάλι ο άνθρωπος κατέχει το λό-

γο, δε χρειάζεται να του δείξουν το φαγητό για να αντιδράσει, μπορούν να του

μιλήσουν γι’ αυτό, μπορούν να του το περιγράψουν. Αυτό ακριβώς κάνει η

προπαγάνδα!

Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν και τα διάφορα σύμβολα, εμβλήματα, συμβολι-

κές λέξεις, συμβολικές χειρονομίες και οποιεσδήποτε γενικά συμβολικές εκ-

φράσεις που συνδέονται με μια ορισμένη ιδέα ή ιδεολογία. Η θέα ή η χρησιμο-

ποίηση ενός απ' αυτά, φέρνει αυτόματα συνειρμικά στο νου μας την αντίστοι-

χη ιδέα ή ιδεολογία. Είναι τα κουδουνίσματα που μας δείχνουν το κρέας, η εκ-

κλησία που με τη θέα της ο πιστός κάνει αμέσως το σταυρό του, σκύβει ταπει-

νά προς τα κάτω το κεφάλι του και προφέρει από μέσα του λίγα λόγια ευλά-

βειας επανατροφοδοτώντας το σύστημα της πίστης του.

Ο Παβλώφ με τα πειράματά του έθεσε τις βάσεις της θεωρίας που ονομάσθηκε

"μπηχεβιορισμός" ή ψυχολογία της συμπεριφοράς.

Ας συνεχίσουμε όμως το παυλωφικό μας πείραμα. Τι θα γίνει αν συνεχίσουμε

να προκαλούμε εξαρτημένα ανακλαστικά (να κτυπάμε το κουδούνι) για πολύ

χρόνο χωρίς να εμφανίζουμε το κρέας; Πώς θα αντιδράσει ο σκύλος;

Το πείραμα δείχνει ότι ο σκύλος στο τέλος παύει να αντιδρά στο άκουσμα του

κουδουνιού (να βγάζει σάλια περιμένοντας το φαγητό). Αν θέλουμε να διατη-

ρήσουμε το συνειρμό ανάμεσα στο άκουσμα του κουδουνιού και στο κρέας, θα

πρέπει που και που να του παρουσιάζουμε και το κρέας!

Αν όμως εξακολουθήσουμε να κτυπάμε το κουδούνι χωρίς να εμφανίζουμε το

κρέας για αρκετό καιρό, τα μη ικανοποιούμενα σήματα θα προκαλέσουν τελικά

στο σκύλο μια υπνωτική κατάσταση. Αυτός δε θα αντιδράσει ακόμα και όταν

την επόμενη φορά μαζί με του κουδούνισμα του δώσουμε και το κρέας! Αδια-

φορεί γι' αυτό! Ούτε που το δοκιμάζει! Έχει κουραστεί τόσο καιρό να το περι-

μένει άδικα. Έχει κουραστεί τόσο πολύ, που τελικά αδιαφορεί τελείως και για

το κουδούνισμα και για το ίδιο το κρέας. Βρίσκεται σε μια κατάσταση πλήρους

απάθειας και αποχαύνωσης. Η προσωπικότητά του έχει παραλύσει και η βού-

λησή του έχει εκμηδενισθεί. Δεν αντιδρά φυσιολογικά. Αδιαφορεί για τα πά-

ντα.

Το ίδιο ακριβώς έχει εφαρμοστεί δυστυχώς, με επιστημονικό μάλιστα τρόπο,

και στους ανθρώπους!. Εδώ ακριβώς βρίσκει τη θέση της η διαδικασία της

"πλύσεως του εγκεφάλου".

Αν ακολουθήσουμε τη κατάλληλη τεχνική, η οποία βασίζεται στα προηγούμενα

συμπεράσματα από τα πειράματα του Παυλώφ και των μαθητών του, το άτομο

θα χάσει τελείως τη προσωπικότητά του. Θα βρεθεί σε μια βαθιά νευρική κα-

τάπτωση και θα εκτελέσει παθητικά και πειθαρχικά όλες τις εντολές των ανα-

κριτών του. Είναι σαν ένα μικρό παιδί, μπορεί να δεχθεί οτιδήποτε. Μπορείς να

του μάθεις ό,τι θες. Μπορείς, αν θες, να του αλλάξεις την ιδεολογία. Μπορείς,

αν θες, να το κάνεις από εχθρό οπαδό σου και υπερασπιστή των ιδεών σου.

Μπορείς να του "πλύνεις" τελείως τον εγκέφαλο, ώστε να ξεχάσει όλα όσα ή-

ξερε ή πίστευε και να τον προγραμματίσεις από δω και στο εξής να ξέρει και

να πιστεύει μόνο αυτά που εσύ θες! Είναι βάναυσο, ανήθικο και απάνθρωπο

και όμως έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν και εξακολουθεί να γίνεται και

σήμερα στις "βάρβαρες", αλλά και στις "πολιτισμένες" χώρες.

Έτσι εξηγούνται οι "ομολογίες" των κατηγορουμένων στις περίφημες δίκες της

Μόσχας τη δεκαετία του 1930, στις οποίες οι αντίπαλοι του σταλινικού καθε-

στώτος ομολογούσαν σα μικρά παιδιά ότι ήταν προδότες, φασίστες, ότι πρό-

δωσαν τη πατρίδα τους και το προλεταριάτο και αυτοκατηγορούνταν, φτάνο-

ντας μάλιστα στο ανήκουστο σημείο να ζητήσουν οι ίδιοι από το δικαστήριο για

τον εαυτό τους την εσχάτη των ποινών!

Κάτι ανάλογο κάνουν πολλές φορές μερικές φιλάρεσκες γυναίκες που φορτί-

ζουν και εκφορτίζουν διαδοχικά τους θαυμαστές τους με ενδιαφέρον, αδιαφο-

ρία, μέχρι να τους κάνουν κυριολεκτικά να καταρρεύσουν ψυχολογικά, να τις

ερωτευθούν τρελά και να γίνουν κυριολεκτικά σκλάβοι τους.

Την ίδια τακτική του Σκωτσέντζικου ντους ακολούθησε και ο Γκαίμπελς πριν

εισβάλλει στην Αυστρία κουράζοντας τους συμμάχους με το θα μπω δε θα μπω

(διαδοχικές συγκεντρώσεις και αποσύρσεις των στρατευμάτων του στα σύνο-

ρα), μέχρι που τελικά μπήκε και κανείς δεν αντέδρασε.

Η πλύση εγκεφάλου όμως μπορεί να είναι εκτός από ατομική και συλλογική.

Τρανταχτό παράδειγμα είναι τα θύματα της περίφημης μαοϊκής "Πολιτιστικής

Επανάστασης" που διαπομπεύονταν δημόσια στους δρόμους αυτοκατηγορού-

μενα για τα φοβερά τους αντεπαναστατικά "εγκλήματα" και τελικά "αναμορ-

φώνονταν" με τις γνωστές πλυσεγκεφαλικές μεθόδους.

Τα πειράματα του Παυλώφ έγιναν όπως είπαμε με πολλά και διάφορα σκυλιά.

Όλα τους στο τέλος κατέρρευσαν ψυχικά και νοητικά. Απλά μερικά κατέρρευ-

σαν γρηγορότερα και άλλα αργότερα.. Πρώτα κατέρρευσαν τα "οξύθυμα", με-

τά τα "ζωηρά" και στο τέλος τα πολύ "ήρεμα". Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και

με τους ανθρώπους. Όλοι τελικά σπάνε, όλοι καταρρέουν, όσο σκληροί και να

είναι. Κανένας δεν αντέχει επ' άπειρον.

Στη παραδοσιακή πλύση εγκεφάλου το άτομο απομονώνεται από το περιβάλ-

λον του και από τις πηγές πληροφόρησης (σήμερα χρησιμοποιούν και μηχανές

αισθητηριακής απομόνωσης), αποπροσανατολίζεται με κατάλληλα μπερδεμένα,

ακανόνιστα, έντονα, ηχητικά και οπτικά σήματα, ενώ συγχρόνως υποσιτίζεται,

κρατιέται άυπνο, απειλείται, βρίζεται, κατηγορείται, εκβιάζεται και ανακρίνεται

συνεχώς, μέχρι που τελικά καταρρέει. Λίγο πριν καταρρεύσει, πριν τρελαθεί

τελείως, παρεμβαίνει ο αναμορφωτής του που τον "σώνει" αναμορφώνοντάς

τον και προσδίδοντάς του μια αρεστή στο καθεστώς ή στην υπηρεσία προσω-

πικότητα. Γίνεται πια ένας τέλειος οπαδός του συστήματος, ένας γενίτσαρος,

ένας ακούσιος εξωμότης.

Του Δ. Ευαγγελόπουλου