ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΠΟΤΑΓΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΝ (Νο 2)

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ
"Πολλοί ενώ κάνουν τα αίσχιστα λένε τα καλύτερα λόγια" (Δημόκριτος)
"Τα άδεια ασκιά τα φουσκώνει ο αέρας και τους ανόητους ανθρώπους η αλα-
ζονεία" (Σωκράτης)
"Τον τύραννο γεννάει η αλαζονεία" (Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννος)
Οι Αμερικανοί πριν την προσχεδιασμένη ωμή επέμβασή τους στον Περσικό
Κόλπο είχαν ξεκινήσει μια πρωτοφανή εκστρατεία
κατασυκοφάντησης και σπί-
λωσης του Σαντάμ Χουσεΐν, ταυτίζοντάς τον με τον Χίτλερ και αποκαλώντας
τον "Αιμοσταγή Δικτάτορα", "Χασάπη της Βαγδάτης" και "Αντίχριστο". Μπορεί
βέβαια ο Σαντάμ να είχε σκοτώσει πολλούς πολιτικούς του αντιπάλους και να
κυβερνούσε δικτατορικά τη χώρα του, αλλά το ίδιο και χειρότερα είχαν κάνει
και πολλοί άλλοι δικτάτορες χωρίς να τους γίνει η αντίστοιχη παρομοίωση, ή
να τους απονεμηθούν ανάλογοι τίτλοι. Τους περισσότερους μάλιστα από αυ-
τούς προώθησαν στην εξουσία οι ίδιες οι ΗΠΑ στις χώρες της Λατινικής Αμερι-
κής, για να μη θυμηθούμε και τη δική μας περίπτωση με τον Παπαδόπουλο και
την 21η Απριλίου, δικό τους εφεύρημα και αυτό. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι στα
κράτη που ανέβηκε ο φασισμός (Ιταλία, Γερμανία, Ισπανία) υπήρχε το πιο ι-
σχυρό κομμουνιστικό κίνημα της Ευρώπης και τα λεγόμενα «ελεύθερα» δυτικά
κράτη βοήθησαν τα μέγιστα στην επικράτηση του φασισμού σε αυτά τα τρία
κράτη από το φόβο των Κομμουνιστών. Άλλο αν αναγκάστηκαν τελικά να
στραφούν εναντίον του Χίτλερ.
Εκείνο που έκανε το Σαντάμ 0"Χίτλερ" ήταν ότι διεκδίκησε με βίαια μέσα την
πρώην επαρχία της χώρας του, την οποία είχαν αφαιρέσει επίσης με βία. στο
παρελθόν οι αποικιοκράτες Άγγλοι και την είχαν ανακηρύξει ανεξάρτητο κρά-
τος βάζοντας στην εξουσία τους εμίρηδες και ελέγχοντας μέσω αυτών τα
πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου του μικρού αυτού κρατιδίου (Κουβέιτ, ΒΡ). Αν
το κοινό πειθόταν από τη συστηματική και επίμονη αυτή βδελυρή προπαγάν-
δα, θα ήταν εύκολο να δεχθεί και το συμμαχικό "αντιφασιστικό", στη πράξη
ιμπεριαλιστικό, συνασπισμό των 30 κρατών εναντίον του και τα όσα θα επακο-
λουθούσαν μέχρι και τη δημιουργία της "Νέας Τάξης Πραγμάτων". Οι Αμερικα-
νοί απέκρυπταν έτσι τα πραγματικά τους σχέδια για παγκόσμια ηγεμονία, έ-
λεγχο της περιοχής των πετρελαίων, αποθεραπεία από το σύνδρομο του Βιετ-
νάμ, οικονομική ανάκαμψη της χώρας τους, δοκιμή της αποτελεσματικότητας
των νέων όπλων, οικονομικά οφέλη από το μεταπολεμικό εμπόριο όπλων και
συστημάτων άμυνας (συστοιχίες Πάιροτ κ.λ.π.) και από την ανοικοδόμηση από
τις Αμερικανικές εταιρίες των περιοχών που οι ίδιοι θα είχαν προηγουμένως
καταστρέψει με τις βόμβες και τους πυραύλους τους.
Οι αντιφασίστες έτσι και οι Χριστιανοί θα ήσαν με το μέρος τους, αφού θα πο-
λεμήσουν εναντίον του "Χίτλερ" και του "Αντίχριστου". Έμεναν να πεισθούν οι
πράσινοι και οι οικολόγοι ειρηνιστές. Έτσι πριν τη μεγάλη χερσαία επίθεσή
τους, αφού είχαν ήδη εξολοθρεύσει άνανδρα από ψηλά και εκ του ασφαλούς
τον "εχθρό" με τις απάνθρωπες "έξυπνες" βόμβες τους, επινόησαν ένα νέο,
εντυπωσιακό προπαγανδιστικό κόλπο. Πήραν ένα αθώο πουλί, έναν κορμορά-
νο, τον βούτηξαν όπως μαθεύτηκε αργότερα σε ένα βαρέλι με μαύρο πετρέ-
λαιο και τον έριξαν σε μια μικρή κηλίδα από διαρροή πετρελαίου κοντά στη
πόλη Χάφτζι, πολύ νοτιότερα από τη μεγάλη κηλίδα που υποτίθεται ότι είχαν
δημιουργήσει οι Ιρακινοί για να εμποδίσουν μια μελλοντική απόβαση των συμ-
μάχων. Το κακόμοιρο πουλί κατάμαυρο με βαριά φτερά, μάταια προσπαθούσε
να σηκωθεί, να σωθεί, να πετάξει. Μέσω του CNN η Ευρώπη και η Αμερική
βομβαρδιζόταν για μέρες με τις τραγικές εικόνες του φτωχού κορμοράνου.
Ράγισαν όλες οι ευαίσθητες οικολογικές καρδιές και αντέδρασαν εναντίον του
αδίστακτου Σαντάμ που οδηγούσε τον Περσικό Κόλπο σε μια τόσο μεγάλη οι-
κολογική καταστροφή. Και όμως, όπως αποκάλυψε ο ειδικός απεσταλμένος
του CNN στον ανταποκριτή της "Liberation" ούτε ο ίδιος είδε πόσο μέγεθος εί-
χε αυτή η κηλίδα. Αν θυμηθούμε τις σπαρακτικές εικόνες του κορμοράνου, έ-
λειπε απ' όλες το βάθος πεδίου...(Ελευθεροτυπία 17 Φεβρουαρίου 1991).
Από την άλλη μεριά όπως έδειξαν οι φωτογραφίες του Σοβιετικού διαστημικού
σταθμού MIP, το μέγεθος της άλλης "τεράστιας" κηλίδας των 1,5 εκατομμυρί-
ων τόνων που δημιούργησαν κατά τους Αμερικανούς οι Ιρακινοί και κατά τους
Ιρακινούς οι Αμερικανοί με τις βόμβες τους (το πιο πιθανόν) ήταν μόνο
400.000 τόνων. Ήταν έτσι μικρότερη από τους 600.000 τόνους πετρελαίου
που χύθηκαν στη θάλασσα κατά τον Ιρακινο - Ιρανικό πόλεμο του 1983, χω-
ρίς να σπαράξει τότε καμιά οικολογική καρδιά στη δύση. Ακούγαμε από την
Αμερικανική προπαγάνδα ότι η κηλίδα πλησιάζει συνεχώς τις ακτές της Σαου-
δικής Αραβίας και ότι απειλεί τα εργοστάσια αφαλάτωσης και ότι έρχονται επι-
στήμονες από όλο το κόσμο και προτείνουν τρόπους για την αντιμετώπισή της.
Μετά από λίγες μέρες μαθαίνουμε ότι έκλεισε ένα εργοστάσιο αφαλάτωσης στη
Σ. Αραβία εξ' αιτίας της πετρελαιοκηλίδας που δημιουργήθηκε από τη βύθιση
ενός Ιρακινού Τάνκερ από... τα συμμαχικά αεροπλάνα!
Οι Αμερικανοί ήσαν οι δημιουργοί και των δυο κηλίδων: και της μίνι - τηλεο-
πτικής με τον κορμοράνο για τις ανάγκες της ευρείας οικολογικής κατανάλω-
σης και της μεγάλης, αλλά όχι τεράστιας που δημιούργησαν οι βόμβες που έ-
πεφταν σαν Ιρακινά τάνκερ, ή σε αγωγούς πετρελαίου στο Κουβέιτ. Οι θύτες
για μια ακόμη φορά κατηγόρησαν τα θύματα για βάρβαρη συμπεριφορά και
δικαιολόγησαν την αιμοβόρα διάθεσή τους να συνεχίζουν να θυσιάζουν αν-
θρώπινες ζωές με τις απάνθρωπες και άνανδρες βόμβες τους.
Γράφει ο «ιός» της Ελευθεροτυπίας (17 Φεβρουαρίου 1991):
"Ο τραγικός θάνατος των πουλιών θα προετοίμαζε τη Δυτική κοινή γνώμη για
τις θλιβερές συνέπειες του πολέμου, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι οι στρατιω-
τικοί του συνασπισμού να δείξουν εικόνες από ανθρώπινα θύματα.
"Η οικολογική ασυνειδησία των Ιρακινών θα ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με
την πλειοψηφία των Δυτικών ειρηνιστών, που σε ορισμένες χώρες έχουν στε-
νή αναφορά στο οικολογικό και το πράσινο κίνημα.
"Θα αποδεικνυόταν για μια ακόμη φορά πόσο φιλάνθρωποι είναι οι συμμαχικοί
βομβαρδισμοί, που ανέλαβαν αυτή τη φορά να σταματήσουν τη διαρροή κατα-
στρέφοντας την ένοχη πετρελαιοπηγή".
Στο πόλεμο του Βιετνάμ οι Αμερικανοί είχαν χρησιμοποιήσει τεράστιες ποσότη-
τες αποψιλωτικών ουσιών και βλαστησιοκτόνων για να απογυμνώσουν τις
ζούγκλες και να αποκαλύψουν τους Βιετγκόγκ. Μετέτρεψαν έτσι τεράστιες ε-
κτάσεις της χώρας σε ερήμους, προκαλώντας μια φοβερή οικολογική κατα-
στροφή με μακροχρόνιες συνέπειες για τα ζώα και τους ανθρώπους. Το ένα
τρίτο περίπου του εδάφους του Βιετνάμ εθεωρείτο οικολογικά νεκρό. Αυτοί εί-
ναι οι αναίσχυντοι "προστάτες" του περιβάλλοντος, για να μην αναφερθούμε
στα χημικά αέρια CS που έριχναν εναντίον των καταφυγίων των Βιετγκόγκ, ή
στις κεφαλές των πυραύλων τους με ραδιενεργό πλουτώνιο που έριχναν κατά
εκατοντάδες στο Ιράκ, προσβάλλοντας και τους δικούς τους στρατιώτες με το
σύνδρομο του Κόλπου.
Και τι να πούμε για το βομβαρδισμό των 150.000 Ιρακινούς στρατιωτών που
επέστρεφαν σε ένα κομβόι στρατιωτικών οχημάτων από το Κουβέιτ με λευκές
σημαίες στα χέρια τους, παρά τους διεθνείς κανόνες της Γενεύης για μια συμ-
φωνημένη απεμπλοκή και αποχώρηση, ή ακόμα για τους 12.000 Ιρακινούς
στρατιώτες που έθαψαν ζωντανούς σε ορύγματα που κατέλαβαν. Κύριοι αυτοί
είναι ο Χίτλερ, αυτοί και ο Αντίχριστος: οι εξ' ανάγκης και εκ φόβου Θεού
"σύμμαχοί" μας, οι Αμερικανοί!
Οι φιλειρηνικές λοιπόν διαδηλώσεις σταμάτησαν, οι πράσινες, αριστερές και
οικολογικές οργανώσεις αγανάκτησαν εναντίον του "αδίστακτου αυτού εχθρού
της φύσης". Οι Χριστιανοί εξοργίστηκαν εναντίον του "Αντίχριστου", οι αντι-
φασίστες λύσσαξαν εναντίον του δικτάτορα και....οι Αμερικανοί έτριβαν με
ασύστολη χαρά τα χέρια τους. Οι εκατόμβες από τους άνανδρους βομβαρδι-
σμούς θα εδικαιολογούντο, τα δεκάδες χιλιάδες κομματιασμένα, καμένα κορ-
μιά θα περνούσαν απαρατήρητα, οι πλαστικές σακούλες με τα σώματα των Ι-
ρακινών που θάβονταν πρόχειρα στην άμμο δε θα συγκλόνιζαν καμιά καρδιά.
Οι Ιρακινοί δεν είναι άνθρωποι, είναι αμμ-άνθρωποι, δεν αξίζει η ζωή τους όσο
η ζωή ενός "πολιτισμένου" Ευρωπαίου. Ο Πρόεδρος Μπους με τη κατακόκκινη
από το αίμα χιλιάδων αθώων θυμάτων χλαμύδα του, του ανίερου και βδελυ-
ρού θριάμβου του, συνέχιζε μετά τον αρμαγεδώνα που επέφερε να προκαλεί
με την ύβρη, τον αμοραλισμό και την αλαζονεία του:
"Θα συνεχίσουμε τους βομβαρδισμούς για να καταλάβουν οι Ιρακινοί ποιος εί-
ναι στη πραγματικότητα ο ηγέτης τους και που τους οδηγεί, για να αναγκα-
στούν να επαναστατήσουν εναντίον του".
Είναι το άκρον άωτον της χυδαιότητας και του πιο ωμού και αναίσχυντου ε-
κβιασμού: "Θα συνεχίσουμε να σας σκοτώνουμε, όσους τελικά μείνατε ζωντα-
νοί, για να σας αναγκάσουμε να αντιδράσετε, όχι βέβαια εναντίον μας που δεν
μπορείτε, αλλά εναντίον αυτού που εμείς θέλουμε. Και αν δεν το κάνετε αυτό,
θα συνεχίσουμε να σας σκοτώνουμε".
Δυστυχώς δεν μπορούμε να αντιδράσουμε, παρά μονάχα με τις σκεπτομορφές
μας, οι οποίες αν συντονισθούν και ενισχυθούν αριθμητικά, ίσως μπορέσουν
να γκρεμοτσακίσουν τις ύαινες και τα τσακάλια από τον αιματοβαμμένο θρόνο
τους. "Έστι δίκης οφθαλμός ος τα πανθ' ορά".
Ο "ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΣ" ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ
"Παιδός ουκ ανδρός το αμέτρως επιθυμείν" (Δημοκρίτου)
"Ο αμόρφωτος λαός πολύ συχνά υποδουλώνεται σε απόλυτο άρχοντα (εδώ
πλανητάρχη)" (Σόλωνα)
Και φθάνουμε τελικά στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και στον "ανθρωπιστι-
κό" πόλεμο του ΝΑΤΟ εναντίον της Σερβίας, που τόλμησε να αμφισβητήσει τη
Νέα Τάξη πραγμάτων. Η προπαγάνδα τους και οι πολεμικές επιχειρήσεις τους
αντέγραψαν αυτές του Περσικού κι επειδή η Σερβία ήταν πιο κοντά τους και
πιο δύσκολο να κρυφτούν από τους λαούς τους απ' ό,τι με το Ιράκ, οι πέντε
αρχιμακελάρηδες ή "πέντε ισοβίτες", σύμφωνα με το Θεοδωράκη, ξεπέρασαν
κάθε προηγούμενο στην ασύδοτη, ξεδιάντροπη και αήθη προπαγάνδα τους
προσπαθώντας να μας πείσουν ότι οι ειδεχθέστατες και εκ του ασφαλούς σφα-
γές τους ήταν μια μορφή "ανθρωπιστικής βοήθειας" προς το δοκιμαζόμενο λαό
των Κοσσοβάρων.
'Ένας νέος, τρίτος Χίτλερ, χασάπης και δικτάτορας δημιουργήθηκε έντεχνα
από τα μέσα ενημέρωσης και στήθηκαν δεκάδες σενάρια ειδεχθών εγκλημά-
των, ομαδικών τάφων και βιασμών. Προκάλεσαν επίτηδες τη φυγή και το ξερι-
ζωμό των Κοσσοβάρων για να δημιουργήσουν τους συνειρμούς ενός νέου ο-
λοκαυτώματος στη κοινή γνώμη των χωρών τους και να δικαιολογήσουν την
ωμή ιμπεριαλιστική τους επέμβαση, τα στυγερά τους εγκλήματα και τα εσκεμ-
μένα γενεοκτονικά "λάθη" τους.
Δυστυχώς η κοινή γνώμη των λαών τους αντέδρασε όπως ακριβώς ήθελαν, με
μόνη λαμπερή εξαίρεση τη χώρα μας. Απογοητεύεσαι τι να πεις; Οι άνθρωποι
κοιμούνται, καθοδηγούνται, κατευθύνονται, χειραγωγούνται, παρασύρονται
και τελικά διαμορφώνονται σε μορφές και σχήματα ανήκουστα για την ανθρώ-
πινη φύση και νοημοσύνη. Είναι μηχανές, μαριονέτες, ρομποτικοί μηχανισμοί,
συστήματα αυτομάτου ελέγχου, ετεροκατευθυνόμενα όντα, χωρίς προσωπική
σφραγίδα, χωρίς λάμψη στη συνείδηση, μόλις λίγο πιο πάνω από το ζώο. Και
όμως έχουν απέραντες δυνατότητες, δουλεύουν απλώς στο ρελαντί. Ποιος θα
τους βοηθήσει να βρουν το κιβώτιο των ταχυτήτων, να βάλλουν πρώτη, να
μαρσάρουν, να αλλάξουν ταχύτητα; Εγώ; Όχι βέβαια! Εμένα θα με διαβάσουν
και θα με καταλάβουν μόνον αυτοί που είναι ήδη έτοιμοι γι' αυτό, που απλώς
θέλουν μερικές παραπάνω πληροφορίες και σκέψεις για να φέρουν πλήρως
στο συνειδητό τους, αυτό που χρόνια τώρα διαισθάνονται. Ή ακόμα αυτοί που
το έχουν ήδη φέρει και θέλουν απλώς να αισθανθούν ότι δεν είναι μόνοι, ότι
υπάρχουν και άλλοι σαν κι αυτούς, ότι δομείται έστω σιγά - σιγά μια, μικρή
προς το παρόν, ομάδα "επαναστατών της συνείδησης". Δυστυχώς κανείς δεν
μπορεί να βοηθήσει κανένα στη συνειδητοποίησή του. Πρόκειται για μια προ-
σωπική, ατομική διαδικασία που χρειάζεται μια μεγάλη προσπάθεια, ή απλώς
μια μεγάλη καρδιά.
Η ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ
Μια άλλη ιδέα σχετική με τη προπαγάνδα είναι η πλύση εγκεφάλου. Αυτή μπο-
ρεί να περιλαμβάνει μακρές πολιτικές ομιλίες ή συζητήσεις, μακρές υποχρεωτι-
κές εντολές ανάγνωσης κ.ο.κ., επιστημονικές "αναμορφώσεις" αντιπάλων με
βασανιστήρια, στέρηση τροφής και ύπνου, απομόνωση, απειλές, εξαντλητική
ανάκριση, αντιμετώπιση αποστατημένων συντρόφων, ταπείνωση μπροστά σε
συμπολίτες του κ.λ.π. .
ΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΩΦ
Ας κάνουμε με τη φαντασία μας ένα πείραμα. Έστω ότι έχουμε σε μια γωνιά
δεμένο ένα πεινασμένο σκύλο. Σε μια στιγμή του παρουσιάζουμε ένα κομμάτι
κρέας και τον αφήνουμε να το φάει. Έχουμε κανονίσει τόσο κατά την εμφάνι-
ση όσο και κατά τη λήψη του κρέατος να κτυπά ένα κουδούνι. Επαναλαμβά-
νουμε το ίδιο πείραμα για αρκετές ημέρες. Κάποια ημέρα αποφασίζουμε να
κτυπήσουμε το κουδούνι, αλλά χωρίς να παρουσιάσουμε ή να δώσουμε τροφή
στο σκύλο. Πώς αντιδρά τότε ο σκύλος;
Παρατηρούμε ότι αρχίζουν να του τρέχουν τα σάλια, παρόλο που δεν βλέπει
και δε γεύεται καμιά τροφή. Τι συμβαίνει; Όλες τις προηγούμενες ημέρες ο
σκύλος είχε συνδυάσει το κτύπημα του κουδουνιού με τη θέα και τη λήψη της
τροφής. Το ίδιο λοιπόν περιμένει και τώρα. Ο οργανισμός του λοιπόν προετοι-
μάζεται κατάλληλα. Ο εγκέφαλός του θεωρώντας ότι το γενικά πλαίσιο ανα-
φοράς είναι και αυτή τη φορά το ίδιο, στέλνει μήνυμα στο σώμα του να προε-
τοιμασθεί για τη λήψη της τροφής. Αρχίζει λοιπόν να έχει συελορροή. Δυστυ-
χώς όμως αυτή τη φορά δεν υπάρχει τροφή. Άδικα προετοιμάσθηκε το σώμα
του. Ο εγκέφαλός του έκανε λάθος και ο σκύλος μένει μετέωρος στο κενό.
Με τον ίδιο τρόπο θα αντιδρούσε και ένα παιδί σε μια αντίστοιχη περίπτωση,
όταν εκείνη τη τελευταία φορά μαζί με το κουδούνισμα δεν εμφανιζόταν και το
κουτάλι με το φαγητό. Παρόμοια θα αντιδρούσε ίσως και ένας ενήλικας, αφού
οι ενστικτώδεις σωματικές αντιδράσεις ελέγχονται από το υποσυνείδητο, το
οποίο έχει τη δική του λογική και συμπεραίνει εύκολα από το γενικό το ειδικό,
από το γενικό πλαίσιο (το οποίο υποθέτει ότι είναι το ίδιο) την άμεση λήψη της
τροφής.
Το προηγούμενο, υποθετικό για μας, πείραμα εκτελέστηκε πράγματι από το
Ρώσο φυσιολόγο Ιβάν Παυλώφ (1849-1936) πολλές φορές και με διάφορα
είδη σκύλων. Με βάση αυτό το πείραμα ο Παυλώφ θεμελίωσε τη περίφημη
θεωρία του για τα εξαρτημένα ανακλαστικά.
Σύμφωνα με αυτήν ένας ζωντανός οργανισμός αλληλεπιδρά με το περιβάλλον
του μέσω των λεγόμενων "ανακλαστικών". Τα ανακλαστικά είναι ένα φαινόμε-
νο του νευρικού συστήματος. Ένα ανακλαστικό βασικά συνδέει ένα ερέθισμα
που προέρχεται από το περιβάλλον με την αντίδραση του οργανισμού (π.χ. η
είσοδος ενός σκουπιδιού στο μάτι μου, προκαλεί το αυτόματο κλείσιμο του μα-
τιού μου).
Ο Παυλώφ χώρισε τα ανακλαστικά σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τα σταθερά
(ανεξάρτητα, απόλυτα ή κληρονομικά), ανακλαστικά, που υπάρχουν εκ γενε-
τής και είναι έμφυτα στους διάφορους οργανισμούς και τα εξαρτημένα ανα-
κλαστικά, που είναι επίκτητα.
Σταθερό π.χ. ανακλαστικό του οργανισμού μας είναι η αναπνοή. Αυτή δεν ε-
ξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες, αλλά είναι μια μόνιμη και αυτόματη α-
ντίδραση του οργανισμού στο περιβάλλον (στην ύπαρξη της ατμόσφαιρας). Τα
σταθερά ανακλαστικά δε μεταβάλλονται και γι αυτό δε μας απασχολούν ιδιαί-
τερα (αφού δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε). Τα εξαρτημένα όμως ανακλαστι-
κά μας ενδιαφέρουν, γιατί αυτά εξαρτώνται κάθε φορά από τις συνθήκες του
περιβάλλοντος κι επομένως αν αλλάξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, μπορούμε
να αλλάξουμε και αυτά. Αντικαθιστώντας π.χ. τεχνητά τη θέα και τη λήψη της
τροφής με το κτύπημα του κουδουνιού (το οποίο συνδέσαμε ευφυώς με αυ-
τές), επιτυγχάνουμε με το άκουσμα του κουδουνιού να έχουμε μια συγκεκρι-
μένη (αν και κατά αρχάς άσχετη με αυτό) φυσιολογική αντίδραση του οργανι-
σμού (συελορροή). Προβάλλοντας σε μια διαφήμιση μπύρας μια ωραία ημίγυ-
μνη γυναίκα με σεξουαλικά υπονοούμενα (π.χ. η πιο υπέροχη ξανθιά που
μπορούμε να γευθούμε...) προσπαθούμε να δημιουργήσουμε το εξαρτημένο
ανακλαστικό της αγοράς αυτού του προϊόντος, για να μπορέσει να απολαύσει
δήθεν ο καταναλωτής αυτή την υπέροχη ξανθιά (η οποία, ας σημειωθεί, από
μόνη της είναι τελείως άσχετη με την οποιαδήποτε μπύρα). Φαίνεται ανόητο
και όμως ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ!. Το αποδεικνύει άμεσα η πληθώρα των διαφημίσεων
αυτού του επιπέδου. Και λειτουργεί, γιατί ο συνειρμός που επιτυγχάνεται είναι
υποσυνείδητος και όπως είπαμε το υποσυνείδητο έχει τη δική του "λογική".
Μπορούμε δηλαδή συνδυάζοντας διάφορα σταθερά ή απόλυτα ερεθίσματα με
τεχνητά δικά μας "σήματα", να στέλνουμε μόνο τα σήματα και να έχουμε από
τον οργανισμό την αντίδραση ακριβώς που επιθυμούμε. Με άλλα λόγια, δια-
μορφώνοντας το περιβάλλον όπως θέλουμε, καθορίζουμε και τις αντιδράσεις
που θα έχει ο άνθρωπος. Από την άλλη μεριά πάλι ο άνθρωπος κατέχει το λό-
γο, δε χρειάζεται να του δείξουν το φαγητό για να αντιδράσει, μπορούν να του
μιλήσουν γι’ αυτό, μπορούν να του το περιγράψουν. Αυτό ακριβώς κάνει η
προπαγάνδα!
Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν και τα διάφορα σύμβολα, εμβλήματα, συμβολι-
κές λέξεις, συμβολικές χειρονομίες και οποιεσδήποτε γενικά συμβολικές εκ-
φράσεις που συνδέονται με μια ορισμένη ιδέα ή ιδεολογία. Η θέα ή η χρησιμο-
ποίηση ενός απ' αυτά, φέρνει αυτόματα συνειρμικά στο νου μας την αντίστοι-
χη ιδέα ή ιδεολογία. Είναι τα κουδουνίσματα που μας δείχνουν το κρέας, η εκ-
κλησία που με τη θέα της ο πιστός κάνει αμέσως το σταυρό του, σκύβει ταπει-
νά προς τα κάτω το κεφάλι του και προφέρει από μέσα του λίγα λόγια ευλά-
βειας επανατροφοδοτώντας το σύστημα της πίστης του.
Ο Παβλώφ με τα πειράματά του έθεσε τις βάσεις της θεωρίας που ονομάσθηκε
"μπηχεβιορισμός" ή ψυχολογία της συμπεριφοράς.
Ας συνεχίσουμε όμως το παυλωφικό μας πείραμα. Τι θα γίνει αν συνεχίσουμε
να προκαλούμε εξαρτημένα ανακλαστικά (να κτυπάμε το κουδούνι) για πολύ
χρόνο χωρίς να εμφανίζουμε το κρέας; Πώς θα αντιδράσει ο σκύλος;
Το πείραμα δείχνει ότι ο σκύλος στο τέλος παύει να αντιδρά στο άκουσμα του
κουδουνιού (να βγάζει σάλια περιμένοντας το φαγητό). Αν θέλουμε να διατη-
ρήσουμε το συνειρμό ανάμεσα στο άκουσμα του κουδουνιού και στο κρέας, θα
πρέπει που και που να του παρουσιάζουμε και το κρέας!
Αν όμως εξακολουθήσουμε να κτυπάμε το κουδούνι χωρίς να εμφανίζουμε το
κρέας για αρκετό καιρό, τα μη ικανοποιούμενα σήματα θα προκαλέσουν τελικά
στο σκύλο μια υπνωτική κατάσταση. Αυτός δε θα αντιδράσει ακόμα και όταν
την επόμενη φορά μαζί με του κουδούνισμα του δώσουμε και το κρέας! Αδια-
φορεί γι' αυτό! Ούτε που το δοκιμάζει! Έχει κουραστεί τόσο καιρό να το περι-
μένει άδικα. Έχει κουραστεί τόσο πολύ, που τελικά αδιαφορεί τελείως και για
το κουδούνισμα και για το ίδιο το κρέας. Βρίσκεται σε μια κατάσταση πλήρους
απάθειας και αποχαύνωσης. Η προσωπικότητά του έχει παραλύσει και η βού-
λησή του έχει εκμηδενισθεί. Δεν αντιδρά φυσιολογικά. Αδιαφορεί για τα πά-
ντα.
Το ίδιο ακριβώς έχει εφαρμοστεί δυστυχώς, με επιστημονικό μάλιστα τρόπο,
και στους ανθρώπους!. Εδώ ακριβώς βρίσκει τη θέση της η διαδικασία της
"πλύσεως του εγκεφάλου".
Αν ακολουθήσουμε τη κατάλληλη τεχνική, η οποία βασίζεται στα προηγούμενα
συμπεράσματα από τα πειράματα του Παυλώφ και των μαθητών του, το άτομο
θα χάσει τελείως τη προσωπικότητά του. Θα βρεθεί σε μια βαθιά νευρική κα-
τάπτωση και θα εκτελέσει παθητικά και πειθαρχικά όλες τις εντολές των ανα-
κριτών του. Είναι σαν ένα μικρό παιδί, μπορεί να δεχθεί οτιδήποτε. Μπορείς να
του μάθεις ό,τι θες. Μπορείς, αν θες, να του αλλάξεις την ιδεολογία. Μπορείς,
αν θες, να το κάνεις από εχθρό οπαδό σου και υπερασπιστή των ιδεών σου.
Μπορείς να του "πλύνεις" τελείως τον εγκέφαλο, ώστε να ξεχάσει όλα όσα ή-
ξερε ή πίστευε και να τον προγραμματίσεις από δω και στο εξής να ξέρει και
να πιστεύει μόνο αυτά που εσύ θες! Είναι βάναυσο, ανήθικο και απάνθρωπο
και όμως έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν και εξακολουθεί να γίνεται και
σήμερα στις "βάρβαρες", αλλά και στις "πολιτισμένες" χώρες.
Έτσι εξηγούνται οι "ομολογίες" των κατηγορουμένων στις περίφημες δίκες της
Μόσχας τη δεκαετία του 1930, στις οποίες οι αντίπαλοι του σταλινικού καθε-
στώτος ομολογούσαν σα μικρά παιδιά ότι ήταν προδότες, φασίστες, ότι πρό-
δωσαν τη πατρίδα τους και το προλεταριάτο και αυτοκατηγορούνταν, φτάνο-
ντας μάλιστα στο ανήκουστο σημείο να ζητήσουν οι ίδιοι από το δικαστήριο για
τον εαυτό τους την εσχάτη των ποινών!
Κάτι ανάλογο κάνουν πολλές φορές μερικές φιλάρεσκες γυναίκες που φορτί-
ζουν και εκφορτίζουν διαδοχικά τους θαυμαστές τους με ενδιαφέρον, αδιαφο-
ρία, μέχρι να τους κάνουν κυριολεκτικά να καταρρεύσουν ψυχολογικά, να τις
ερωτευθούν τρελά και να γίνουν κυριολεκτικά σκλάβοι τους.
Την ίδια τακτική του Σκωτσέντζικου ντους ακολούθησε και ο Γκαίμπελς πριν
εισβάλλει στην Αυστρία κουράζοντας τους συμμάχους με το θα μπω δε θα μπω
(διαδοχικές συγκεντρώσεις και αποσύρσεις των στρατευμάτων του στα σύνο-
ρα), μέχρι που τελικά μπήκε και κανείς δεν αντέδρασε.
Η πλύση εγκεφάλου όμως μπορεί να είναι εκτός από ατομική και συλλογική.
Τρανταχτό παράδειγμα είναι τα θύματα της περίφημης μαοϊκής "Πολιτιστικής
Επανάστασης" που διαπομπεύονταν δημόσια στους δρόμους αυτοκατηγορού-
μενα για τα φοβερά τους αντεπαναστατικά "εγκλήματα" και τελικά "αναμορ-
φώνονταν" με τις γνωστές πλυσεγκεφαλικές μεθόδους.
Τα πειράματα του Παυλώφ έγιναν όπως είπαμε με πολλά και διάφορα σκυλιά.
Όλα τους στο τέλος κατέρρευσαν ψυχικά και νοητικά. Απλά μερικά κατέρρευ-
σαν γρηγορότερα και άλλα αργότερα.. Πρώτα κατέρρευσαν τα "οξύθυμα", με-
τά τα "ζωηρά" και στο τέλος τα πολύ "ήρεμα". Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και
με τους ανθρώπους. Όλοι τελικά σπάνε, όλοι καταρρέουν, όσο σκληροί και να
είναι. Κανένας δεν αντέχει επ' άπειρον.
Στη παραδοσιακή πλύση εγκεφάλου το άτομο απομονώνεται από το περιβάλ-
λον του και από τις πηγές πληροφόρησης (σήμερα χρησιμοποιούν και μηχανές
αισθητηριακής απομόνωσης), αποπροσανατολίζεται με κατάλληλα μπερδεμένα,
ακανόνιστα, έντονα, ηχητικά και οπτικά σήματα, ενώ συγχρόνως υποσιτίζεται,
κρατιέται άυπνο, απειλείται, βρίζεται, κατηγορείται, εκβιάζεται και ανακρίνεται
συνεχώς, μέχρι που τελικά καταρρέει. Λίγο πριν καταρρεύσει, πριν τρελαθεί
τελείως, παρεμβαίνει ο αναμορφωτής του που τον "σώνει" αναμορφώνοντάς
τον και προσδίδοντάς του μια αρεστή στο καθεστώς ή στην υπηρεσία προσω-
πικότητα. Γίνεται πια ένας τέλειος οπαδός του συστήματος, ένας γενίτσαρος,
ένας ακούσιος εξωμότης.
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο Χάρολντ Λάσγουελ έδωσε τον εξής ορισμό του πολιτικού πολέμου:
"Η ιδέα του ψυχολογικού πολέμου είναι λιγότερο πλατιά.. Η πιο περιεκτική ι-
δέα είναι αυτή του πολιτικού πολέμου, που καλύπτει τη φύση και άλλων μέ-
σων, εκτός από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ο πολιτικός πόλεμος προσθέτει
τη σημαντική ιδέα ότι πρέπει να συντονίζονται σωστά όλα τα όργανα της πολι-
τικής. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η διπλωματία για να διατη-
ρηθεί η ουδετερότητα πιθανών εχθρών, ή για να αποσπαστούν σύμμαχοι από
τον εχθρό... Ενώ τα ΜΜΕ απευθύνονται σε μεγάλα ακροατήρια, η διπλωματία
προχωρά με επίσημες διαπραγματεύσεις...Ο πολιτικός πόλεμος περιλαμβάνει
επίσης τη χρήση οικονομικών μέσων".
Ένας ευρύτερος ορισμός του πολιτικού πολέμου είναι η απειλή χρησιμοποίη-
σης ανοιχτών (φανερών) και συγκαλυμμένων (κρυφών) πολιτικών, οικονομι-
κών και στρατιωτικών μεθόδων για τον επηρεασμό της πολιτικής και των γε-
γονότων των ξένων χωρών Ο σκοπός είναι να πεισθεί η χώρα - στόχος να συ-
μπεριφερθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να ωφεληθεί άμεσα ή έμμεσα το κράτος
που διεξάγει το πολιτικό πόλεμο. Το τελευταίο χρησιμοποιεί για να επιβάλει τη
θέλησή του όλα τα δυνατά μέσα: τη προπαγάνδα, τη διπλωματία, την εξαγορά
συνειδήσεων, τις μυστικές συναλλαγές με τους πολιτικούς, τη διείσδυση, το
σαμποτάζ, την υπονόμευση, την υποκίνηση απεργιών, τη κατασκοπία, την
προβοκάτσια, τους εκβιασμούς, τις δολοφονίες, τη τεχνική βοήθεια, την οικο-
νομική πίεση (οικονομική βοήθεια ή δανεισμός από τη διεθνή Τράπεζα), την
ένοπλη σύγκρουση, γενικώς τα πάντα εκτός από ένα γενικευμένο πόλεμο. Στη
διάρκεια του εικοστού αιώνα, διάφορες κυβερνήσεις έχουν καθορίσει και χρη-
σιμοποιήσει το πολιτικό πόλεμο με διάφορους τρόπους, ανάλογα με το είδος
του καθεστώτος και τη συγκεκριμένη κατάσταση της χώρας τους. Σήμερα η
ιμπεριαλιστική υπερδύναμη των ΗΠΑ έχει πρακτικά κηρύξει πολιτικό πόλεμο
εναντίον όλων των χωρών του κόσμου (μ' εξαίρεση ίσως μερικές χώρες του
ΝΑΤΟ), εποφθαλμιώντας την ύστατη παγκόσμια κυριαρχία και την πολιτική και
οικονομική εκμετάλλευση όλων των άλλων χωρών, με γνώμονα ένα υπερφία-
λο, αναιδές, άπληστο, ακόρεστο, υβριστικό, εωσφορικό, ειδεχθές και απάν-
θρωπο συμφέρον που δε γνωρίζει καμιά συγκράτηση ή περιορισμό.
ΑΠΟΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Σύμφωνα με το Γάλλο διανοούμενο Ζαν-Φρανσουά Ρεβέλ, η αποπληροφόρηση
είναι η τεχνική εκείνη, σύμφωνα με την οποία διάφορες αληθοφανείς πληρο-
φορίες που προέρχονται από τον αντίπαλο, χρησιμοποιούνται εις βάρος του.
Το 1965 η CIA υποστήριζε ότι η αποπληροφόρηση είναι μία ψευδής, ελλιπής ή
παραπλανητική πληροφορία που μεταδίδεται, παρέχεται ή επιβεβαιώνεται σε
ένα άτομο, ομάδα ή χώρα - στόχο. Σύμφωνα με τον πρώην αξιωματικό της
Τσεχοσλοβακικής κατασκοπείας Λαντσλάβ Μπίτμαν, ειδικό σε επιχειρήσεις α-
ποπληροφόρησης, ο στόχος της αποπληροφόρησης είναι "τα άτομα που παίρ-
νουν τις αποφάσεις και όχι το ευρύτερο κοινό". Μερικοί όμως αναλυτές αμφι-
σβητούν αυτό το σημείο, λέγοντας ότι ορισμένες φορές στόχος είναι ένα μαζι-
κό ακροατήριο. Άλλοι πάλι αναλυτές προσδιορίζουν σαν αποπληροφόρηση κά-
θε κρατική μετάδοση (ανοικτή ή συγκαλυμμένη) πληροφοριών που περιέχει
εσκεμμένα ψευδείς πληροφορίες ή παραπλανητικό υλικό, πολλές φορές επιλε-
κτικά συνδυασμένες με αληθινές πληροφορίες, με σκοπό να παραπλανηθεί ή
να καθοδηγηθεί μια ξένη κυβέρνηση ή ένα μαζικό ακροατήριο.
Η αποπληροφόρηση μπορεί να είναι ανοιχτή (φανερή) ή συγκαλυμμένη (κρυ-
φή)
Η συγκαλυμμένη αποπληροφόρηση διεξάγεται μυστικά και είναι ένα γραπτό ή
προφορικό μήνυμα από μια μη αναφερόμενη, ή ψευδώς αναφερόμενη πηγή,
που περιέχει σκόπιμα ψευδείς, ατελείς ή παραπλανητικές πληροφορίες (συχνά
σε συνδυασμό με αληθινές πληροφορίες), το οποίο επιδιώκει την εξαπάτηση,
ψευδή πληροφόρηση και την παραπλάνηση του στόχου. Ο στόχος μπορεί να
είναι ξένες κυβερνήσεις ή ένα μαζικό ακροατήριο. Σε σύγκριση με την ανοικτή
ή λευκή προπαγάνδα, η συγκαλυμμένη αποπληροφόρηση χρησιμοποιείται συ-
νήθως με επιλεκτικό τρόπο, προωθούμενη με φήμες, πλαστογραφίες, πολιτική
χειραγώγηση, πράκτορες επιρροής, μετωπικές οργανώσεις και άλλα μέσα. Ο
σκοπός της αποπληροφόρησης είναι να κάνει το στόχο να πιστεύσει στην αλή-
θεια του παρουσιαζόμενου υλικού και συνεπώς να τον κάνει να ενεργήσει
προς το συμφέρον του έθνους που διεξάγει αυτή την επιχείρηση αποπληρο-
φόρησης.
Οι επιχειρήσεις με πράκτορες επιρροής εκτελούνται από ένα άτομο που χρησι-
μοποιεί με τέχνη και λεπτότητα τη θέση, την επιρροή, τη δύναμη και την αξιο-
πιστία του για να προωθήσει τους στόχους μιας ξένης δύναμης, με τρόπους
που δεν μπορούν να αποδοθούν σε αυτή τη δύναμη.
Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για τη διεξαγωγή αυτών των επιχειρήσεων κυ-
μαίνονται από την αξιοποίηση ενός ελεγχόμενου πράκτορα επιρροής (άτομο
που προσλαμβάνεται από μια ξένη δύναμη και προωθεί τα συμφέροντά της,
εκτελώντας συγκεκριμένες διαταγές και οδηγίες), μέχρι την εκμετάλλευση ε-
νός ατόμου το οποίο κατευθύνεται χωρίς καν να το ξέρει.
ΤΑ ΔΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Αυτός ο σοβιετικός όρος άρχισε να χρησιμοποιείται στη δεκαετία του 1950 για
να περιγράψει ορισμένες ανοικτές και συγκαλυμμένες μεθόδους επηρεασμού
γεγονότων, συμπεριφοράς και ενεργειών των ξένων χωρών. Τα δραστικά μέ-
τρα μπορούν να επηρεάσουν τη πολιτική μιας άλλης κυβέρνησης, να υπονο-
μεύσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στους ηγέτες της και στους θεσμούς
της, να διαταράξουν τις σχέσεις μεταξύ άλλων κρατών και να διαβάλλουν και
αποδυναμώσουν κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς αντιπάλους. Αυτό συ-
νήθως σημαίνει προσπάθειες παραπλάνησης του στόχου και διαστρέβλωσης
των γεγονότων.
Τα δραστικά μέτρα μπορούν να διεξαχθούν μέσω συγκαλυμμένης (γκρίζας ή
μαύρης) προπαγάνδας, προφορικής και γραπτής αποπληροφόρησης, πρακτό-
ρων επιρροής, λαθραίους ραδιοσταθμούς και διεθνείς μετωπικές οργανώσεις.
Επίσης παρόλο που ο χαρακτήρας των δραστικών μέτρων είναι βασικά πολιτι-
κός, αυτά μπορούν σε ειδικές περιπτώσεις να περιλάβουν στρατιωτικές ασκή-
σεις ή παραστρατιωτική βοήθεια σε αντάρτες και τρομοκράτες.
ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ (ΜΜΕ)
Έλεγχος σημαίνει ιδιοκτησία και ιδιοκτησία σημαίνει έλεγχος
Τι ακριβώς συμβαίνει με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης; Αυτά συνήθως είναι με-
γάλες εταιρίες οι οποίες είναι μέρη ακόμα μεγαλύτερων εταιριών. Οι εταιρίες
αυτές, όπως όλες οι εταιρίες, πουλούν ένα προϊόν στην αγορά. Η αγορά εδώ
είναι οι διαφημιζόμενες εταιρίες και το προϊόν που πουλούν σε αυτές είναι το
ραδιοτηλεοπτικό κοινό. Με άλλα λόγια τα ΜΜΕ βγάζουν λεφτά από τις διαφη-
μίσεις.
Ο σκοπός τους είναι να πουλούν ένα «καλό προϊόν» που να αυξάνει τον αριθ-
μό των διαφημίσεων που παίρνουν. Επιζητούν λοιπόν να έχουν όσο το δυνα-
τόν μεγαλύτερη ακροαματικότητα, αδιαφορώντας για την ποιότητα και την α-
λήθεια. Επομένως ενδιαφέρονται ως επί το πλείστον για βία, εγκλήματα, ατυ-
χήματα, δυστυχήματα, οικογενειακά δράματα, κοινωνικά επεισόδια, συγκρού-
σεις, αντιπαραθέσεις, απεργίες, πολέμους, κουτσομπολιά, ανόητες συζητήσεις,
ρηάλιτι σόου, τηλεπαιχνίδια, σπορ, σαπουνόπερες, μόδα, αισθησιακές επιδεί-
ξεις, για τα συμβαίνοντα στη ζωή των καλλιτεχνών, των βασιλιάδων και των
διεθνών αστέρων, για τον καιρό κ.λ.π.. Με άλλα λόγια για όλα αυτά τα ωραία
πράγματα που βλέπουμε κάθε βράδυ στην οθόνη μας. Η ποιότητα έχει πάντα
μικρή τηλεθέαση κι επομένως ελάχιστες ή μηδαμινές διαφημίσεις. Ο κόσμος
αρέσκεται στο αίμα, το σπέρμα και το στέμμα.
Είναι ευνόητο ότι και σε αυτές τις μεγάλες επιχειρήσεις ισχύει το γνωστό εμπο-
ρικό απόφθεγμα «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο», και ας μην το ξεχνάμε: πελάτες
δεν είμαστε εμείς που τους βλέπουμε ή τους ακούμε, αλλά αυτοί που τους
πληρώνουν, οι διαφημιζόμενοι, οι εμπορικές επιχειρήσεις. Τι σημαίνει αυτό;
Απλούστατα ότι το αφεντικό θα κοιτάξει να ικανοποιήσει όσο μπορεί καλύτερα
το πελάτη του, για να τον ξαναέχει και για να αποκτήσει καλό όνομα στην α-
γορά. Με άλλα λόγια δε θα τον θυμώσει, δε θα προβάλλει κάτι που είναι ενά-
ντια στα συμφέροντα του. Θα υποβαθμίσει όσο μπορεί σκάνδαλα που έχουν
σχέση με το πελάτη του ή με τα προϊόντα του (ελαττωματικά προϊόντα, αλλοι-
ωμένα τρόφιμα, διοξίνες, επικίνδυνες καρκινογόνες τροφές κ.ο.κ.). Όχι μόνον
αυτό, αλλά επειδή το μέσον ανήκει γενικότερα στα ευρύτερα διαπλεκόμενα
συμφέροντα, θα ακολουθεί πάντα τη δική τους γραμμή και πολιτική κι επομέ-
νως από ένα τεράστιο όγκο καθημερινών πληροφοριών θα αφήνει να περά-
σουν προς τα έξω μόνο εκείνες που δεν βλάπτουν τα συμφέροντά τους.
Έτσι λοιπόν στη «δημοκρατία» μας οι σοβαρές ειδήσεις αναγκαστικά λογοκρί-
νονται και βγαίνουν προς τα έξω μόνον αυτές που διεγείρουν έντονα το θυμικό
προκαλώντας φόβο, τρόμο, ανησυχία, επιθετικότητα, σεξουαλική διέγερση
κ.λ.π.. Καμιά φορά μπορεί να αφήσουν μία αρνητική πληροφορία για ένα προ-
ϊόν να φτάσει στο κοινό, για να εμφανισθούν έτσι δίκαιοι και αμερόληπτοι, ή
γιατί το να το κρύψουν θα ήταν σε αυτή τη περίπτωση πιο επιζήμιο γι’ αυτούς.
Αυτό που είναι σίγουρο βέβαια είναι ότι δεν τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα η υγεία ή
η ευημερία μας..
Η επαγγελματίας τηλεοπτική παρουσιάστρια του CBS Κόνι Τσανγκ είχε την α-
περισκεψία να απαντήσει πριν από κάποια χρόνια με πολύ ευθύτητα σε μια ζω-
ντανή συζήτηση στη τηλεόραση σε μια ερώτηση ως προς το τι τελικά ανακοι-
νώνεται στο κοινό από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεδομένου ενός τεράστι-
ου αριθμού ιστοριών και στοιχείων που έρχονται από τις αναρίθμητες πηγές
«ακατέργαστων» πληροφοριών. Πώς τελικά επιλέγονται οι ιστορίες που θα
παρουσιαστούν στο κόσμο και από ποιον;
Η Κόνι Τσανγκ απάντησε ότι στη πραγματικότητα δεν ήταν τόσο δύσκολο να
αποφασίσουν τι να προβάλλουν: απλά κοίταζαν τις ανακοινώσεις της κυβέρ-
νησης για να δουν τι είχε ξεκαθαριστεί για δημοσίευση από την ίδια. Το αποτέ-
λεσμα της ανοησίας και απερισκεψίας της να πει την αλήθεια ήταν βέβαια να
απολυθεί μέσα σε δυο ώρες από τη δουλειά της και να γραφεί για χρόνια στη
μαύρη λίστα της τηλεοπτικής βιομηχανίας.
Για να επικυρώσουμε τα περί διαπλεκομένων και μονοπωλιακών πολλές φορές
καταστάσεων στο χώρο των ΜΜΕ αναφέρουμε τα εξής:
Σύμφωνα με το Νόαμ Τσόμσκυ στη Βόρεια Αμερική υπάρχουν: 7 βασικά κινη-
ματογραφικά στούντιο, 1.800 ημερήσιες εφημερίδες, 11.000 περιοδικά,
11.000 ραδιοσταθμοί, 2.000 τηλεοπτικοί σταθμοί και 2.500 εκδότες. 23 εταιρί-
ες ελέγχουν πάνω από το 50% αυτών των επιχειρήσεων σε κάθε μέσον. Σε
μερικές περιπτώσεις μάλιστα έχουν ένα ουσιαστικό μονοπώλιο.
Ο Ben Bagdikian σημειώνει στο άρθρο του «Οι 50,26,20.. Εταιρίες που ελέγ-
χουν τα ΜΜΕ» τα εξής:
«Το 1982, όταν τελείωσα την έρευνά μου για το βιβλίο μου Το Μονοπώλιο των
ΜΜΕ, 50 εταιρείες ήλεγχαν τις μισές ή και περισσότερες από τις επιχειρήσεις
των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Μέχρι το Δεκέμβριο του 1986, όταν τελείωσα
μια αναθεώρηση της δεύτερης έκδοσης, αυτές οι 50 εταιρίες είχαν μειωθεί στις
29. Τη τελευταία φορά που τις ξαναμέτρησα είχαν κατέβει στις 26. Όταν δη-
μοσιεύτηκε η τελευταία έκδοση αυτού του βιβλίου το 1993, ο αριθμός τους ή-
ταν 20. Αρκετοί σοβαροί αναλυτές των ΜΜΕ της Γουώλ Στρητ προβλέπουν ότι
στην δεκαετία του 1990 θα υπάρχουν 6 μόνο τεράστιες εταιρίες που θα ελέγ-
χουν τα περισσότερα από τα ΜΜΕ». (Μη ξεχνάμε ότι τώρα βρισκόμαστε στο
τέλος της δεκαετίας του 2.000! Πόσες λοιπόν τελικά έχουν μείνει, τρεις, δύο
ΜΙΑ;).
«Από τις 1.700 ημερήσιες εφημερίδες, το 98 τοις εκατό είναι τοπικά μονοπώλια
και λιγότερες από 15 εταιρίες ελέγχουν τον ημερήσιο τύπο στο μεγαλύτερο
μέρος της χώρας. Μια χούφτα επίσης εταιριών έχουν τα περισσότερα περιοδι-
κά, με το Time, Inc. μόνο του να έχει το 49 περίπου τοις εκατό των εσόδων
αυτής της βιομηχανίας».
«Τα τρία δίκτυα, Capital Cities/ABC, CBS GE/NBC εξακολουθούν να έχουν τη
τηλεοπτική πλειοψηφία και το μεγαλύτερο μέρος των εκδόσεων ελέγχεται από
λιγότερες από δώδεκα εταιρίες, ενώ οι βασικές κατηγορίες όπως τα χαρτόδετα
και τα εμπορικά βιβλία να ελέγχονται από ακόμα λιγότερες εταιρίες».
"Ο πρώην πράκτορας της CIA Philip Agee υποστηρίζει ο στο βιβλίο του «On
the Run» (Lyle Stuart Inc., 1987) ότι οι ειδήσεις στη τηλεόραση είναι ένα σόου
μπίζνες, σχεδιασμένο να διασκεδάζουν και σκόπιμα ή όχι προγραμματισμένες
να κρατούν τους ανθρώπους σε άγνοια». Καθώς αυτό γράφτηκε πριν από δέκα
χρόνια, τα προφητικά λόγια του Τζωρτζ Όργουελ για το ότι «η άγνοια είναι
δύναμη», είναι πια μια παρούσα πραγματικότητα».
«Κάνοντας ζάπιν στα διάφορα κανάλια, αναζητώντας μια διαφορετική άποψη
σε μια ιδιαίτερη ιστορία των ειδήσεων, ή ακόμα να δεις μια διαφορετική ιστορί-
α, μπορείς εύκολα να παρατηρήσεις, ότι όχι μόνο οι παρουσιάσεις γίνονται με
τις ίδιες σχεδόν λέξεις, αλλά και η φωτογραφία είναι σε πολλές περιπτώσεις η
ίδια».
«Η απάντηση, εκτός από τους προφανείς χρηματικούς λόγους, βρίσκεται ίσως
στα λόγια του Carl Jensen: "Αν όμως δε δίνονται στο κοινό όλες οι πληροφορί-
ες που χρειάζεται για να πάρει τις σωστές αποφάσεις, τότε κάποιες ειδήσεις
μπλοκάρονται...μερικά θέματα παραβλέπονται και άλλα υπερκαλύπτονται».
"Τα κατεχόμενα από εταιρίες ΜΜΕ τείνουν να αγνοούν ή να απορρίπτουν ιστο-
ρίες που είναι αντίθετες προς στα συμφέροντα της εταιρείας.. Ενώ μπορεί να
υπάρχει μια ποικιλία λόγων που συμβαίνει αυτό, η βασική αιτία φαίνεται να εί-
ναι η σύγκρουση συμφερόντων με τους βασικούς διαφημιζόμενους των ΜΜΕ».
«Τα ΜΜΕ ελέγχονται πλήρως από το χρήμα. Αυτοί που επιτρέπουν να ασκηθεί
αυτή η πίεση σκέπτονται απλά και μόνον τις τσέπες τους και όχι για το δικαίω-
μα ή την ανάγκη του κοινού να γνωρίζει. Όπως φαίνεται το χέρι που πληρώνει
τα ΜΜΕ ελέγχει επίσης και το στόμα τους»
Ο Edward Bernays, βοηθός του William Paley, ιδρυτή του CBS λέει τα εξής:
«Αυτοί που χειρίζονται τις οργανωμένες συνήθειες και γνώμες των μαζών, α-
ποτελούν μια αόρατη κυβέρνηση που είναι η πραγματική δύναμη εξουσίας στη
χώρα μας...Κυριαρχούμαστε από ένα σχετικά μικρό αριθμό ατόμων......Οι εται-
ρίες των ΜΜΕ, εξασκώντας τη δημοσιογραφία της «απελευθέρωσης του τύ-
που» εξαρτώνται από καθιερωμένες πηγές πληροφόρησης που διατίθενται μέ-
σα από κυβερνητικά και εταιρικά κανάλια. Αυτά τα κανάλια αποστειρώνουν και
υφαίνουν τις ειδήσεις, ώστε να αντανακλούν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους -
και τα μικρού γενικά μεγέθους πρακτορεία ειδήσεων δεν κάθονται να ερευνή-
σουν σε βάθος τις πηγές των ειδήσεων. Συνεπώς ιστορίες που είναι ενάντια
στα βασικά εταιρικά ή κυβερνητικά μηνύματα έχουν τη τάση να αγνοούνται ή
να εκπίπτουν (από το Βιβλίο Censored 1997 του Peter Phillips)».
Ο Νόαμ Τσόμσκυ επισημαίνει στο βιβλίο του «Αναγκαίες Ψευδαισθήσεις τα ε-
ξής»:
"Μια μελέτη του1975 της Τριμερούς Επιτροπής πάνω στη «Δυνατότητα Παγκο-
σμιοποίησης των Δημοκρατιών» συμπέρανε ότι τα ΜΜΕ έχουν γίνει «μια αξιο-
σημείωτη νέα πηγή εθνικής ισχύος». Σύμφωνα με το Σάμουελ Χάντιγκτον, κα-
θηγητής της διεθνούς πολιτικής στο Χάρβαρντ και πρόεδρος του Ινστιτούτου
Στρατηγικής Σχεδίασης του Χάρβαρντ "Ο Τρούμαν μπορούσε να κυβερνήσει τη
χώρα με τη συνεργασία ενός σχετικά μικρού αριθμού δικηγόρων και τραπεζι-
τών της Γουώλ Στρητ (Η Κρίση της Δημοκρατίας, Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης,
1975)». Οι σύγχρονοι παγκόσμιοι τραπεζίτες τραβώντας μερικούς απλούς μο-
χλούς που ελέγχουν τη ροή του χρήματος, μπορούν να δημιουργήσουν ή να
θρυμματίσουν ολόκληρες οικονομίες. Ελέγχοντας τις ανακοινώσεις του τύπου
για τις οικονομικές στρατηγικές που διαμορφώνουν τις εθνικές τάσεις, η ελίτ
της οικονομικής ισχύος μπορεί όχι μόνο να στραγγαλίζει την οικονομική δομή
αυτού του έθνους, αλλά να επεκτείνει επίσης παγκόσμια αυτό τον έλεγχο».
Αυτοί που κατέχουν μια τέτοια δύναμη είναι λογικό να θέλουν να παραμείνουν
αόρατοι για το μέσο πολίτη. Εκφράζοντας αυτή τη γνώμη ο Ντέιβιντ Ροκφέλερ,
ιδρυτής της Τριμερούς Επιτροπής, μίλησε τον Ιούνιο του 1991 σε μια διάσκεψη
αυτού του οργανισμού ως εξής:
"Είμαστε ευγνώμονες στην Washington Post, στους στους New York
Times, στο περιοδικό Time και σε άλλες μεγάλες εκδοτικές εταιρίες, οι διευθυ-
ντές των οποίων έχουν παρακολουθήσει τις διασκέψεις μας και σεβάστηκαν τις
υποσχέσεις τους για διακριτικότητα για σαράντα σχεδόν χρόνια. Θα μας ήταν
αδύνατο να αναπτύξουμε το σχέδιό μας για το κόσμο, αν βρισκόμασταν κάτω
από τα λαμπερά φώτα της δημοσιότητας στη διάρκεια αυτών των ετών. Αλλά ο
κόσμος είναι τώρα πιο έμπειρος και έτοιμος να βαδίσει προς μια παγκόσμια κυ-
βέρνηση. Η υπερεθνική κυριαρχία μιας διανοητικής ελίτ και παγκόσμιων τρα-
πεζιτών προτιμάται σίγουρα περισσότερο από τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό
που ακολουθήθηκε τους προηγούμενους αιώνες».
Ο Walter Cronkite έγραψε στην εισαγωγή του βιβλίου του Censored 1996
«...Μια χούφτα από μας αποφασίζει τι θα παιχτεί το βράδυ στις ειδήσεις, ή ποιο
θέμα θα γραφτεί στους New York Times ή στην Washington Post ή στην Wall
Street Journal.... Πραγματικά είναι μια χούφτα από μας με αυτή τη φοβερή
δύναμη...Και αυτές ιστορίες που μας είναι διαθέσιμες έχουν ήδη επιλεγεί και
ξαναεπιλεγεί από άτομα πολύ πέρα από τον έλεγχό μας".
ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ ΚΑΙ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟ-
ΓΙΣΜΩΝ
Το 1936 ιδρύθηκε στην Αμερική το "Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπα-
γάνδας" με σκοπό την αναγνώριση των τεχνασμάτων που χρησιμοποιούν οι
προπαγανδιστές. Το Ινστιτούτο ανέλυσε επτά βασικά τέτοια τεχνάσματα, τα
οποία χαρακτήρισε με αντίστοιχα σύμβολα:
ΤΟ ΒΡΙΣΙΔΙ (NAME CALLING): Η χρησιμοποίηση αρνητικών και υποτιμητι-
κών λέξεων για ένα πρόσωπο ή μια ιδέα με σκοπό τη διαβολή ή υποβάθμισή
τους. Συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με ένα χέρι που στρέφει τον αντίχειρα
προς τα κάτω. Π.χ.:
"Οι Κομμουνιστοσυμμορίτες είναι εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας". Ανάλο-
γες υποτιμητικές λέξεις είναι π.χ. ο φασίστας, το φασιστόμουτρο, το παλιο-
κομμούνι, ο αναρχοκουμούνας, το γουρούνι, ο αλήτης κ.λ.π.
Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει, σύμφωνα με το Ινστιτούτο, να ρωτήσου-
με τον ομιλητή μας:
Τι σημαίνει αυτό το όνομα;
Υπάρχει καμιά δικαιολογημένη σύνδεση αυτής της ιδέας με τη πραγματική ση-
μασία αυτού του ονόματος;
Μήπως χρησιμοποιεί τη βρισιά για να απορρίψει την ιδέα;
Αν αποσύρουμε τη βρισιά, ποια είναι η αξία της ιδέας;
ΤΟ ΣΤΗΣΙΜΟ ΤΩΝ ΧΑΡΤΙΩΝ Η ΦΤΙΑΞΙΜΟ ΤΗΣ ΤΡΑΠΟΥΛΑΣ (CARD
STACKING). Η επιλεκτική χρησιμοποίηση των γεγονότων ή καθαρές ψευτιές,
που συμβολίζεται με έναν άσσο μπαστούνι, ένα χαρτί που συμβολίζει τη δολιό-
τητα. Εδώ εντάσσεται και η εσκεμμένη επιλογή απομονωμένων αποσπασμάτων
από κείμενα ή λόγους ενός προσώπου, που αλλοιώνουν πλήρως τη σημασία
των γραφέντων, ή λεχθέντων από αυτόν και στρέφονται τελικά εναντίον του.
Η ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ (BAND WAGON): Το να είσαι "in", ο ι-
σχυρισμός ότι όλοι σαν κι εμάς σκέπτονται ή ενεργούν με αυτό το τρόπο.
Συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με το καπέλο και τη μπαγκέτα μιας παρελαύ-
νουσας μπάντας. Η προπαγάνδα αυτή χρησιμοποιείται κυρίως για τη νεολαία,
που με το να είναι "in", δηλαδή μέσα στο ρεύμα, ικανοποιεί ευκολότερα την
ανάγκη της για παρέες, κοινωνικές επαφές, ομάδες που ξεχωρίζουν με την ιδι-
αιτερότητά τους και τη "τρέλλα" τους από τους συμβιβασμένους "μεγάλους"
κ.λ.π. Στη περίπτωση αυτή έχουμε διαφημίσεις ρούχων, "σνακς", δίσκων μου-
σικής, χώρων συγκεντρώσεως και διασκέδασης της νεολαίας κ.λ.π.. Μπορεί να
χρησιμοποιηθεί όμως και για τους μεγάλους π.χ. για διαφημίσεις μόδας, περιο-
δικών, κέντρων διασκέδασης, άγρα πολιτικών οπαδών ή ψηφοφόρων κ.λ.π.
Στη κατηγορία αυτή ανήκει και η λεγόμενη κοινωνική απόδειξη, δηλαδή η τά-
ση να πιστεύουμε αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι, ν' ακολου-
θήσουμε την αγέλη. Αν ένας δικηγόρος δημιουργήσει την εντύπωση ότι "όλοι
ξέρουν" ότι ένα συγκεκριμένο άτομο ψεύδεται και καλύπτει τα γεγονότα, τότε
όσοι διαφωνούν με αυτή τη δήλωση θα φαίνονται σαν αναξιόπιστοι. Όταν με-
ρικοί άνθρωποι επαναβεβαιώνουν πολλές φορές το ίδιο πράγμα, δημιουργείται
η εντύπωση ότι μιλάνε για κάτι αληθινό. Δηλαδή οι επανειλημμένες βεβαιώσεις
δημιουργούν την εντύπωση ότι η ίδια η βεβαίωση είναι αληθινή.
Να πώς περιγράφει το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της προπαγάνδας αυτή τη
τεχνική:
"Ο προπαγανδιστής μισθώνει μια αίθουσα, νοικιάζει ραδιοφωνικούς σταθμούς,
γεμίζει ένα μεγάλο στάδιο, παρελαύνει ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων σε μια
παρέλαση. Χρησιμοποιεί σύμβολα, χρώματα, μουσική, κίνηση, όλες τις δραμα-
τικές τέχνες. Μας κάνει να γράψουμε γράμματα, να στείλουμε τηλεγραφήμα-
τα, να συνεισφέρουμε στο σκοπό του. Προσφεύγει στην επιθυμία, κοινή στους
περισσότερους από μας, να ακολουθήσουμε το πλήθος. Επειδή θέλει να ακο-
λουθήσουμε το πλήθος σε μάζες, κατευθύνει την έκκλησή του σε ομάδες που
συγκρατούνται ήδη με κοινούς δεσμούς εθνικότητας, θρησκείας, φυλής, φύ-
λου, εργασίας. Έτσι οι προπαγανδιστές που κάνουν εκστρατεία υπέρ ή εναντί-
ον ενός προγράμματος θα προσφύγουν σε μας σας Καθολικούς, Προτεστά-
ντες, Ορθόδοξους ή Εβραίους. Σα γεωργούς ή σα δασκάλους, σα νοικοκυρές ή
σαν μεταλλωρύχους
"Με τη βοήθεια όλων των άλλων τεχνασμάτων της προπαγάνδας, χρησιμοποι-
ούνται όλα τα τεχνάσματα κολακείας για να τιθασεύσουν τους φόβους, τα μίση
και τις προκαταλήψεις, τις πεποιθήσεις και τα ιδανικά που είναι κοινά σε μια
ομάδα. Έτσι η συγκίνηση μας σπρώχνει και μας τραβά προς το Άρμα της Μπά-
ντας".
Όπως μας συμβουλεύει το Ινστιτούτο: "Δεν χρειάζεται να υπάρχει τόση πολύ
βιασύνη ν' ακολουθήσουμε το ρεύμα, όπως προσπαθεί να μας κάνει να πι-
στεύσουμε ο προπαγανδιστής. Όταν αντιμετωπίσουμε αυτή τη τεχνική, θα
πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας τις παρακάτω ερωτήσεις:
Τι είναι αυτό το πρόγραμμα του προπαγανδιστή;
Ποια είναι η απόδειξη για τα υπέρ και τα κατά του προγράμματος;
Αδιάφορα από το γεγονός ότι άλλοι υποστηρίζουν αυτό το πρόγραμμα, θα
πρέπει να το υποστηρίξω και εγώ;
Εξυπηρετεί αυτό το πρόγραμμα τα ατομικά και συλλογικά μου ενδιαφέροντα, ή
μήπως τα υπονομεύει;
ΤΟ ΠΕΙΣΤΗΡΙΟ (TESTIMONIAL): Η σύνδεση μιας ιδέας με ένα σεβαστό,
διάσημο, έγκυρο ή μισητό πρόσωπο ή οργανισμό. Αυτό το τέχνασμα συμβολί-
ζεται από το Ινστιτούτο με μια σφραγίδα και μια ταινία επικύρωσης. Είναι μία
από τις βασικές τεχνικές που χρησιμοποιεί η διαφημιστική, αλλά και η πολιτική
προπαγάνδα: "Όλοι οι μεγάλοι σταρ του Χόλυγουντ χρησιμοποιούν LUX", "28
κατασκευαστές πλυντηρίων χρησιμοποιούν SKΟP, αυτοί ξέρουν". Εσείς βέβαια
δεν ξέρετε για τις ειδικές συμβάσεις που έχει κάνει το SKΟP για να χρησιμο-
ποιεί το όνομα αυτών των εταιριών, που αφενός διαφημίζονται έτσι τσάμπα
μέσω του SKΟP, αλλά γλυτώνουν και από διάφορες μπελάδες, όπως το να πη-
γαίνουν στα σπίτια των νοικοκυρών και να τους δείχνουν πώς λειτουργεί το
πλυντήριο που αγόρασαν. Δεν είναι ανάγκη να πάνε οι ίδιοι, πάει το SKΟP αντί
γι' αυτούς μέσω των ειδικών συμβάσεων που έχουν κάνει. Έτσι ωφελούνται
και οι δυο, χωρίς βέβαια να αποδεικνύεται πουθενά η ανωτερότητα του SKΟP
έναντι των άλλων απορρυπαντικών.
Να και δύο άλλα παραδείγματα: "Και ο Μάνος Χατζηδάκης ήταν εναντίον του
Κομμουνισμού". Και λοιπόν, και τι μ' αυτό; ή "Το νομοσχέδιο που προωθεί η
κυβέρνηση είναι καθαρά χιτλερικής έμπνευσης", που σημαίνει ότι "εμείς" σαν
αντιπολίτευση το στέλνουμε κατά διαόλου και συγχρόνως αφήνουμε αιχμές
για τη δήθεν φασιστική νοοτροπία της κυβέρνησης.
Ο ηθοποιός τάδε υποστηρίζει το Σημίτη, ο τραγουδιστής δείνα το Καραμανλή,
ο δημοσιογράφος τάδε το Συνασπισμό και το μοντέλο Κούλα το ΚΚΕ. Διαλέξτε
και πάρτε. Με ποιον αλήθεια απ' αυτούς θα ταυτισθείτε; ποιος σας δικαιώνει
περισσότερο; Σε ποιον θα θέλατε να μοιάζατε; Ο κύριος τάδε;. Ωραία λοιπόν.
Για να του μοιάσετε, αρκεί να κάνετε ό,τι και αυτός: ψηφίστε απλά όπως κι ε-
κείνος. "Το μπουζούκι είναι ένα όργανο, ο αστυνομικός είναι όργανο, άρα το
μπουζούκι είναι αστυνομικός ή ο αστυνομικός μπουζούκι" - πάρτε το όπως θέ-
λετε, είναι εξαιρετικά απλό! Δεν το βλέπετε;
Με τη προσφυγή σε μια αυθεντία οι προπαγανδιστές προσθέτουν βάρος και ε-
νισχύουν τις απόψεις τους. Αν ένας ή περισσότεροι από τους ανθρώπους που
βεβαιώνουν μια άποψη θεωρηθεί σαν αυθεντία, π.χ. σα γιατρός ή σαν ένας ει-
δικός επιστήμονας, τότε θα πεισθούν πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Βλέπετε
δεν παίζει κανένα ρόλο αν αυτός ο επιστήμονας ή ο ειδικός είναι ο μόνος σε
όλο το σύμπαν που έχει αυτή την άποψη, εφόσον είναι και ο μόνος που εμείς
ακούμε. Δυστυχώς, αν μας αρέσει η πηγή μιας άποψης, έχουμε τη τάση να δε-
χθούμε και την ίδια την άποψη. Αν ένας δημοφιλής καλλιτέχνης, μια προσωπι-
κότητα των ΜΜΕ, ένας πολιτικός ή ένα άτομο με κύρος επιδοκιμάσει μια διαδι-
κασία, τότε θα την υποστηρίξουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Γι' αυτό άλλω-
στε όλα τα κόμματα συμπεριλαμβάνουν στις λίστες τους και αρκετά, μη κομ-
ματικά, διάσημα άτομα ή προσωπικότητες.
Όσο παραδεχόμαστε ινδάλματα και αυθεντίες, οι προπαγανδιστές θα βρίσκουν
πρόσφορο έδαφος για να μας πλασάρουν τις ιδέες και τα προϊόντα τους. Όταν
κάποιος χρησιμοποιεί αυτό το τέχνασμα για να ενισχύσει τη θέση του, θα πρέ-
πει να κάνουμε στον εαυτό μας τις εξής ερωτήσεις:
Γιατί θα πρέπει να δεχθούμε ότι αυτό το άτομο (οργανισμός ή οτιδήποτε άλλο)
έχει πλήρη γνώση, αξιόπιστες πληροφορίες ή αντικειμενική άποψη γι' αυτό το
θέμα;
Πόσο αξίζει από μόνη της η ιδέα χωρίς τη συνδρομή αυτού του ατόμου;
ΟΙ "ΑΠΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΑΝ ΚΙ ΕΜΑΣ" (PLAIN FOLKS): Με άλλα λόγια
εμείς που προπαγανδίζουμε μια συγκεκριμένη ιδέα ή αγωνιζόμαστε να μας
ψηφίσετε δεν είμαστε καμιά ιδιαίτερη ελίτ, αλλά απλοί άνθρωποι σαν κι εσάς,
κι' εσείς θα μπορούσατε να είσαστε στη θέση μας, ή να λέγατε αυτά που λέμε
εμείς. Έτσι λοιπόν δεχθείτε αυτά που λέμε, ή, αντίστοιχα, ψηφίστε μας! Είμα-
στε όπως ακριβώς κι' εσείς, σας αντιπροσωπεύουμε πλήρως! Είναι πολύ κωμι-
κό να βλέπεις δισεκατομμυριούχους (γι' αυτούς που τους ξέρουν) υποψηφίους
πρωθυπουργούς, προέδρους και βουλευτές να εμφανίζονται στη τηλεόραση
σαν "απλοί άνθρωποι σαν κι' εμάς", ή καμιά φορά ακόμα πιο απλοί. Που να ξέ-
ρουν όμως οι πραγματικά απλοί άνθρωποι, ο πολύς λαός, πόσα εκατομμύρια
ξοδεύουν αυτοί οι κύριοι για την προεκλογική τους εκστρατεία. Δυστυχώς πεί-
θονται και τους ψηφίζουν σα να ψήφιζαν τον εαυτό τους, ένα μέλος της οικο-
γενείας τους, ένα συνάδελφό τους, ή έστω ένα συγχωριανό τους.
Όλοι οι τελευταίοι Αμερικανοί πρόεδροι ήσαν εκατομμυριούχοι, αλλά έκαναν
πολλά πράγματα για να παρουσιάζονται σα καθημερινά άτομα. Ο Μπιλ Κλίντον
τρώει στα Μακ Ντόναλντς, κάνει τζόκιν και διαβάζει ευτελή κατασκοπευτικά
μυθιστορήματα. Ο Τζωρτζ Μπους μισεί τα μπρόκολα και του αρέσει το ψάρεμα.
Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν φωτογραφιζόταν συχνά να κόβει ξύλα και ο Τζήμι Κάρτερ
παρουσιαζόταν σαν ένας ταπεινός αγρότης φιστικιών από τη Τζώρτζια. Θυμη-
θείτε και τον Γέλτσιν στη Ρωσία να χορεύει στη προεκλογική του εκστρατεία
ξέφρενους Δυτικούς ρυθμούς. Ήταν και αυτός σαν κι' εμάς!
Το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας έχει πει ότι όταν αντιμετωπί-
ζουμε αυτή τη τεχνική θα πρέπει να αναβάλλουμε τη κρίση μας και να κάνου-
με στον εαυτό μας τις παρακάτω ερωτήσεις:
Ποια είναι η αξία των ιδεών του προπαγανδιστή, όταν αυτές ξεχωριστούν από
τη προσωπικότητά του;
Τι θα μπορούσε να προσπαθεί αυτός να συγκαλύψει με τη μέθοδο του απλού
ανθρώπου;
Ποια είναι τα γεγονότα;
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ (TRANSFER). Είναι το τέχνασμα του ισχυρισμού ότι υπάρχει
δήθεν μια σύνδεση ανάμεσα σε κάτι τιμώμενο ή μισούμενο και στην ιδέα ή το
προϊόν που παρουσιάζεις. Η τεχνική αυτή συμβολίζεται από το Ινστιτούτο με
μια χαμογελαστή αρχαιοελληνική θεατρική μάσκα:
"Επιστημονικά εργαστήρια απέδειξαν ότι η τάδε οδοντόκρεμα προστατεύει
95% από τη τερηδόνα". Τα ονόματα των εργαστηρίων αυτών βέβαια δεν ανα-
φέρονται, αλλά ο διαφημιστής πετυχαίνει το σκοπό του να συνδέσει τη συγκε-
κριμένη μάρκα οδοντόκρεμας με κάτι αξιοσέβαστο και τιμώμενο: την επιστή-
μη. Μπορεί να έχει παρουσιάσει στη διαφήμιση "επιστήμονες" με λευκές φόρ-
μες πάνω από "μηχανήματα" σε κάποιο "εργαστήριο", αλλά όλα αυτά είναι στη
πραγματικότητα στημένα, με τον ίδιο τρόπο που στήσανε οι Αμερικάνοι το βί-
ντεο με τον κορμοράνο στο Περσικό. Τίποτα δεν είναι αληθινό. Τα άτομα που
παρουσιάζονται είναι όλα μοντέλα που συνεργάζονται με γραφεία μοντέλων
και παριστάνουν στις διαφημίσεις, ανάλογα με την εμφάνισή τους, ό,τι θέλετε
ή καλύτερα ό,τι βλέπετε. Από την άλλη μεριά, αν ρωτήσετε τον οδοντίατρό
σας, θα σας εξομολογηθεί ότι όλα αυτά περί προστασίας από τη τερηδόνα ή
την ουλίτιδα ή οτιδήποτε άλλο, είναι κουραφέξαλα για όλα αυτά τα θαυμα-
τουργά σκευάσματα από ταλκ, οδοντιατρικό σάπωνα και μικρές ποσότητες
φωσφορικού νατρίου που ονομάζουμε οδοντόκρεμες. Βλέπετε δεν υπάρχουν
ουσιαστικοί κανόνες δεοντολογίας και ο κάθε διαφημιστής μπορεί να χρησιμο-
ποιεί όσα ψέματα και υπερβολές θέλει για να μας παρασύρει τελικά στην αγο-
ρά της μπούρδας του ή τουλάχιστον της μετριότητάς του. Ακολουθούν με συ-
νέπεια τη προτροπή του Γκαίμπελς: "Λέγε ψέματα συνεχώς, στο τέλος θα σε
πιστεύσουν!"
Επίσης μια διαφήμιση με πολύ ωραίες γυναίκες ή άνδρες, προσπαθεί να δημι-
ουργήσει το συνειρμό ότι "οι ωραίες ή ωραίοι φορούν, για παράδειγμα, το τά-
δε άρωμα, αποσμητικό ή aftershave. Κάντε λοιπόν κι εσείς το ίδιο και θα γίνε-
τε (ή τουλάχιστον θα νιώθετε) ωραίοι σαν κι' αυτούς. Είναι τόσο ανόητο και
όμως υποσυνείδητα λειτουργεί, άλλωστε η ίδια διαφήμιση περιέχει και σεξουα-
λικά υπονοούμενα για το άλλο φύλλο, ότι δήθεν δεν μπορεί να αντισταθεί σε
αυτό που φοράτε κι' επομένως φορώντας το θα γίνετε καρδιοκατακτητής - και
ποιος δε θα το ήθελε αυτό;
Το Ινστιτούτο για την ανάλυση της προπαγάνδας μας συμβουλεύει όταν αντι-
μετωπίζουμε τη τεχνική της μεταφοράς να κάνουμε στον εαυτό μας τις παρα-
κάτω ερωτήσεις;
Με τους πιο απλούς και συγκεκριμένους όρους, ποια είναι η πρόταση του ομι-
λητή;
Ποια είναι η σημασία του πράγματος από το οποίο ο προπαγανδιστής επιζητά
να αντλήσει επιβεβαίωση και κύρος;
Υπάρχει καμιά νόμιμη σύνδεση ανάμεσα στη πρόταση του προπαγανδιστή και
στο σεβαστό αυτό πράγμα, πρόσωπο ή θεσμό;
Αν απομακρύνουμε το τέχνασμα του προπαγανδιστή, ποια είναι η αξία της
πρότασής του από μόνης της;
Η ΦΑΝΤΑΧΤΕΡΗ ΓΕΝΙΚΟΤΗΤΑ (GLITTERING GENERALITY): Κατά αυτή
συνδέουμε ένα πράγμα, ή μια ιδέα, με μια "καλή λέξη" για να το κάνουμε απο-
δεκτό από τους άλλους, χωρίς να χρειασθεί να προχωρήσουμε σε αποδείξεις.
Τέτοιες θετικές, καταξιωμένες λέξεις είναι η γενναιότητα, ο Χριστιανισμός, η
δικαιοσύνη, η ελευθερία, η δημοκρατία, η μητρότητα, η επιστήμη, η αγάπη, ο
έρωτας κ.λ.π. Το Ινστιτούτο συμβολίζει αυτό το τέχνασμα με ένα λαμπερό κό-
σμημα. Π.χ.:
"Εμείς οι Έλληνες, ένας δημοκρατικός και δίκαιος λαός, είμαστε εραστές του
ωραίου και του αληθινού. Το αποδεικνύει άλλωστε το βιβλίο "Ο Φάρος της
Δημοκρατίας". Διαβάστε το!"
Μερικές φορές παρουσιάζουν με ύφος και στόμφο διάφορα φανταχτερά και
ακατανόητα για πολλούς ονόματα συστατικών μιας διαφημιζόμενης ουσίας,
θέλοντας να δείξουν το κύρος και τη μοναδικότητα του συγκεκριμένου προϊό-
ντος ως προς αυτό το φοβερό, επαναστατικό, αλαμπουρνέζικο συστατικό. Θυ-
μάστε για παράδειγμα τη διαφήμιση εκείνης της οδοντόκρεμας με το φοβερό
συστατικό "Κάλσιουμ Σι έι (Calcium Ca)"; Ε, Κάλσιουμ είναι η επιστημονική
Λατινική λέξη για το ασβέστιο και "Σι έι" είναι απλώς πάλι το ασβέστιο, όπως
γράφεται στη χημεία από τα δύο αρχικά γράμματα αυτής της Λατινικής λέξης
(Ca). Με άλλα λόγια η περίφημη αυτή οδοντόκρεμα περιείχε ασβέστιο ασβε-
στίου, κοινώς μπουρμπούτσαλα! Άσε που πουθενά δεν έχει αποδειχθεί ότι το
ασβέστιο ωφελεί τόσο πολύ τη στοματική υγιεινή. Και όμως υπάρχουν χιλιάδες
άνθρωποι που παρασύρθηκαν απ' αυτά τα στομφώδη λόγια περί του "Κάλσι-
ουμ Σι έι" και αγόρασαν μια απλή οδοντόκρεμα (ταλκ, σαπούνι, φθοριούχα
νάτριο) με ασβέστιο ασβεστίου.
Δεν υπάρχει ούτε μία διαφήμιση που να μη στηρίζεται στο ψέμα. Δεν υπάρχει
ούτε μια διαφήμιση που να μη θέλει να σας τα πάρει πουλώντας σας "φύκια
για μεταξωτές κορδέλες".
Επισημαίνουμε επίσης ότι πολλοί πολιτικοί απομνημονεύουν ένα πίνακα θετι-
κών λέξεων για να ντύνουν με αυτές τους δημόσιους λόγους τους, όπως :
Ενεργητικός, δραστήριος, προσοχή, φροντίδα, πρόκληση, αλλαγή, παιδιά, επι-
λογή, πολίτης, δέσμευση, κοινός νους, εμπιστοσύνη, σύγκρουση, έλεγχος,
θάρρος, συζήτηση, όνειρο, καθήκον, ενισχύω, ενίσχυση, δίκαιος, καθαρός,
σωστός , οικογένεια, ελευθερία, βοήθεια, ανθρώπινος, οδηγώ, μαθαίνω, φως,
ακούω, κινητοποιώ, κινητοποιούμαι, ηθικό, κίνηση, κίνημα, ευκαιρία, ειρήνη,
πρωτοπόρος, ανεκτίμητος αρχή, αρχέγονος, σημαία, περιβάλλον, ευημερία,
προστατεύω, προστασία, υπερήφανος, δικαιώματα, δύναμη, επιτυχία, αλήθεια,
μοναδικός, όραμα, εμείς, εσείς, μας, σας κ.λ.π. (Παρμένες από το φυλλάδιο
του Newt Gingrich για τους βουλευτές του Δημοκρατικού Κόμματος στην Αμε-
ρική ("Language, A Key Mechanism of Control = Η Γλώσσα, Ένας Βασικός
Μηχανισμός Ελέγχου)"
Έχουν επίσης έναν άλλο πίνακα αρνητικών λέξεων, τις οποίες γενικά αποφεύ-
γουν όταν μιλούν δημόσια, αλλά τις οποίες μπορούν άνετα να χρησιμοποιούν
όταν αναφέρονται στους πολιτικούς τους αντιπάλους: συνέπειες, διαφθορά,
κρίση, προδότης, προδοσία, εξαναγκασμός, καταστροφή, καταστροφικό, κα-
ταρρέω, κατάρρευση, επικίνδυνο, αποτυχία, υποκρισία, πλεονεξία, επιβάλλω,
επιβολή, αδύναμος, ανίσχυρος, ανασφαλής, ψέμα, παθητικός, ρηχός, άρρω-
στος, απειλή, γραφειοκρατία, φθορά, σήψη, αποσύνθεση, πτώση, όριο, επεί-
γον, άχρηστος, εξαντλημένος κ.λ.π. (από την ίδια πηγή όπως και ο προηγού-
μενος κατάλογος)
Το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας προτείνει έναν αριθμό ερω-
τήσεων που θα πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας όταν αντιμετωπίζουμε αυτή
τη τεχνική:
Τι σημαίνει πραγματικά αυτή η "καλή" λέξη;
Έχει η εν λόγω ιδέα καμιά δικαιολογημένη σύνδεση με τη πραγματική σημασία
αυτής της λέξης;
Μήπως μου "πουλάνε" μια ιδέα που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά μου με το
να της δίνουν απλώς ένα όνομα που μου αρέσει;
Αν δε λάβω υπ' όψη μου αυτή τη "καλή" λέξη, τι αξία έχει η ίδια η ιδέα από
μόνη της;
Πέρα από τα επτά προηγούμενα τεχνάσματα των προπαγανδιστών που αναφέ-
ρει το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας, έχουμε να συμπληρώ-
σουμε και τα εξής βασικά τεχνάσματα:
Η ΕΓΚΑΙΡΗ ΚΑΙ "ΕΓΚΥΡΗ" ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Η πρώτη εντύπωση από ένα γεγονός είναι και η πιο ισχυρή και συνήθως συν-
δέουμε την ανάμνηση ενός γεγονότος με τη πρώτη ερμηνεία που έχουμε α-
κούσει γι' αυτό, ανεξάρτητα αν ακούσαμε αργότερα και άλλες πιο έγκυρες ερ-
μηνείες. Αυτός είναι ο λόγος που οι προπαγανδιστές διατηρούν ένα καλά ορ-
γανωμένο δίκτυο πληροφοριών, ώστε να είναι πάντα ενημερωμένοι και να
προλαβαίνουν να δίνουν πρώτοι αυτοί την ερμηνεία των γεγονότων στο ακρο-
ατήριο που θέλουν να επηρεάζουν.
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΤΗΣ ΜΙΣΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ.
"Oι μεγαλύτεροι θρίαμβοι της προπαγάνδας έχουν επιτευχθεί, όχι κάνοντας
κάτι, αλλά αποφεύγοντας να κάνεις κάτι. Η αλήθεια είναι μεγάλη, αλλά ακόμα
μεγαλύτερη, από μια πρακτική άποψη, είναι η σιωπή για την αλήθεια". (Από το
βιβλίο του Aldous Huxley "Brave New World").
Το απόλυτο ψέμα βλάπτει , γιατί μπορεί να αποκαλυφθεί και να φέρει τη κα-
ταστροφή. Η μισή αλήθεια όμως είναι η καλύτερη τεχνική απόκρυψης, το πιο
πονηρό ψέμα. Με αυτή μπορείς να πεις τα μεγαλύτερα ψέματα, χωρίς να ψεύ-
δεσαι! Είναι από τα πιο δυνατά όπλα στο οπλοστάσιο των προπαγανδιστών. Για
παράδειγμα έδωσες μιας αποφασιστικής σημασίας μάχη, αλλά ηττήθηκες συ-
ντριπτικά. Έχασες 100.000 άνδρες, ενώ ο εχθρός σου μόνο 40.000. Πώς θα
παρουσιάσεις το γεγονός; Απλά θα αποσιωπήσεις τις δικές σου απώλειες και θα
εστιαστείς στις απώλειες του εχθρού σου, παρουσιάζοντας κάπως έτσι το γε-
γονός στις επικεφαλίδες των εφημερίδων σου:
Σημαντικές απώλειες του Εχθρού. Πάνω από 40.000 Νεκροί!
Ο Εχθρός Αναγκάσθηκε να Αφήσει στο Πεδίο της μάχης 40.000 Νεκρούς!
Σοβαρό Πλήγμα κατά του Εχθρού, 40.000 Νεκροί!
Θρήνος του εχθρού: 40.000 Νεκροί!
Με μια πρώτη ματιά δε λες ψέματα και όμως παρ' όλα αυτά λες το χειρότερο
των ψεμάτων: αποσιωπώντας τις δικές σου απώλειες αφήνεις να εννοηθεί ότι
κέρδισες τη μάχη!
Έχουμε δει δεκάδες φορές μέχρι τώρα τα πολιτικά κόμματα της πατρίδας μας
να χρησιμοποιούν τέτοιες μεθόδους για να ανακοινώσουν τα αποτελέσματα
της πρόσφατης αναμέτρησής τους. Μπορεί για παράδειγμα ένα κόμμα να χάσει
ξανά τις εκλογές, αλλά να κερδίσει δυο έδρες παραπάνω από τη προηγούμενη
εκλογική αναμέτρηση και να μη παρουσιάζει τίποτε άλλο, μετά τη νέα ήττα
του, παρά μονάχα τη φοβερή(;) αυτή νίκη του (;)
Σε μια τέτοια περίπτωση για να μπορέσουμε να αποκαλύψουμε την αλήθεια,
θα πρέπει να διερευνήσουμε σε όλες τις δυνατές πηγές πληροφοριών και για
να το κάνουμε αυτό θα πρέπει πρωτίστως να μην είμαστε οπαδοί κανενός και
συγχρόνως καχύποπτοι με όλους!
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ ΑΝΑΜΙΞΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΨΕΜΑ-
ΤΟΣ.
Μια άλλη πολύ πονηρή επίσης μέθοδος είναι να πετάξεις μέσα σε μια σειρά
οφθαλμοδέστατων αληθειών και ένα χονδροειδές ψέμα, που μέσω των ψιθύ-
ρων που θα δημιουργήσει, θα κατευθύνει τη κοινή γνώμη εκεί που εσύ θες.
Όσοι απλοί άνθρωποι θελήσουν να ελέγξουν αυτά που λες, θα βρουν εύκολα
στοιχεία για τις αλήθειες που παρουσιάζεις κι επομένως θα τις επιβεβαιώσουν.
Για το ψέμα σου όμως δε θα βρουν στοιχεία, αλλά αφού έχεις πει ήδη δέκα
αλήθειες, δεν μπορείς να λες τώρα ψέματα!. Έτσι σκέπτονται και το χάφτουν,
έτσι όπως ακριβώς ήθελες. Και αν, ο μη γένοιτο, αποκαλυφθεί κάποια στιγμή
το ψέμα σου, θα έχει κάνει ήδη τη ζημιά του και μπορείς επίσης απολογούμε-
νος να δικαιολογηθείς ότι δήθεν δεν το έκανες σκόπιμα, ότι είχες κακή πληρο-
φόρηση, ότι έτσι κι αλλιώς είχες πει δέκα αλήθειες που αποδεικνύουν τη γενι-
κότερα φιλαλήθη πρόθεσή σου και τελικά "συγνώμη". Τη δουλειά σου όμως θα
την έχεις ήδη κάνει, αφού και το χονδροειδέστερο ψέμα αφήνει πάντα ίχνη
πίσω του και αν ήταν μάλιστα ερμηνεία ενός γεγονότος την οποία εσύ πρώτος
έδωσες, όπως ήδη αναφέραμε, όταν θα το ξαναθυμηθεί κάποιος, θα ξαναθυ-
μηθεί άμεσα μαζί του και αυτή τη ψευδή ερμηνεία που του είχες δώσει τότε.
Άρα σχεδόν παντού βγαίνει κερδισμένος ο προπαγανδιστής. Από την άλλη με-
ριά, όπως είπε ο Στάλιν και ο... Μητσοτάκης, οι λαοί ξεχνούν, δεν έχουν μνή-
μη κι επομένως θα ξεχάσουν όλα τα ψέματα και τα παραστρατήματά σου. Δεν
είναι δηλαδή μαζοχιστές, όπως τους έχουν προσάψει άλλοι, αλλά επιλήσμονες.
Οι εφημερίδες των πολιτικών κομμάτων χρησιμοποιούν κατά κόρον αυτού του
είδους την "ειδησεογραφία" για να διαβάλλουν τους αντιπάλους τους. Πολλές
φορές μηνύονται απ' αυτούς για τα αναίσχυντα ψεύδη τους και υποχρεούνται
τελικά να δημοσιεύσουν τη διάψευση μιας προηγούμενης κακεντρεχούς "είδη-
σής" τους, αλλά το κακό που ήθελαν, το έχουν ήδη κάνει και μερικές φορές δε
φείδονται ακόμα και για χρηματικές αποζημιώσεις στους διαβληθέντες, αν το
κακό που εν τω μεταξύ τους έκαναν με τους ψιθύρους που ξεσήκωσαν είναι
αρκετά μεγάλο. Κύριοι αυτή είναι η Δημοκρατία μας!.
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΜΥΘΟΥ
Οι μάζες έχουν μέσα τους τη φυσική τάση της υπερβολής (Γουσταύος Λε
Μπον).
"Δεν ξέρεις καημένε τη λαϊκή ψυχή. Οι λαοί πιστεύουν πιότερο τ' αυτιά τους,
παρά τα μάτια τους. Πιότερο το μύθο παρά τα γεγονότα. Πιότερο τη φαντασία
τους από τη κρίση τους" (Κ. Βάρναλης, Ο Μονόλογος του Μώμου).
Ο λαός έχει ανάγκη από μύθους, παραμύθια, υπερβολές, οράματα. Θέλει να
μπορεί να σηκώνει τα μάτια του μακριά από τη καθημερινή μιζέρια του και να
αντικρίζει το ιδεώδες, το ιδανικό, το ύστατο, το μεγαλειώδες. Αυτή τη βαθιά
ανάγκη του για όνειρο και υπέρβαση έρχονται να του την ικανοποιήσουν οι
αυτόκλητοι επίδοξοι σωτήρες του τάζοντάς του τη προσεχή πραγματοποίηση
της νοερής του ουτοπίας.
"Οφθαλμοί ευπειθέστεροι ώτων", λέει ο Ηράκλειτος, αλλά ο λαός διαφωνεί.
Θέλει λόγια γλυκά, μαυλιστικά, που να του χαϊδεύουν τ' αυτιά κι ας "απέχουνε
πολύ απ' την αλήθεια". Υπάρχουν ήδη έτοιμες πολλές μαγικές λέξεις με τις ο-
ποίες μπορεί ο προπαγανδιστής να κτίσει το μύθο και το όραμα, οι "φανταχτε-
ρές γενικότητες" που έχουμε ήδη αναφέρει: ελευθερία, ειρήνη, γαλήνη, ευτυ-
χία, χαρά, σοσιαλισμός, ξεκούραση, χαλάρωση, δικαιοσύνη, δημοκρατία, εδώ,
τώρα, κ.λ.π.
Ντύσε έντεχνα τη προπαγάνδα σου με αυτές τις λέξεις και αυτή θα γίνει αμέ-
σως το όραμα του λαού σου και ο λαός σου θα σε ακολουθήσει. Μάστορας του
είδους ο Ανδρέας Παπανδρέου δημιούργησε πολλά σοσιαλιστικά οράματα για
το λαό του τύπου "Εδώ και τώρα σοσιαλισμός" ή "Στις 18 σοσιαλισμό" και μας
παρέσυρε κάποτε σχεδόν όλους. Έπρεπε να μεγαλώσουμε λίγο για να καταλά-
βουμε το λαϊκισμό του. Και αυτές ακόμα οι καλύτερες προπαγανδιστικές αφί-
σες του μας τον δείχνουν να ατενίζει με εμπιστοσύνη και σιγουριά το μέλλον:
το όραμά του, το όραμά μας!
Αλλά εάν οι κομμουνιστές και οι σοσιαλιστές οποιουδήποτε είδους έχουν κα-
κοποιήσει με τις πράξεις τους τις αρχικά λαμπρές και δονητικές λέξεις των
προσδιορισμών τους, τι να πούμε για τη λέξη "Δημοκρατία" που είναι η πιπίλα
και η καραμέλα όλων και προ παντός αυτών που καλύπτουν από πίσω της τις
τελικά κατεξοχήν φασιστικές νοοτροπίες, πράξεις και μεθόδους τους. Ας το
τονίσουμε καθαρά: Ποτέ δεν υπήρξε στο πλανήτη μας "Δημοκρατία" με την
έννοια που συνήθως της αποδίδουν, ούτε υπάρχει πουθενά τώρα, παρόλο που
όλα τα κράτη θέλουν να λέγονται "δημοκρατικά", λόγω της ήδη βεβαρημένης
αξίας αυτής της λέξης στη λαϊκή συνείδηση. Ούτε και στην αρχαία Ελλάδα, "τη
πατρίδα της δημοκρατίας" υπήρξε ποτέ Δημοκρατία. Οι επιτήδειοι ρήτορες,
δημαγωγοί και λαοπλάνοι παρέσυραν από τότε το λαό, ο οποίος ψήφιζε τελικά
ο ίδιος δυστυχώς τα αντιλαϊκά μέτρα. Οι λίγες φωνές των συνετών ρητόρων
και φιλοσόφων, που ακολουθούσαν την "ηθική ρητορική" δεν εισακούονταν
και ο λαός παρασυρόταν πάντα από τους "δημοκράτες" ολιγαρχικούς και
πλουτοκράτες, που είτε ήσαν οι ίδιοι ρήτορες, ή έλεγχαν άλλους μεγάλους ρή-
τορες για να προωθούν μέσα απ' αυτούς τις απόψεις τους. Σε αυτό το πλανήτη
από καταβολής ιστορικού χρόνου ζει και βασιλεύει η ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ. Ας μην αμφι-
σβητεί κανείς γι' αυτό, μπορεί να αποδειχθεί περίτρανα, αλλά ίσως αυτό να εί-
ναι το θέμα ενός άλλου βιβλίου.
Το τονίζουμε ευθαρσώς: όποιος μπορεί και παρατηρεί και αναλύει τις μεθό-
δους και εφαρμογές της σύγχρονης δημοκρατίας, Δυτικού ιδιαίτερα τύπου, κα-
ταλήγει να γίνει αντιδημοκράτης. Και προσέξτε: αντιδημοκράτης εδώ δεν ση-
μαίνει φασίστας, ούτε και κομμουνιστής. Σημαίνει απλώς ένας σκεπτόμενος υ-
γιώς άνθρωπος που πάνω από το ιδιοτελές συμφέρον και τον ειδεχθή εγωκε-
ντρισμό" του σύγχρονου ανθρώπου προτάσσει τις έννοιες της δικαιοσύνης και
της αρετής.
Η ΤΕΧΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ
Πάντως σε τελευταία ανάλυση ένα μονάχα ρητορικό σχήμα υπάρχει: Η επανά-
ληψη (Μέγας Ναπολέων).
Το καταφασκόμενο, βεβαιούμενο θέμα καταλήγει με την επανάληψη να ριζώ-
νει στα πνεύματα σε σημείο να γίνεται μια αποδεδειγμένη αλήθεια....Στο τέρμα
κάπου χρόνου, ξεχνώντας ποιος είναι ο δημιουργός της καταφατικής βεβαίω-
σης, που επαναλαμβάνεται, καταλήγουμε να τη πιστεύουμε (Γουσταύος Λε
Μπον).
"Πολλοί γέλασαν με τη προπαγάνδα του NSDAP στο παρελθόν από μια θέση
ανωτερότητας. Είναι αλήθεια ότι είχαμε ένα μόνο πράγμα να πούμε, και φωνά-
ζαμε και κραυγάζαμε και το προπαγανδίζαμε ξανά και ξανά με ένα πείσμα που
οδηγούσε τους "σοφούς" στην απελπισία. Το διακηρύξαμε με τέτοια απλότητα
που σκέφθηκαν ότι είναι παράλογο και σχεδόν παιδαριώδες, δεν κατάλαβαν
ότι η επανάληψη είναι ο προάγγελος της επιτυχίας και ότι η απλότητα είναι το
κλειδί για το συναισθηματικό και νοητικό κόσμο των μαζών. Οι μάζες είναι ως
επί το πλείστον εξαιρετικά επιλήσμονες και η κατανόησή τους μικρότερη από
αυτή των μορφωμένων. Η προπαγάνδα έπρεπε να φτιαχτεί όχι για να ικανο-
ποιεί τους μορφωμένους, αλλά για να φτάνει στις μάζες. Θέλαμε να προσφύ-
γουμε στο διαισθητικό κόσμο των μεγάλων μαζών και όχι στη κατανόηση των
διανοούμενων. Η σημασία των γεγονότων και συμβάντων πρέπει να παρουσι-
ασθεί ξανά και ξανά, μέχρις ότου μετά από ένα μακρύ χρόνο οι μάζες αναγνω-
ρίσουν πραγματικά την ανάγκη για μια θεμελιώδη αλλαγή, μέχρι να την απαι-
τήσουν. Οι επιστήμονες από την άλλη μεριά πείθονται με επιστημονικές απο-
δείξεις" (Politische Propaganda, UnserWille und Weg 4, 1934)
Ο Γεώργιος Γεωργαλάς κάνει τις εξής σημαντικές παρατηρήσεις στο εξαιρετικό
βιβλίο του Η Προπαγάνδα σε σχέση με την επανάληψη:
"Επανάληψη στη προπαγάνδα σημαίνει τη ταυτότητα της ιδέας, όχι όμως και
της μορφής με την οποία προβάλλεται η ιδέα. Αντίθετα η επανάληψη πρέπει
να είναι ένας έξυπνος συνδυασμός της μονιμότητας του θέματος και της εναλ-
λαγής των μορφών του, είναι η ανομοιόμορφη συνεχής αναφορά ομοιόμορ-
φων ιδεών. Η ίδια η προπαγάνδα είναι ακριβώς η ανομοιόμορφη επανάληψη
μιας βασικής ιδέας».
"Η επανάληψη πρέπει να είναι πυκνή, να γίνεται συνεχώς χωρίς διαλείμματα
έτσι ώστε το κοινό να μην έχει τη δυνατότητα να αναπνεύσει, να σκεφτεί, να
αμφιβάλλει και να εκλέγει. Τότε η προσχώρησή του σε μια πανταχού παρούσα
"αλήθεια" που το βρίσκει παντού, γίνεται αυτόματα με τρόπο ενστικτώδη».
"Αποτέλεσμα της επίμονης επανάληψης των βασικών ιδεών της προπαγάνδας
είναι ένα περίεργο ψυχολογικό φαινόμενο που λέγεται "Μιθιδρατισμός. Ξέρου-
με ότι ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης επειδή από μικρός φοβόταν μήπως
το δηλητηριάσουν, έπαιρνε διάφορα δηλητήρια σε διαρκώς αυξανόμενες δό-
σεις μέχρι να πάθει ανοσία στα δηλητήρια και όταν θέλησε κάποτε να αυτο-
κτονήσει με δηλητήριο δεν μπόρεσε".
"Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τις μάζες. Με την επανάληψη παθαίνουν ένα
είδος "ανοσίας" απέναντι σε άλλες ιδέες και επιχειρήματα, ακόμα και απέναντι
στην πιο ολοφάνερη αλήθεια και στη πιο στοιχειώδη λογική".
Η ΚΟΛΑΚΕΙΑ
Ως δ' εχθρών χείρονας εκτρέπου τους κολακεύοντας. (Τους κόλακες να τους
αποφεύγεις, σα τους πιο επικίνδυνους από τους εχθρούς σου, Πυθαγόρας).
Των μεν αγρίων θηρίων τον τύραννον κάκιστον είναι, των δ' ημέρων τον κό-
λακα (Από τα άγρια θηρία το πιο κακό είναι ο τύραννος και από τα ήμερα ο
κόλακας, Πλουτάρχου)
Αυτός αυτού κόλαξ έκαστος τυγχάνει ων πρώτος και μέγιστος (ο καθένας είναι
ο πρώτος και ο μεγαλύτερος κόλακας του εαυτού του, Πλουτάρχου Ηθικά)
Η μέθοδος είναι κλασσική για τον επηρεασμό συνειδήσεων. Η τόνωση του εγώ
του άλλου τον κάνει να αισθάνεται συμπάθεια για σένα και να σου κάνει τελικά
τα χατίρια. Τη μέθοδο χρησιμοποιούν οι δικηγόροι για να κολακεύσουν το δι-
καστήριο (δικαστές, ενόρκους), οι πολιτικοί προς τους ψηφοφόρους τους (λα-
οπλάνοι, δημαγωγοί), οι διαφημιστές προς τους καταναλωτές και οι άνδρες
προς τις γυναίκες για να κολακεύσουν με φιλοφρονήσεις τη ματαιοδοξία τους
και να τις κατακτήσουν . Είναι ένα πολύ ύπουλο, πονηρό και δημαγωγικό τέ-
χνασμα.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΛΗΣ ΕΛΞΗΣ
Σύμφωνα με πολλούς ψυχαναλυτές η ψυχολογική δύναμη της προπαγάνδας
αυξάνει με τη χρησιμοποίηση αυτού που ο Λάσγουελ ονόμασε η αρχή της τρι-
πλής έλξης. Αυτή λέει ότι ένα σύνολο από σύμβολα θα είναι πολύ πιο πειστικό
αν είναι ελκυστικό και για τα τρία στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου,
που ο Φρόϋντ ονόμασε Εγώ, Ιδ και υπερεγώ. Για να προσελκύσει το εγώ, ο
έμπειρος προπαγανδιστής θα παρουσιάσει τις πράξεις και σκέψεις που θέλει να
επιβάλει σα να ήσαν λογικές, συνετές, φρόνιμες και χρήσιμες (επιθυμητές). Με
την ίδια πνοή αυτός λέει ή υπονοεί ότι αυτές θα προκαλέσουν σίγουρα ευχαρί-
στηση και μια αίσθηση δύναμης (μια σαγήνη προς το Ιδ). Συγχρόνως υποβάλ-
λει την ιδέα ότι αυτές είναι ηθικές, δίκαιες - αν όχι ολοκληρωτικά νόμιμες -
αποφασιστικά πιο δίκαιες και ανθρώπινες από τον ίδιο το νόμο (μια σαγήνη
προς το υπερεγώ ή συνείδηση).
ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Μπορούμε να συμπληρώσουμε ότι τα ζωντανά παραδείγματα, οι ιδιαίτερα δη-
λαδή δραματικές παραδειγματικές ιστορίες, επηρεάζουν συχνά τη κρίση μας
περισσότερο απ' ό,τι οι άτονες, αλλά πιο ακριβείς περιγραφές. Δε θα πρέπει
όμως να παρασυρόμαστε από τη ρητορική τέχνη της ζωντανής περιγραφής,
αλλά από την ακρίβεια, συνέπεια και λογική των λεγομένων.
Μια άλλη τεχνική που χρησιμοποιούν οι προπαγανδιστές είναι η προσφυγή
στο φόβο ή η δημιουργία σύγχυσης και διάσπασης με κινδυνολογία που εκ-
φράζεται με ιδιαίτερη ρητορική σοβαρότητα, ώστε να πείθει και να τρομάζει,
να μας θέτει σε επιφυλακή και να κρεμόμαστε από τα χείλη τους για να μά-
θουμε πώς τελικά θα γλυτώσουμε από τον επικρεμάμενο κίνδυνο και τη φοβε-
ρή καταστροφή. Μια κλασσική τεχνική είναι να βάζουν στην αρχή ενός λόγου,
άρθρου ή ραδιοφωνικής εκπομπής μια ερώτηση που μας βάζει αμέσως σε επι-
φυλακή, όπως: "Μήπως κινδυνεύουν τα παιδιά σας;" ή "Μήπως αρπάξει φωτιά
το σπίτι σας;", ενώ συγχρόνως η τηλεόραση (ή το διαφημιστικό φυλλάδιο)
δείχνει εικόνες από μεγάλες πυρκαγιές και σπίτια στο παρανάλωμα του πυρός.
Στη συνέχεια βέβαια η διαφήμιση μας προτρέπει να ασφαλισθούμε γρήγορα
στη τάδε ασφαλιστική εταιρία για να γλυτώσουμε τη περιουσία μας από τη
μελλοντική πυρκαγιά. Δεν μας λέει όμως πόσο χαμηλό είναι το ποσοστό των
σπιτιών που κάηκαν από πυρκαγιές μέσα σε κάποιο χρονικό διάστημα, π.χ. σε
μια δεκαετία, γιατί τότε θα καταλαβαίναμε ότι η πιθανότητα για κάτι τέτοιο εί-
ναι πολύ μικρή και ότι οι κύριοι αυτοί επιζητούν απλώς και μόνο τα λεφτά μας.
Ο Χίτλερ προειδοποιούσε τρομοκρατώντας το 1932:
"Οι δρόμοι της χώρας μας βρίσκονται σε αναστάτωση. Τα πανεπιστήμια είναι
γεμάτα με φοιτητές που επαναστατούν και εξεγείρονται. Οι κομμουνιστές ζη-
τούν να καταστρέψουν τη χώρα μας. Η Ρωσία μας απειλεί με τη δύναμή της
και η Δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο. Ναι σε κίνδυνο εσωτερικό κι εξωτερι-
κό. Χρειαζόμαστε νόμο και τάξη! Χωρίς αυτόν το έθνος μας δεν μπορεί να επι-
βιώσει".
Ο προπαγανδιστής με τη προσφυγή στο φόβο παίζει με τους βαθιά ριζωμένους
φόβους του ακροατηρίου του, ελπίζοντας να κατευθύνει τη προσοχή του μα-
κριά από την αξία μιας ιδιαίτερης πρότασης, προς τη κατεύθυνση των βημάτων
που θα πρέπει να ακολουθηθούν για να ελαττωθεί ο φόβος.
Από το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, οι κοινωνιολόγοι και ψυχο-
λόγοι έχουν διεξάγει ειδικές μελέτες για να μάθουν περισσότερα πράγματα για
την αποτελεσματικότητα των εκκλήσεων φόβου. Περιληπτικά υπάρχουν τέσ-
σερα στοιχεία για μια επιτυχημένη έκκληση φόβου: 1) μια απειλή 2) μια ειδική
σύσταση για το πώς θα πρέπει να συμπεριληφθεί το ακροατήριο 3) την αντί-
ληψη του ακροατηρίου ότι η σύσταση θα είναι αποτελεσματική στην αντιμετώ-
πιση της απειλής και 4) την αντίληψη του ακροατηρίου ότι μπορεί να εκτελέσει
τη προτεινόμενη συμπεριφορά. Όταν οι εκκλήσεις φόβου δεν περιλαμβάνουν
και τα τέσσερα αυτά στοιχεία, το πιθανότερο είναι να αποτύχουν.
Το 1964 ο Λύντον Τζόνσον κέρδισε πολλούς ψήφους στην προεκλογική εκ-
στρατεία του με μια πετυχημένη τηλεοπτική διαφήμιση που έδειχνε ένα νεαρό
κορίτσι να εκμηδενίζεται σε μια πυρηνική έκρηξη. Η διαφήμιση αυτή συνέδεσε
το πυρηνικό πόλεμο με τον αντίπαλό του Μπάρυ Γκολντγουότερ, και πρότεινε
την ψήφιση του Τζόνσον σαν έναν αποτελεσματικό τρόπο αποφυγής αυτής
της απειλής.
Το Ινστιτούτο για την Ανάλυση της Προπαγάνδας μας συμβουλεύει όταν αντι-
μετωπίζουμε πειστικά μηνύματα που διεγείρουν το φόβο μας, να κάνουμε στον
εαυτό μας τις επόμενες ερωτήσεις:
Μήπως ο ομιλητής μεγεθύνει το φόβο ή την απειλή για να κερδίσει την υπο-
στήριξή μας;
Πόσο δικαιολογημένος είναι ο φόβος που μας διεγείρει ο ομιλητής;
Η ανάληψη της προτεινόμενης δράσης θα μειώσει πραγματικά την υποτιθέμε-
νη απειλή;
Όταν τη κοιτάξουμε με απάθεια, ποια είναι η αξία της πρότασης του ομιλητή;
ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ
Θα αναφέρουμε παρακάτω τα συνήθη σκόπιμα σφάλματα λογικής που κάνουν
οι δημαγωγοί και οι προπαγανδιστές για να μας πείσουν, ώστε να μπορούμε να
τα αναγνωρίσουμε εύκολα και να αποκαλύπτουμε τη σαθρή τις περισσότερες
φορές επιχειρηματολογία τους. Ας κάνουμε όμως πρώτα μερικές επισημάνσεις.
Μια πρόταση από μόνη της δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν λογική ή παρά-
λογη, παρόλο που μπορεί να χαρακτηρισθεί σα λογική ή ψευδής. Εκείνο που
μπορεί να χαρακτηρισθεί σα λογικό ή παράλογο είναι το συμπέρασμα που εξά-
γεται από δύο ή περισσότερες προτάσεις. Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι ένα
μήνυμα μπορεί να είναι παράλογο, χωρίς να είναι προπαγανδιστικό. Όλοι μας
κάνουμε λογικά λάθη. Η διαφορά είναι ότι οι προπαγανδιστές χρησιμοποιούν
σκόπιμα τη λογική για να πετύχουν το σκοπό τους.
Έστω οι δυο παρακάτω προτάσεις:
Πρόταση 1: "Όλοι οι Χριστιανοί πιστεύουν στο Θεό".
Πρόταση 2: "Όλοι οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν στο Θεό" και το.
Συμπέρασμα: "Όλοι οι Χριστιανοί είναι Μουσουλμάνοι".
Αν και το παράδειγμα αυτού του λογικού σφάλματος είναι ακραίο, εντούτοις
υπάρχουν πολλά προπαγανδιστικά μηνύματα που χρησιμοποιούν μια τέτοια
λογική. Εδώ η εξαγωγή συμπεράσματος είναι ανεπίτρεπτη, όπως είναι ανεπί-
τρεπτη είναι η εξαγωγή υπερβολικών προβλέψεων για το μέλλον με βάση πο-
λύ μικρά γεγονότα του παρόντος, με βασικό σκοπό την αποδυνάμωση οποιασ-
δήποτε αντίθετης άποψης, μια και τα μελλούμενα δεν έχουν ακόμα συμβεί κι'
επομένως είναι δύσκολο να διαψευστούν οι προβλέψεις τους:
"'Όταν μπούμε στην ΟΝΕ, η επίθεση του διεθνούς ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου
θα γίνει πιο ισχυρή, πιο αδυσώπητη με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της οικο-
νομίας μας, την αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας και τελικά τον πλήρη
εξανδραποδισμό του λαού μας από την αδίστακτη αντιλαϊκή πλουτοκρατική ο-
λιγαρχία και τους ντόπιους λακέδες της".
Σαν πολύ φόρα δεν πήρε ο φίλος μας Κουκουές;
Ένα άλλο τέχνασμα των προπαγανδιστών είναι η χρησιμοποίηση ευφημισμών,
δηλαδή ήπιων εκφράσεων για να σκεπάσουν μια δυσάρεστη πραγματικότητα
και να καθησυχάσουν έτσι το ακροατήριό τους. Για παράδειγμα στη διάρκεια
του πολέμου μιλάνε για "απώλειες", αντί για σκοτωμούς και πρόσφατα για
"ανθρωπιστική βοήθεια", αντί για ένα ιμπεριαλιστικό πόλεμο εναντίον της Σερ-
βίας. Στις αρχές του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, πολλοί τραυματισμένοι
στρατιώτες υπέφεραν από το λεγόμενο "σοκ των οβίδων". Η σύντομη αυτή
ζωντανή φράση μεταφέρει τη φρίκη της μάχης και μπορεί να ακούσει κανείς
τις οβίδες να σκάνε πάνω από το κεφάλι του. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πό-
λεμο, οι Αμερικάνοι άρχισαν να χρησιμοποιούν τη φράση "κούραση από τη
μάχη", για να χαρακτηρίσουν την ίδια κατάσταση. Η φράση ήταν κάπως πιο
ευχάριστη, αλλά εξακολουθούσε να αναγνωρίζει το πόλεμο σαν την αιτία της
ενόχλησης. Κατά την έναρξη του Πολέμου στο Βιετνάμ, η ίδια ασθένεια ανα-
φερόταν πια σα "διαταραχή μετατραυματικού στρες", μια φράση που αποσυν-
δέεται τελείως από τη πραγματικότητα του πολέμου.
Το να εντείνεις τη συναισθηματικότητα ενός επιχειρήματος, δε σημαίνει ότι
βελτιώνεις την εγκυρότητά του. Αυτή η τεχνική είναι μια συνηθισμένη μορφή
δημαγωγίας.
Μερικές ακόμα παρατηρήσεις:
Το αποτέλεσμα δε συνεπάγεται αιτιότητα. Αν ο Γιώργος διορίσθηκε ανώτερος
υπάλληλος σε μιας τράπεζα το Μάιο και η Ελένη πήρε ένα δάνειο από αυτήν
τον Ιούλιο, δεν είναι σίγουρο ότι υπάρχει μεταξύ τους κάποια αιτιατή σχέση.
Η συνταύτιση με ένα ή περισσότερα στοιχεία δε συνιστά συνταύτιση με όλα τα
στοιχεία. Το γεγονός ότι ο Κώστας και ο Γιάννης είναι και οι δυο ευφυείς και
δυναμικοί άνδρες, που έχουν επιτύχει στη πολιτική, δε σημαίνει αναγκαστικά
ότι έχουν και τις ίδιες πολιτικές ιδέες.
Η ανάλογη δραστηριότητα δε σημαίνει αναγκαστικά κοινή δραστηριότητα και η
κοινή δραστηριότητα δε σημαίνει αναγκαστικά κοινό κίνητρο. Ακόμα και αν τα
μέλη της Κεντρικής Επιτροπής ενός κόμματος ακολουθούν μια συγκεκριμένη
γραμμή, αυτό δε σημαίνει ότι την επικροτούν όλοι, την έχουν πάρει απλώς
πλειοψηφικά.
Τέλος Τα ανέκδοτα και οι ιστορίες που λέγονται με ευχάριστο τρόπο δεν απο-
τελούν λογικά επιχειρήματα. Χρησιμοποιούνται για να διασαφηνίσουν μια θέση
και όχι για να την αποδείξουν. Μπορεί να κάνουν το άτομο μαγνητικό, αλλά
δεν αποτελούν κριτήριο για μια υπεύθυνη θέση.
Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
ΣΩΣΤΑ ΚΙ ΕΛΑΤΩΜΑΤΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ.
Στη λογική το επιχείρημα είναι ένα σύνολο από βασικές προτάσεις (υποθέ-
σεις), η αλήθεια των οποίων υποτίθεται ότι αποδεικνύει και την αλήθεια μιας
άλλης πρότασης που ονομάζεται συμπέρασμα του επιχειρήματος. Η νοητική
διαδικασία με την οποία καταστρώνεται ένα επιχείρημα λέγεται διαλογισμός,
αν και συνήθως στη καθημερινή ορολογία περικλείουμε την έννοια του διαλο-
γισμού μέσα σε αυτή του επιχειρήματος. Κάθε διαλογισμός (επιχείρημα) που
αποτελείται από δυο ή περισσότερες υποθέσεις και το συμπέρασμα λέγεται και
συλλογισμός. Γενικότερα στη λογική ο συλλογισμός είναι μια αυστηρή απόδει-
ξη, ή παραγωγή (εξαγωγή) του συμπεράσματος από μια ή περισσότερες αρχι-
κές προτάσεις, κάθε μια από τις οποίες είτε είναι μια λογική βάση ή συνέπεια
μιας άλλης πρότασης που προηγείται απ' αυτή στην αποδεικτική διαδικασία.
Αυτός ο ορισμός είναι μια γενίκευση του Αριστοτελικού συλλογισμού, αλλά ο
συλλογισμός αναγνωρίζεται σήμερα μόνο σαν ειδική περίπτωση μιας παραγω-
γής. Η παραδοσιακή άποψη ότι η παραγωγή προχωρά από το γενικό στο ειδικό
έχει εγκαταλειφθεί σα λαθεμένη από τους περισσότερους επιστήμονες της λο-
γικής. Μερικοί ειδήμονες θεωρούν όλα τα έγκυρα συμπεράσματα σαν παραγω-
γικής μορφής και γι αυτό και γι άλλους λόγους απορρίπτουν την υποτιθέμενη
αντίθεση μεταξύ **παραγωγής και επαγωγής.
**Στη λογική, επαγωγή ονομάζεται μια μέθοδος συλλογισμού κατά την οποία
συμπεραίνουμε από το μέρος το όλο, ή από το ειδικό το γενικό, ή, το ίδιο, από
το ατομικό το καθολικό, σε αντίθεση με τη παραγωγή κατά την οποία προχω-
ράμε ανάποδα, π.χ. από το γενικό στο ειδικό. Σήμερα όμως, όπως τονίσαμε
παραπάνω, η λογική εκλαμβάνεται γενικά σαν παραγωγική λογική..
Ένα επιχείρημα θεωρείται επαγωγικά ισχυρό, όταν η αλήθεια των βασικών
προτάσεων (υποθέσεων) εγγυάται σε κάθε περίπτωση και την αλήθεια του συ-
μπεράσματος. Μερικά επιχειρήματα που είναι επαγωγικά αδύναμα, μπορεί να
γίνουν αποδεκτά για διάφορους λόγους, αλλά τα συμπεράσματά τους δεν είναι
αναγκαστικά ορθά. Σε μερικά "πειστικά" επίσης επιχειρήματα οι βασικές προ-
τάσεις δεν αποτελούν μια λογική βάση για την αποδοχή του συμπεράσματος.
Τα επιχειρήματα αυτά θεωρούνται ελαττωματικά και ονομάζονται εσφαλμένοι
συλλογισμοί.
Έστω οι τρεις παρακάτω βασικές προτάσεις (υποθέσεις):
Α: "Αν είσαι άνθρωπος, θα κάνεις και λάθη"
Β: "Ο Γιάννης είναι άνθρωπος" και το συμπέρασμα:
Σ: "Άρα ο Γιάννης κάνει και λάθη"
Εδώ το συμπέρασμα είναι έγκυρο, το επιχείρημα ισχυρό και ο συλλογισμός
σωστός.
Έστω τώρα ο παρακάτω συλλογισμός:
Α: "Αν είσαι άνθρωπος, δεν μπορείς να πετάξεις από μόνος σου"
Β: "Αν σε λένε Γιάννη, είσαι άνθρωπος", και το συμπέρασμα:
Σ: "Όλοι οι Γιάννηδες δεν μπορούν να πετάξουν από μόνοι τους"
Εδώ το επιχείρημα δεν είναι ισχυρό, ούτε το συμπέρασμα έγκυρο, γιατί α-
πλούστατα μπορεί κάποιος να έχει ονομάσει "Γιάννη" ένα εξημερωμένο πουλί,
που βέβαια αυτό πετάει από μόνο του. Το λάθος σε αυτό το συλλογισμό, πα-
ρόλο που φαίνεται "πειστικός", είναι στο γεγονός ότι η πρόταση Β δεν είναι
πάντοτε αληθής.
Παρόμοια ο παρακάτω "πειστικός" συλλογισμός:
Α: "Αν είσαι άνθρωπος, κάνεις σφάλματα"
Β: "Ο πάπας είναι αλάθητος", και το συμπέρασμα:
Σ: "Άρα ο πάπας δεν είναι άνθρωπος".
Ο συλλογισμός αυτός είναι εσφαλμένος και το επιχείρημα αδύνατο, γιατί δεν
ισχύει η πρόταση Β (και όχι βέβαια η Α, όπως θα ήθελαν να πιστεύουν αυτοί
που υποστηρίζουν το αλάθητο του πάπα).
Γενικά ένα επιχείρημα μπορεί να είναι εσφαλμένο: 1) στο περιεχόμενό του,
λόγω μιας ανακριβούς παρουσίασης των γεγονότων 2) στη φρασεολογία του,
λόγω μιας λαθεμένης χρησιμοποίησης των λεκτικών όρων και 3) στη δομή
του, λόγω μιας ακατάλληλης διαδικασίας στην εξαγωγή του συμπεράσματος.
Ανάλογα τα λάθη κατατάσσονται σε (1) Ουσιώδη, (2) Λεκτικά και (3) Τυπικά
Λάθη. Οι ομάδες (2) και (3) ονομάζονται Λογικά Λάθη, ενώ οι ομάδες 1 και 2
Μη Τυπικά Λάθη.
ΤΥΠΙΚΑ ΛΑΘΗ.
Κλασσικό τυπικό λάθος είναι το λάθος του συνεπακόλουθου, που αναφέρεται
σε υποθετικές προτάσεις της μορφής "εάν Α (υπόθεση), τότε Β (συμπέρα-
σμα)". Αυτό το χρησιμοποιούν κατά κόρον οι προπαγανδιστές και ιδιαίτερα οι
πολιτικοί δημαγωγοί. Το λάθος αυτό έχει δυο μορφές: 1) Την άρνηση της υ-
πόθεσης, όπου από τις προτάσεις "εάν Α, τότε Β" και "όχι Α" (δηλαδή από το
γεγονός ότι ισχύει η συνεπαγωγή Α  Β και δεν ισχύει η υπόθεση Α), επιχει-
ρηματολογεί κάποιος εσφαλμένα το συμπέρασμα "όχι Β" (ότι δηλαδή δεν ισχύ-
ει η πρόταση Β). Π.χ.: Α: "Εάν το ΠΑΣΟΚ ήταν ένα Δεξιό κόμμα, τότε θα ιδιω-
τικοποιούσε οπωσδήποτε τα ναυπηγεία", Β: "Το ΠΑΣΟΚ δεν είναι ένα δεξιό
κόμμα" και το συμπέρασμα: "Άρα το ΠΑΣΟΚ δεν θα ιδιωτικοποιήσει ποτέ τα
ναυπηγεία". Ή πάλι ανόητες επιχειρηματολογίες στη Βουλή του τύπου Πανα-
θηναϊκός - Ολυμπιακός: "Θα νικήσουμε εμείς, γιατί είμαστε οι καλύτεροι".
Πραγματικά φοβερή λογική, ευφυέστατος συλλογισμός! Βασικά σημαίνει τα
εξής: Α: "Νικάει πάντα ο καλύτερος", Β: "Εμείς είμαστε οι καλύτεροι και Σ:
"Άρα θα νικήσουμε εμείς". Βέβαια ξέρουν ότι αυτά που λένε, μεγάλοι άνθρω-
ποι, είναι παιδικές ανοησίες, αλλά όμως τους βλέπετε εσείς και δυστυχώς εσείς
είστε παιδιά και το ξέρουν! Θα μεγαλώσετε άραγε; (2) Τη βεβαίωση του συ-
μπεράσματος, όπου από τις προτάσεις "εάν Α, τότε Β" και "Β" (δηλαδή από την
ισχύ της συνεπαγωγής Α  Β 0και του συμπεράσματος Β) επιχειρηματολογεί
κάποιος λαθεμένα την ισχύ της υποθέσεως Α. Π.χ.: Α: "Εάν κάποιος είναι Αθη-
ναίος, τότε είναι κάτοικος της Αττικής", Β: "Ο Γιώργος είναι κάτοικος της Αττι-
κής" και Σ: "Άρα ο Γιώργος είναι Αθηναίος".
ΟΥΣΙΩΔΗ ΣΦΑΛΜΑΤΑ.
Αυτά είναι γνωστά επίσης σα σφάλματα της υπόθεσης, γιατί οι αρχικές προτά-
σεις "υποθέτουν" πάρα πολλά, ή προϋποθέτουν κρυφά το συμπέρασμα, ή α-
ποφεύγουν το εν λόγω θέμα.
Η ταξινόμηση που χρησιμοποιείται ακόμη ευρέως είναι αυτή των Σοφιστικών
Αναιρέσεων του Αριστοτέλη : (1) Το σφάλμα του απρόβλεπτου γεγονότος δια-
πράττεται από ένα επιχείρημα που εφαρμόζει ένα γενικό κανόνα σε μια ιδιαίτε-
ρη περίπτωση που ο κανόνας αυτός δεν εφαρμόζεται. Π.χ. η αλήθεια της πρό-
ταση ότι "Οι άνθρωποι μπορούν να βλέπουν" δεν είναι λογική βάση για το συ-
μπέρασμα ότι "οι τυφλοί άνθρωποι μπορούν να βλέπουν". Αυτό είναι μια ειδική
περίπτωση του λεγόμενου Λατινιστί σφάλματος του secundum quid, το οποίο
διαπράττεται όταν μια γενική πρόταση χρησιμοποιείται σαν η βασική πρόταση
για ένα επιχείρημα, χωρίς να δίνεται προσοχή στους (σιωπηρούς) περιορι-
σμούς της, που αποκλείουν την εφαρμογή της με αυτό το τρόπο. (2) Το αντί-
στροφο σφάλμα του απρόβλεπτου γεγονότος κατά το οποίο εξάγει κάποιος
λαθεμένα από μια ειδική περίπτωση ένα γενικό κανόνα. Έτσι το γεγονός ότι
ένα συγκεκριμένο φάρμακο κάνει καλό σε ορισμένους ασθενείς, δε σημαίνει
ότι αυτό είναι καλό για όλους τους ανθρώπους. (3) Το σφάλμα του άσχετου
συμπεράσματος, που διαπράττεται όταν το συμπέρασμα είναι άσχετο με το συ-
ζητούμενο θέμα στις προτάσεις. Ειδικές περιπτώσεις άσχετου συμπεράσματος
παρουσιάζονται στα λεγόμενα σφάλματα συνάφειας. Αυτά περιλαμβάνουν α)
το επιχείρημα ad hominem = εναντίον του ανθρώπου, όπου κάποιος τα βάζει
με τον άνθρωπο και όχι με την ιδέα που αυτός αντιπροσωπεύει (β) το επιχεί-
ρημα ad populum (της προσφυγής στο λαό), το οποίο, αντί να παραθέτει κά-
ποιος λογικά επιχειρήματα καταφεύγει σε λαϊκισμό (γ) το επιχείρημα ad
misericordiam (της προσφυγής στην ευσπλαχνία), όπως όταν ένας δικηγόρος
αντί να παραθέσει επιχειρήματα για την αθωότητα του πελάτη του, προσπαθεί
να διεγείρει τη συμπάθεια των ενόρκων (δ ) το επιχείρημα ad verecundiam
(της προσφυγής στο δέος), που επιζητά την αποδοχή του συμπεράσματος με
βάση το γεγονός ότι αυτό υποστηρίζεται από άτομα των οποίων η γνώμη είναι
γενικά σεβαστή (ε) το επιχείρημα ad ignorantiam (της προσφυγής στην ά-
γνοια), που επιχειρηματολογεί ότι ένα πράγμα είναι έτσι, απλά και μόνο επει-
δή δεν έχει αποδείξει κανένας ότι δεν είναι έτσι και (ζ ) το επιχείρημα ad
baculum (της προσφυγής στη δύναμη), κατά το οποίο ένα συμπέρασμα γίνεται
αποδεκτό κάτω από την απειλή βίας (4) Το σφάλμα του κυκλικού επιχειρήμα-
τος, γνωστού επίσης σαν petitio principii ("αιτώντας την ερώτηση"), συμβαίνει
όταν οι βασικές προτάσεις προϋποθέτουν, ανοικτά ή κρυφά, το συμπέρασμα
που πρόκειται να αποδειχθεί . Π.χ.: "ο Νίκος ψηφίζει πάντα συνετά". "Και πώς
το ξέρουμε;" "Το ξέρουμε γιατί ψηφίζει πάντα Νέα Δημοκρατία)". Μια ειδική
μορφή αυτού του σφάλματος, ονομάζεται φαύλος κύκλος, ή circulus in
probando (επιχειρηματολογώντας σ' ένα κύκλο). Κατ' αυτό μια πρόταση p1
χρησιμοποιείται για να αποδείξει τη πρόταση p2, , η p2 χρησιμοποιείται για να
αποδείξει τη p3 κ.ο.κ. μέχρι να χρησιμοποιηθεί η pn - 1 για να αποδείξει τη
τελευταία πρόταση pn. Στη συνέχεια χρησιμοποιείται η pn για να αποδείξει τη
p1 και με' αυτό το τρόπο θεωρείται σαν αποδεδειγμένη δήθεν ολόκληρη η σει-
ρά p1, p2, . . . , pn.. Π.χ.:
"Η ομάδα μας είναι η καλύτερη ομάδα μπάσκετ στον όμιλό μας" (p2), "Είναι η
καλύτερη λόγω του φοβερού επιθετικού τρίου των Νίκου, Γιώργου και Αλέ-
κου" (p1). "Και πώς ξέρεις ότι αυτοί είναι τόσο καλοί;". "Μα είναι η βάση της
καλύτερης ομάδας του ομίλου μας" (πάλι εδώ η p2). Μιλώντας αυστηρά, το
petitio principii δεν είναι ένα σφάλμα συλλογισμού, αλλά μια ανοησία στην ε-
πιχειρηματολογία: Το επιχείρημα από την p σαν μια βασική πρόταση στην p σα
συμπέρασμα δεν είναι παραγωγικά έγκυρο και του λείπει οποιαδήποτε δύναμη
πειθούς, αφού όποιος αμφισβητεί το συμπέρασμα δεν μπορεί να δεχθεί τη βα-
σική πρόταση (5) Το σφάλμα της λαθεμένης αιτίας (non causa pro causa). Αυ-
τό τοποθετεί λαθεμένα την αιτία ενός φαινομένου σε κάτι με το οποίο αυτό
φαινομενικά μόνο σχετίζεται. Η πιο συνήθης μορφή αυτού του σφάλματος, η
post hoc ergo propter hoc ("μετά απ' αυτό, άρα εξ' αιτίας αυτού"), θεωρεί λα-
θεμένα τη χρονική ακολουθία σα μια αιτιατή σχέση, δηλαδή θεωρεί ένα γεγο-
νός Β σαν αιτία ενός γεγονότος Α απλά και μόνο επειδή το Β συνέβη μετά από
το Α, όπως όταν μια κακοτυχία αποδίδεται σε ένα δήθεν "κακόβουλο" γεγο-
νός", όπως το τυχαίο σπάσιμο ενός καθρέφτη. Μια άλλη μορφή αυτού του
σφάλματος εμφανίζεται στη χρησιμοποίηση του συλλογισμού της reductio ad
absurdum (απαγωγής σε άτοπο). Κατ' αυτόν συμπεραίνουμε ότι μια πρόταση
είναι εσφαλμένη, αν η πρόσθεσή της σε ένα σύνολο βασικών προτάσεων οδη-
γεί σε μια αντίφαση. Αυτός ο τρόπος συλλογισμού μπορεί να είναι σωστός,
μπορεί π.χ. να συμπεράνει με ασφάλεια κάποιος ότι δυο γραμμές δεν τέμνο-
νται, όταν η υπόθεση ότι τέμνονται τον οδηγεί σε αντίφαση. Αυτό που χρειά-
ζεται όμως να κάνει για να αποφύγει αυτό το σφάλμα, είναι να επιβεβαιώσει
ανεξάρτητα ότι κάθε μια από τι αρχικές βασικές προτάσεις είναι αληθής. Π.χ.
αν προσθέσουμε τη πρόταση:
Α: "Ο Φυσικός Κος Νικολάου είναι οπαδός του Ολυμπιακού", στις προτάσεις:
Β1: "Κανένας επιστήμονας δεν ασχολείται με ανόητα πράγματα" και
Β2: "Το να ασχολείσαι με το ποδόσφαιρο είναι ένα πολύ ανόητο πράγμα",
οδηγούμαστε σε αντίφαση. Θα μπορούσε όμως να μην ισχύει η Β1 ή η Β2. Αν
ισχύει η Α, τότε σίγουρα δεν ισχύει η Β1 ή η Β2. Αν όμως αυτές ισχύουν, τότε
είτε ο κος Νικολάου δεν είναι επιστήμονας ή δεν είναι οπαδός καμιάς ομάδας.
(6) Το λάθος των πολλαπλών ερωτήσεων (plurimum interrogationum) που
απαιτεί να δοθεί μια απάντηση σε μια ερώτηση που πρακτικά ανάγεται τελικά
σε πολλές υποερωτήσεις. Π.χ.: "Σου αρέσουν οι Αιγόκεροι;" "Και ναι και όχι, η
Νίκη ναι, η Ελένη όχι", ή όταν η ερώτηση περικλείει μια λαθεμένη προϋπόθε-
ση. Π.χ.: "Τι έγινε; σταμάτησες να κυνηγάς γυναίκες;". Αν συνήθως δε κυνη-
γάς γυναίκες, τι να απαντήσεις; (7) Το σφάλμα του non sequitur ("αυτό δεν
έπεται"), που συμβαίνει όταν ο συλλογισμός δε πείθει με τίποτα, γιατί είναι ο-
λοφάνερο ότι οι βασικές προτάσεις δε συνδέονται με το συμπέρασμα που εξά-
γεται από αυτές. Μερικοί πάντως ταυτίζουν αυτό το σφάλμα με το σφάλμα του
συνεπακόλουθου.