Η συμβολή του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή στη Συνθήκη Βερολίνου

Για να κατανοήσουμε την πραγματική συμβολή του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή στη Συνθήκη Βερολίνου, πρέπει να αναλύσουμε τα δεδομένα που δημιούργησε η Συνθήκη Αγίου Στεφάνου Κωνσταντινουπόλεως (3 Μαρτίου 1878). Με αυτήν τη συνθήκη τερματίζεται ο δεύτερος ρωσοτουρκικός πόλεμος (Απρίλιος 1877 – Ιανουάριος 1878) και ανακηρύσσεται η Βουλγαρία ως μεγάλη Ηγεμονία που περιλαμβάνει την τωρινή Βουλγαρία, την Ανατολική Ρωμυλία, τη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία με το λιμάνι της Καβάλας εκτός απο τη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική. Η Ρουμανία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο καθίστανται ανεξάρτητα κράτη. Η δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας εξυπηρετεί και τον εκβουλγαρισμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων. Ο Τσάρος είχε διατάξει τον εκπρόσωπό του το εξής: «Μηδεμίαν σπιθαμήν υπέρ της Ελλάδος». Και εκείνος δήλωσε στους Βούλγαρους κατά την υπογραφή: «Τώρα οι Έλληνες ας έλθουν κολυμπώντας εις την Κωνσταντινούπολιν». Η όλη συνθήκη είναι εις βάρος του ελληνισμού. Η Ρωσία δεν τήρησε τις υποσχέσεις της απέναντι στην Ελλάδα και διαμόρφωσε τη στάση της αναφορικά με το ανατολικό ζήτημα.
Ο ίδιος ο Offeicoff ομολογεί ότι: «Εξαιρουμένων των βορείων διαμερισμάτων, οι πληθυσμοί των άλλων περιφερειών είναι έτοιμοι ίνα ενδίδοντες και εις την ελαχίστην πίεσιν δηλώσουν, ότι δεν είναι Βούλγαροι, ότι αναγνωρίζουν το Πατριαρχείον και προτιμούν τα Ελληνικά Σχολεία και τους Έλληνας καθηγητάς». Μετά τη Συνθήκη Αγίου Στεφάνου υπήρξε η Συμφωνία Λονδίνου (30 Μαΐου 1878) που τροποποιεί την οροθεσία της Βουλγαρίας. Η Συνθήκη Βερολίνου (13 Ιουλίου 1878) γίνεται μετά το Συνέδριο Βερολίνου (13 Ιουνίου – 13 Ιουλίου 1878). Η Ελλάδα δεν συμμετέχει στο Συνέδριο. Και ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής είναι ο εκπρόσωπος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ανατροπή της Συνθήκης Αγίου Στεφάνου δεν επιτρέπει την ύπαρξη της Μεγάλης Βουλγαρίας εις βάρος της Ελλάδας. Στην Ανατολική Ρωμυλία ως γλώσσες καθορίζονται η Ελληνική, η Βουλγαρική και η Τουρκική με ισότιμο τρόπο. Η Θεσσαλία πλην Ελασσόνος και η περιοχή της Άρτας ανήκουν πλέον στην Ελλάδα. Ένα από τα επιχειρήματα της αναθεώρησης της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, είναι η καταπάτηση των δικαίων των Ελλήνων της Μακεδονίας και της Θράκης. Με τη νέα Συνθήκη ιδρύεται αυτόνομη Επαρχία, η Ανατολική Ρωμυλία, διοικούμενη από Χριστιανό Διοικητή διορισμένο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην επαρχία αυτή δεν δικαιούται να διατηρεί στρατό. Όπου υπάρχει ισχυρό χριστιανικό στοιχείο, η Υψηλή Πύλη εισάγει διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Ο Γάλλος αντιπρόσωπος ζητεί διαρρυθμίσεις των συνόρων υπέρ της Ελλάδας. Το αποτέλεσμα της Συνθήκης ήταν η αλλαγή των σχέσεων της Ελλάδας με τη Βουλγαρία και τη Ρωσία. Τοπικά στα Βαλκάνια, η Ελλάδα βγαίνει κερδισμένη και το ίδιο ισχύει και για τους Χριστιανούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η υποστήριξη της γαλλικής διπλωματίας και τα συμφέροντα της Αγγλίας που πήρε στο ενδιάμεσο την Κύπρο (4 Ιουνίου και 1 Ιουλίου 1878) λειτούργησαν θετικά για τις διεκδικήσεις του ελληνισμού. Και ο ελληνισμός κέρδισε τόσα που ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής δέχτηκε επιθέσεις για τη συμβολή του από αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης. 

Συνθήκη Βερολίνου και διπλωματικό πλαίσιο

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής, έχει ενδιαφέρον να αναλύσουμε το διπλωματικό πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την υπογραφή της Συνθήκης Βερολίνου στις 13 Ιουλίου 1878.

Το πρώτο πρόβλημα που υπήρξε είναι ο Χάρτης Χαλέπας (15 Οκτωβρίου 1878) διότι παραβιάζεται επανειλημμένα και δεν πρόσφερε τίποτα το ουσιαστικό στην Κρήτη. Ούτε η Υψηλή Πύλη, ούτε οι Κρήτες δεν μπορούσαν να βρουν ένα κοινό πεδίο συμφωνίας.

Τα προβλήματα εμφανίστηκαν και στο διπλωματικό επίπεδο με τη διάσκεψη Πρεβέζης (Φεβρουάριος-Μάιος 1879) που ήταν μια πλήρης αποτυχία. Η διάσκεψη αποτελούσε μια συνέχεια σε σχέση με τη Συνθήκη Βερολίνου, όμως η τουρκική αδιαλλαξία για παραχώρηση εδαφών αποτέλεσε ένα εξεπέραστο εμπόδιο. Το θέμα της Ηπείρου καλύφθηκε με το πρόσχημα της πιθανής εξέγερσης των Αλβανών. Και το θέμα της Θεσσαλίας είχε άμεση σχέση με τα λιμάνια και τη γεωστρατηγική του Αιγαίου. Τελικά η Ελλάδα ζήτησε την παρέμβαση των ξένων δυνάμεων, όπως το προέβλεπε η Συνθήκη Βερολίνου. Αυτές θα συγκεντρωθούν τελικά και πάλι στο Βερολίνο. Όμως οι αποφάσεις τους που εστάλθηκαν στην Υψηλή Πύλη και πάλι δεν είχαν θετικά αποτελέσματα.

Με αυτό το συγκεκριμένο παράδειγμα βλέπουμε πόσο δύσκολη ήταν η θέση του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Διότι ακόμα και στο επίπεδο που βρισκόταν, η γενική στάση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν πάντα η ίδια. Ακόμα και αναγκασμένη να συμβιβαστεί μετά την πίεση των ισχυρών δυνάμεων, προσπαθούσε ν’ αντισταθεί με τη φυσιολογική αδράνεια μιας αυτοκρατορίας στις νέες αποφάσεις, ειδικά όταν αφορούσαν το εδαφικό. Κατά συνέπεια, οι Συνθήκες ήταν γενικά με την Υψηλή Πύλη ένα σύστημα για να δημιουργούνται και να διατηρούνται ζητήματα όπως το ανατολικό, το μακεδονικό, το ηπειρωτικό και το θρακικό. Χρησιμοποιούσε πάντα τους εσωτερικούς παράγοντές της για να ενισχύσει τις θέσεις του γεωστρατηγικού της πυρήνα. Μέσα σε αυτό το κεντρικότατο σύστημα, ακόμα και μέσα σε διπλωματική ομάδα, ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής είχε ελάχιστα περιθώρια. Με αυτόν τον έμμεσο τρόπο συνειδητοποιούμε πόσο σημαντικά ήταν τα επιτεύγματά του στη Συνθήκη Βερολίνου, στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στη Σάμο. Παρ’ όλα αυτά, κανείς δεν ανέδειξε τον ρόλο του στην Ελλάδα ενώ αποτελούσε ένα ξεχωριστό κομμάτι του ελληνισμού. Θα ’πρεπε, επιπλέον, να διαχωρίσουμε τη θέση του με το γενικό κατεστημένο των Ελλήνων αλλά και των Χριστιανών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ειδικά στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό όμως, μάλλον θα μπορέσουμε να το αποδείξουμε μόνο όταν θα έχουμε μελετήσει όλο το υλικό των αρχείων του, το οποίο θα έχουμε διασταυρώσει με στρατηγικές και διπλωματικές πηγές.

Ν. Λυγερός

===============================================

Σημείωση ιστολογίου : Μπορείτε ελεύθερα να αναδημοσιεύσετε όποιο κείμενο θέλετε . Απαραίτητη προϋπόθεση όμως για την αναδημοσίευση κειμένων του ιστολογίου ***ΜΑΚΕΔΩΝ*** , είναι η σαφής αναφορά σ΄αυτό μ΄ενεργό λινκ .