Η εκπαίδευση στο Άργος επί Καποδίστρια (1828-1832)

Ιωάννου Δαμασκηνού, Οκτώηχος. Βενετία 1852.

Ιδιαίτερα Σχολεία «των κοινών γραμμάτων».

Κατά την περίοδο αυτή στο Άργος υπήρχαν σχολεία των λεγόμενων «κοινών γραμμάτων», στα οποία «αμαθείς γραμματοδιδάσκαλοι καλόγηροι και παπάδες» δίδασκαν από την Οκτώηχο*, το Ψαλτήρι και τη «φυλλάδα» πληρωνόμενοι από τους γονείς των μαθητών τους. Οι δάσκαλοι αυτοί στάθηκαν σοβαρό εμπόδιο στην εύρυθμη λειτουργία του δημόσιου αλληλοδιδακτικού σχολείου,  αφού δυσφημούσαν το διδασκαλικό έργο του Φανδρίδη, προκειμένου να αποσπάσουν μαθητές. Η περίπτωση του Άργους δεν είναι μοναδική, αφού παρόμοια προβλήματα συναντώνται και σε άλλες περιοχές. Μετά την υποχρεωτική εφαρμογή της αλληλοδιδακτικής μεθόδου, οι γραμματοδιδάσκαλοι κινδυνεύοντας να μείνουν άνεργοι, εφόσον δεν είχαν τις απαιτούμενες γνώσεις της μεθόδου, κατέφυγαν στη συκοφάντηση του κυβερνητικού εκπαιδευτικού έργου.

Το πρόβλημα αυτό στο Αργος  επισημαίνεται συχνά στην αλληλογραφία του αρμόδιου υπουργείου και των εκπροσώπων της κυβέρνησης. Στις 25 Μαρτίου του 1830, σε αναφορά του Χρυσόγελου προς τον Κυβερνήτη, τονιζόταν η ανάγκη «να προληφθεί το γραμματεμπόριον των αμαθών τούτων [γραμματοδιδασκάλων], το οποίον εμποδίζει την πρόοδον των αλληλοδιδακτικών καταστημάτων και καταδικάζει τους παίδας των αμαθών εις αιώνιον αμάθειαν».

Ψαλτήριο, 1856 Βενετία

(Βιβλιοθήκη Σκήτης Αγίας Άννας)

Τρεις μήνες αργότερα, στις 20 Ιουνίου, ο Τοποτηρητής Άργους  Ιω. Βρατσάνος πληροφορούσε το Διοικητή Ναυπλίας για τη λειτουργία πέντε τέτοιων σχολείων και ανέφερε τα ονόματα δύο γραμματοδιδασκάλων, του Γεωργίου Μηλιτάκη και Κωνσταντίνου Αντριανού παραθέτοντας συγχρόνως και δύο ονομαστικούς καταλόγους των μαθητών τους, όπου σημειώνονται εκτός από το ονοματεπώνυμο, η ηλικία τους και τα διδασκόμενα μαθήματα –  οκτώηχος, ψαλτήρι, «φυλλάδα». Ο Τοποτηρητής δεν παρέλειπε να προσθέσει την άποψη του για το αρνητικό αποτέλεσμα της ύπαρξης αυτών των δασκάλων αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «χωρίς να έχωσιν ούτε ίχνος εκ των όσων κατασταίνωσιν επαγγελματικούς διδασκάλους, μετέρχονται το ιερόν τοιούτον επάγγελμα από μόνην την οκνηρίαν παρακινούμενοι και γινόμενοι αίτιοι μεγάλων ζημιών εις παίδας, οίτινες ημπορούσαν να ωφεληθώσι διδασκόμενοι παρά διδασκάλων επαγγελματικών και ειδημόνων».

Στην υπ’ αριθμ. 1 έκθεση του Ιω. Κοκκώνη, στις 8 Οκτωβρίου του 1830, ο αριθμός των γραμματοδιδασκάλων ήταν αυξημένος στους επτά. Ο επιθεωρητής μάλιστα ανέφερε τα ονόματα τους και τον αριθμό των μαθητών τους, αλλά δεν έδινε στοιχεία για την καταγωγή τους, απ’ όπου θα μπορούσαμε να αντλήσουμε ενδιαφέροντα στοιχεία.

Όνομα Γραμματοδιδασκάλων                        Αριθμός Μαθητών

Αναγνώστης Μοζατζόπουλος………………………………….……….35

Αναγνώστης Κρητικός………………………………………….………..10

Κωνσταντίνος Σαμαρτζής…………………………………….…………20

Κωνσταντίνος Παπα-Δημητρίου (Λαλουκίτης )………….………10

Αναγνώστης Λελιώτης……………………………………………………15

Γεώργιος Μικροδημήτρης………………………………………………..15

Σπυρίδων Κούρος……………………………………………..…………….6

Σύνολο Μαθητών:                                           111

Ο αριθμός αυτός σε σχέση με το σύνολο των 297 μαθητών που φοιτούσαν την ίδια εποχή σε όλα τα σχολεία της πόλης, είναι πολύ μεγάλος. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι σε πληθυσμό 8030 κατοίκων οι 297 μαθητές αντιπροσωπεύουν το 3.7% του πληθυσμού της πόλης, παρατηρούμε ότι οι 111 μαθητές των κοινών σχολείων αντιστοιχούσαν στο 1.38% των κατοίκων. Το ένα τρίτο περίπου των μαθητών παρακολουθούσε μαθήματα ιδιωτικών και ανεξέλεγκτων δασκάλων και συνεπώς ήταν δικαιολογημένες οι ανησυχίες που διατυπώνονταν.

Υποσημείωση

* Οκτώηχος:  (Οκτωήχι) Aκολουθία (ισχυρής έμπνευσης στα περισσότερα των τροπαρίων της) συνταγμένη σε 8 Ήχους. Περιλαμβάνει 8 επιμέρους Ακολουθίες, με την καθεμιά τους να έχει τα δικά της στιχηρά και απόστιχα (“δια το εσπερινόν”), το δικό της αναστάσιμο απολυτίκιο και θεοτοκίο, τον δικό της τριαδικό κανόνα (“δια το μεσονυκτικόν”), τους δικούς της αναστάσιμους κανόνες (“δια τον όρθρον”) καθώς και τα δικά της στιχηρά και απόστιχα (“δια τους αίνους”). Έτσι, με τις 8 αυτές σειρές από τροπάρια, καθίσματα, στιχηρά, προσόμοια, ιδιόμελα, κοντάκια, οίκους, κανόνες, κ.ο.κ., εξυμνείται και πανηγυρίζεται η Ανάσταση του Χριστού. Αυτές οι Ακολουθίες ανακυκλώνονται, γιατί κάθε Κυριακή ψάλλεται και διαφορετικός Ήχος, αρχίζοντας από την Κυριακή του Αντίπασχα ή του Θωμά (οπότε ψάλλεται ο Α’ Ήχος) και όταν ψαλλούν όλοι οι `Ηχοι με τη σειρά μέχρι του πλαγίου Δ’, γίνεται αρχή και πάλι από τον Α’ Ήχο. Η «Οκτώηχος» θεωρείται ως έργο (και μάλιστα το πρώτο) του περίφημου Ιωάννη Δαμασκηνού, αν και (κατά τη γνώμη του Σάθα) είναι μάλλον λειτουργικό βιβλίο παλιότερο του Δαμασκηνού (αφού μνημονεύεται ήδη κατά τον 5ο αι.). Η «Οκτώηχος» μετέπειτα συμπληρώθηκε και με άλλα τροπάρια, όχι μόνο για τις Κυριακές αλλά και για τις Ακολουθίες των άλλων ημερών της εβδομάδας. Με αυτόν τον τρόπο προήλθε η Παρακλητική που είναι κατά πολύ εκτενέστερη, γιατί περιλαμβάνει και τις Ακολουθίες των υπόλοιπων ημερών της εβδομάδας (κι αυτές στους 8 Ήχους). Έτσι, όπως έχει σήμερα η «Μεγάλη Οκτώηχος» (ή Παρακλητική), περιέχει και άλλα άσματα, που αποδίδονται σε διάφορους υμνωδούς. Λόγου χάριν, τα λεγόμενα Ανατολικά αποδίδονται στον μοναχό Στουδίτη Ανατόλιο, τα 11 εωθινά στον Λέοντα τον Σοφό, ενώ τα εξαποστειλάρια στον Κων/νο τον Πορφυρογέννητο. Επίσης, οι αναβαθμοί στον Στουδίτη Θεόδωρο, οι τριαδικοί κανόνες στον Μητροφάνη Σμύρνης ή τον ομώνυμο πατριάρχη Κων/πόλεως, τα δε απόστιχα στον Παύλο τον Αμμορίου (ή Ευεργέτιδος). Επίσης, κατά τους 8 Ήχους συνέταξε 10 ύμνους και ο Ιάκωβος Εδέσσης (π. το 710). Συμμετοχή διεκδικούν τόσο ο υμνογράφος Ιωσήφ (883) όσο και ο Θεοφάνης Νικαίας. Τέλος, τα δοξαστικά της «Οκτωήχου» θαυμάζονται ιδιαίτερα για το ύψος των εννοιών τους. Από τους κανόνες της, διακρίνεται εκείνος του 7ου ή πλάγιου Γ’ Ήχου (Βαρύς).

( από το “Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής” του Τ. Καλογερόπουλου )

  Αννίτα Κορδατζή – Πρασσά, «Η εκπαίδευση στο Άργος επί Καποδίστρια (1828-1832)»,Περιοδικό Ελλέβορος « Πρώτο Αφιέρωμα στο Άργος», σελ. 90-92, τεύχος 11, 1994.

 πηγή