"Κρυφό σχολειό" ... ουδέποτε υπήρξε !!!

Ο πίνακας του Νικόλαου Γύζη*, που είναι σήμερα γνωστός ως Το Κρυφό Σχολειὀ, εκτέθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 1888 με τίτλο Έλληνικόν Σχολείον έν καιρώ δουλείας. Το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης, εμπνεόμενος, όπως δήλωνε ο ίδιος, από τον πίνακα του Γύζη, έγραψε και δημοσίευσε το πασίγνωστο ποίημα του «Το Κρυφό Σχολειό», τίτλος που – χάρη στη δημοτικότητα που απέκτησε γρήγορα το ποίημα- αντικατέστησε τον αρχικό τίτλο του έργου του Γύζη. 

Ο όρος «Κρυφό Σχο­λειό» είναι πρόσφατος, αν και η σχετική παράδοση ανάγει την αρχή της στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Όχι όμως παλαι­ότερα. Γιατί δεν υπάρχει καμιά ιστορική πηγή που να μαρτυρεί ότι οι τουρκικές αρχές απαγόρευαν τη λειτουργία ελληνικών σχολείων. Άλλωστε και μόνο το γεγονός ότι καθόλη την Τουρκο­κρατία λειτουργούσαν – φανερά βέβαια- εκατοντάδες σχολεία σε πόλεις και χωριά δηλώνει ότι δεν υπήρχε λόγος λειτουργίας κρυφών σχολείων. Η σχετική υστερογενής παράδοση, ωστόσο, μπορεί να γίνει δεκτή όχι ως ιστορική πραγματικότητα, αλλά ως δραματοποιημένος συμβολισμός των δυσμενών συνθηκών, υπό τις οποίες λειτουργούσαν τα σχολεία κατά την Τουρκοκρατία.

« Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας », Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, σελ. 217, Αθήνα 1999.

Υποσημείωση

* Ο Τήνιος Νικόλαος Γύζης (1842-1901) σπούδασε αρχικά στο Σχολείο των Τεχνών στην Αθήνα και ακολούθως στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Μόναχο, με τη σύζυγό του Αρτέμιδα Νάζου και τα πέντε τους παιδιά. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους στην Ελλάδα αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο του ακαδημαϊκού ρεαλισμού του ύστερου 19ου αιώνα, και συγκεκριμένα του εικαστικού κινήματος που είναι γνωστό ως Σχολή του Μονάχου. Από το 1870 έως το 1900 συμμετείχε και βραβεύτηκε σε πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές εκθέσεις. To 1880 ανακηρύχθηκε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και το 1888 εξελέγη τακτικός καθηγητής στο ίδιο ίδρυμα. Πέθανε στο Μόναχο το 1901 από λευχαιμία.

πηγή