40 και πλέον δις δολλάρια μας χρωστά η Γερμανία !

Ι. Η Δημιουργία του Κατοχικού Δανείου
Η εισβολή του Γερμανικού Στρατού στην
Ελλάδα σημαίνει και την «εισβολή στην Ελ-
ληνική Οικονομία». Η κάλυψη των αναγκών
συντήρησης των γερμανικών στρατευμάτων
και των πολεμικών επιχειρήσεων επιχειρεί-
ται, σε μια πρώτη φάση, να καλυφθούν με
την έκδοση χαρτονομίσματος των ιταλικών
και γερμανικών Αρχών Κατοχής, που ανταλ-
λάσσονται με ελληνικές δραχμές. Η πρακτι-
κή αυτή θα ισχύσει ως τις 18 Ιουλίου 1941,
οπότε θα επέλθει συμφωνία μεταξύ των
δυνάμεων κατοχής και της κατοχικής ελλη-
νικής κυβέρνησης. Με τη συμφωνία αυτή η
κάλυψη των αναγκών των Αρχών Κατοχής
θα αντιμετωπίζεται με προκαταβολές σε
δραχμές, που θα εκδίδονται από την Τρά-
πεζα της Ελλάδος, το δε ποσόν εξαγοράς
θα θεωρείται ως επιστροφή και μείωση του
χρέους από τις Αρχές Κατοχής.

Σε εκτέλεση της συμφωνίας αυτής ορί-

στηκε όπως το Ελληνικό Κράτος καταβάλει

στο Στρατό Κατοχής 3 δισεκατομμύρια το

μήνα για τις δαπάνες Κατοχής. Τα ποσά που

τελικά καταβλήθηκαν από τον Αύγουστο

του 1941 ως το τέλος Δεκεμβρίου του ιδί-

ου έτους ήταν κατά πολύ μεγαλύτερα από

ό,τι όριζε η σχετική συμφωνία. Σύμφωνα
με τον καθηγητή Π. Δερτιλή, στο διάστημα
αυτό καταβλήθηκαν από την Τράπεζα Ελλα-
δος 20 δισεκατομμύρια δραχμές, χωρίς να
υπολογισθούν οι δαπάνες των Αρχών Κα-
τοχής που καλύπτονταν από τον ελληνικό
προϋπολογισμό. Και αυτή η υπέρβαση ενός
ποσού υψηλά καθοριζόμενου από τη συμ-
φωνία, λάμβανε χώρα όταν η Ελληνική Οι-
κονομία αδυνατούσε να καταβάλει ένα πο-
σό ανώτερο από 200 εκατομμύρια το μήνα
και όταν, επιπλέον, τα έσοδα του τρέχοντος
προϋπολογισμού, δηλαδή του έτους 1941-
42 δεν υπερέβαιναν τα 12 δισεκατομμύρια,
9 από τα οποία θα κάλυπταν τις πληρωμές
των δημοσίων υπαλλήλων.
Άλλωστε η Ελληνική Οικονομία είχε ήδη
υποστεί τις αρνητικές συνέπειες του πολέ-
μου και των πρώτων μηνών της Κατοχής. Το
1941 το εθνικό εισόδημα υπολογίζονταν σε
25 δισεκατομμύρια πραγματικές δραχμές
προπολεμικές, όταν το 1939 είχε φθάσει τα
60 δισεκατομμύρια.
Αυτή η επαχθής επιβάρυνση της Ελλη-
νικής Οικονομίας, με τους φοβερούς κοι-
νωνικούς αντικτύπους της, θα ωθήσει την
κατοχική ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει
την παρέμβαση του Γ´ Ράιχ. Όμως τα αιτή-
ματα αυτά δεν βρίσκουν ανταπόκριση και
οι προκαταβολές αυξάνονται, με συνέπεια
να αυξάνεται παραπέρα ο πληθωρισμός.
Τελικά, η ολοένα και μεγαλύτερη επι-
δείνωση της οικονομικής κατάστασης –και,
κατ’ επέκταση, της κοινωνικής– θα οδηγή-
σει στη συμφωνία της 14ης Μαρτίου 1942.
Η συμφωνία αυτή έγινε στη Ρώμη και την
υπέγραψαν οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και
της Ιταλίας. Τη λύση για την άρση του αδιεξό-
δου πρότεινε ο Ιταλός τραπεζίτης και οικονο-

μικός πληρεξούσιος της Ιταλίας στην Ελλάδα
Ντ’ Αγκοστίνι. Με βάση τη συμφωνία αυτή,
οι κατά μήνα αναλήψεις που θα υπερβαίνουν
το όριο του 1,5 δισεκατομμυρίου δραχμών,
που αντιπροσωπεύουν τα έξοδο Κατοχής,
θα χρεώνονταν στην Ελλάδα ως δάνειο προς
τη Γερμανία και την Ιταλία.
ΙΙ. Πολιτική οικονομικού
σφετερισμού και επιπτώσεις
Ο σκοπός των καθεστώτων κατοχής συνί-
στατο στην οικονομική πολιτική της «από-
σπασης». Έτσι, βασική αρχή στην οποία
προχώρησε η οικονομική διαχείριση των
κατακτητών ήταν η μεγαλύτερη δυνατή οι-
κειοποίηση και χρήση των αναγκαίων πό-
ρων από την Ελλάδα.
Η πολιτική αυτή οδηγεί στην επίταξη και
κατάσχεση των αποθεμάτων και των παρα-
γωγικών μέσων της χώρας. Για την πραγμα-
τοποίηση των τελευταίων, απαιτούνται μέ-
τρα και μέθοδοι που θα συμβάλλουν στην
απόσπαση των κρυμμένων αποθεμάτων,
στη σύλληψη της νέας παραγωγής και στην
κινητοποίηση της εργασίας. Η επίτευξη των
δύο πρώτων στόχων απαιτεί συνεργασία
με τον κατακτητή, που γίνεται δυνατή κάτω
από την παροχή χρηματικών αμοιβών. Έτσι,
στην αρχή της κατοχής, οι κατακτητές κά-
νουν χρήση μεγάλης ποσότητας χρήματος
για να διευκολύνουν τους συνεργάτες τους
και να παρακάμψουν τις δυσκολίες της επί-
ταξης, αγοράζοντας τα αναγκαία αγαθά με
το εκδιδόμενο από αυτούς χαρτονόμισμα.
Με τη συμφωνία της 14ης Μαρτίου 1942,
θεσμοποιείται παραπέρα αυτός ο τρόπος
απόσπασης αγαθών και παραγωγικών πόρων.
Οι ολοένα μεγαλύτερες αντιστάσεις στην
επίταξη –αντιστάσεις που συνδέονται με την

ενδυνάμωση του αντιστασιακού κινήματος–
και οι επαυξανόμενες ανάγκες των γερμανι-
κών επιχειρήσεων ωθούν σε επέκταση των
δαπανών κατοχής και των πιστώσεων. Τον
Δεκέμβριο του 1942 οι ετήσιες συνολικές δα-
πάνες κατοχής και πιστώσεις, ανερχόμενες
σε 150.000 δισ. δραχμές, θα έχουν επταπλα-
σιαστεί, σε σχέση με τις συνολικές δαπάνες
του έτους 1941· τον Δεκέμβρη του 1943 θα
έχουν δεκαπενταπλασιαστεί, ανερχόμενες
σε 310.000 δισ. δραχμές και τον Σεπτέμβριο
του 1944 θα έχουν εξηνταπλασιαστεί –πάντα
σε σχέση με το σύνολο του 1941– ανερχόμε-
νες σε 1.130.000 δισ. δραχμές.
Οι δαπάνες αυτές καλύπτονται από νέας
κοπής χρήμα και σ’ αυτές προστίθενται και οι
δαπάνες του Ελληνικού κράτους, προκαλώ-
ντας έτσι μεγάλη επιβάρυνση της νομισματι-
κής κυκλοφορίας πάνω στις τιμές. Η αύξηση
της νομισματικής κυκλοφορίας συνεπάγεται
έτσι υποτίμηση της δραχμής που, με τη σει-
ρά της, επιδρά στην κατανομή του εισοδή-
ματος και θίγει πρώτιστα τους μισθωτούς και
τους εργάτες. Την ίδια στιγμή η απόκρυψη
των αγαθών και ο έλεγχος οδηγούν στη μαύ-
ρη αγορά, μέσα και γύρω από την οποία νέα
κοινωνικά στρώματα αναδεικνύονται και άλ-
λα υποχωρούν, καθώς αγοραστές σ’ αυτή την
αγορά είναι οι συνεργάτες των κατακτητών
και οι αγοραστές τροφίμων, που ρευστοποι-
ούν τις περιουσίες τους.
ΙΙΙ. Οι υπολογισμοί του Κατοχικού Δανείου
Από την επισκόπηση της σχετικής βιβλιογρα-
φίας διακρίνουμε τους υπολογισμούς, που
έχουν γίνει από τους καθηγητές Π. Δερτιλή,
Α. Αγγελόπουλο, Τράπεζα της Ελλάδος και
Σπύρο Χατζηκυριάκο, υποδιοικητή της Τρά-
πεζας της Ελλάδος στα χρόνια της Κατοχής.

Το 1964 ο Σπύρος Χατζηκυριάκος θα
υπολογίσει, με τη βοήθεια γερμανικών
στοιχείων, τις προκαταβολές λίγους μήνες
πριν από το τέλος του πολέμου σε 38 εκα-
τομμύρια λίρες. Κατά τον Α. Αγγελόπουλο,
το ποσό αυτό θα ανέλθει στο τέλος του
πολέμου σε 45 εκατομμύρια λίρες ή 4.050
εκατομμύρια δολάρια, από τα οποία 3.500
εκατομμύρια αφορούν προκαταβολές προς
τη Γερμανία. Το ποσό αυτό, ανατοκιζόμενο
με 3%, απέδιδε το 1991, σύμφωνα πάντα με
τον Α. Αγγελόπουλο, το ποσό των 13 δισε-
κατομμυρίων δολαρίων. Το ποσό αυτό γίνε-
ται δεκτό και από νεότερους ερευνητές.
Κατά μια άλλη πρόσφατη εκτίμηση, το
ποσό του Κατοχικού δανείου σε σημερινές
τιμές είναι 18 δισεκατομμύρια δολάρια.
IV. Οι υπολογισμοί
των Πολεμικών Επανορθώσεων
Οι πολεμικές επανορθώσεις, σύμφωνα με
τον καθηγητή Α. Αγγελόπουλο, αφορούν
τις καταστροφές (ζημιές) που προξένησε
ο κατακτητής στον υλικό και τεχνικό πλού-
το και το γενικότερο οπλισμό της χώρας.
Άλλοι μελετητές ενσωματώνουν στο πο-
σό αυτό ό,τι αφαίρεσε και λήστευσε από
τον εθνικό πλούτο ο κατακτητής. Μερικοί
ακόμη υπολογίζουν τις ζημιές στο έμψυχο
εθνικό κεφάλαιο και στο εθνικό εισόδημα,
όπως και τις ζημιές από την καθυστέρηση
των αποζημιώσεων, ενώ σε ορισμένες εκτι-
μήσεις συμπεριλαμβάνονται μόνο οι θετι-
κές ζημιές και σ’ άλλες υπολογίζονται και οι
μελλοντικές συνέπειες από τις ζημιές.
Εκτιμήσεις συστηματικές για το σύνολο
των ζημιών αυτών δεν έχουμε. Από την επι-
σκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας έχου-
με τους παρακάτω υπολογισμούς, που άλλοι

αναφέρονται στο σύνολο των απαιτήσεων
και άλλοι στην περίοδο της Κατοχής.
◗ Οι υπολογισμοί του Α. Μπακάλμπαση, το 1945
Οι εκτιμήσεις αυτές αναφέρονται σε όλες τις
πολεμικές ζημιές (υλικός εθνικός πλούτος,
έμψυχο εθνικό κεφάλαιο, μειώσεις εθνικού
εισοδήματος, καθυστέρηση επανορθώσεων)
για την περίοδο της Κατοχής και ανεβάζουν
το συνολικό ποσό των ζημιών σε 1.138 εκα-

τομμύρια χρυσές λίρες Αγγλίας σε προπολε-
μική αγοραστική δύναμη.
◗ Εκτιμήσεις της Ελληνικής Υπηρεσίας Δημοσίων
Έργων το 1944 για την περίοδο της Κατοχής
Πρόκειται για πρόχειρη εκτίμηση, που
υπολογίζει τις συνολικές ζημιές σε 1 δισε-
κατομμύρια χρυσές λίρες.
◗ Υπολογισμός του Α. Αγγελόπουλου, το 1946
Οι εκτιμήσεις αυτές υπολογίζονται μόνο
στον υλικό πλούτο και σε ζημιές θετικές για
την περίοδο της Κατοχής. Οι ζημιές αυτές
διακρίνονται α) σε ζημιές τεχνικού πλού-
του, β) σε ζημιές γεωργικού πλούτου και γ)
σε ζημιές έργων και μέσων ασφαλείας της
χώρας. Το σύνολο των ζημιών, σύμφωνα με
αυτούς τους υπολογισμούς, ανέρχεται σε
3.172 εκατομμύρια δολάρια.
◗ Εκτίμηση-δήλωση του Α. Σμπαρούνη το 1946
στο Παρίσι: Σύμφωνα με αυτήν, οι συνολικές
επανορθώσεις ανέρχονται σε 12 δισεκα-
τομμύρια αγοραστικής αξίας 1938.
◗ Πέρα από τους υπολογισμούς, η «Δια-
συμμαχική Επιτροπή», η οποία συνήλθε στο
Παρίσι στις 14 Ιανουαρίου 1946 για το δια-
κανονισμό των γερμανικών επανορθώσεων,
αναγνωρίζει ως οφειλή της Γερμανίας προς
την Ελλάδα το ποσό των 7,1 δισεκατομμυρί-
ων δολαρίων ΗΠΑ αγοραστικής αξίας 1938.
◗ Νεότεροι υπολογισμοί: Με βάση τις προ-
ηγούμενες εκτιμήσεις και με πρόσθετα
στοιχεία, άλλοι ερευνητές υπολογίζουν τις
επανορθώσεις και μόνο για τις θετικές ζη-
μιές σε 8,21 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ
αγοραστικής αξίας 1938, που, ανατοκιζόμε-
να με 3%, ανέρχονται σήμερα σε 40 δισε-
κατομμύρια δολάρια.
◗ Άλλος υπολογισμός: Σε νεότερες προσεγγί-
σεις, που επιχειρούνται στο βιβλίο του Μ.
Κωστόπουλου Ένας πόλεμος που δεν έληξε

ακόμη, παρουσιάζονται νέα στοιχεία, που
δείχνουν ότι το 1944 οι ζημιές υπερβαίνουν
το αναφερόμενο προηγούμενο των 8,21
δισ. δολαρίων σε τιμές 1938 και φθάνουν
σήμερα τα 61 δισεκατομμύρια δολάρια.
Σήμερα οι ελληνικές απαιτήσεις για πο-
λεμικές επανορθώσεις περιλαμβάνουν πέντε
κατηγορίες: α) Απαιτήσεις Α´ Παγκοσμίου
πολέμου, β) Απαιτήσεις περιόδου ουδετε-
ρότητας, γ) Απαιτήσεις για καταστροφές Β´
Παγκοσμίου πολέμου, δ) Επιστροφή αρχαιο-
λογικού Θησαυρού και ε) Λοιπές απαιτήσεις.
Στις λοιπές απαιτήσεις περιλαμβάνονται και
αποζημιώσεις για τα θύματα της ναζιστικής
τραγωδίας.
Σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών,
για την περίοδο του Α´ Παγκοσμίου πολέ-
μου, οι απαιτήσεις είναι 260 εκατομμύρια
δολάρια ΗΠΑ, για την περίοδο ουδετε-
ρότητας 153 εκατομμύρια δολάρια, για την
περίοδο του Β´ Παγκοσμίου πολέμου, 7,1
δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ 1946.
V. Συμπεράσματα
Από τη συνοπτική αυτή ανάλυση διαπιστώ-
νονται τα ακόλουθα:
Το Κατοχικό δάνειο, με τη μορφή των
προκαταβολών της Τράπεζας της Ελλάδος
στις Αρχές Κατοχής, έχει συμβάλει αποφα-
σιστικά στη νομισματική αποσταθεροποί-
ηση της χώρας, που δεν μπόρεσε να ξεπε-
ρασθεί με τη νομισματική διαρρύθμιση της
11ης Νοεμβρίου 1944, και έχει συντελέσει
στην επαύξηση των θυμάτων του πολέμου
και της πείνας. Ταυτόχρονα, μέσω του πο-
λεμικού υπερπληθωρισμού –κυρίως την πε-
ρίοδο 1943-1944– αναδείχθηκε ένα ιδιαίτερο
κοινωνικό στρώμα, «οι πλουτίσαντες από τον
πληθωρισμό», στρώμα που επέβαλε αρνητι-

κούς κανόνες οικονομικής συμπεριφοράς και
κληροδότησε σημαντικές καθυστερήσεις και
αγκυλώσεις στην ελληνική κοινωνία.
Η μορφή οικονομικού σφετερισμού,
που επέβαλαν οι γερμανικές Αρχές Κατο-
χής, αποτέλεσε πλαίσιο εντός του οποίου
έγινε η καταλήστευση του εθνικού πλού-
του και οδήγησε στο Κατοχικό δάνειο. Αυ-
τή η πολιτική δεν έχει προηγούμενο στη
φιλολογία των κατεχομένων οικονομιών,
είναι έξω από τα ισχύοντα διεθνή νόμιμα
και επιστρέφει την ανθρωπότητα στα συμ-
βαίνοντα ακόμη και πριν από τους ναπολε-
όντειους πολέμους.
Οι πολεμικές επανορθώσεις διαχωρίζο-
νται τελείως από το Κατοχικό δάνειο. Για
τις μεθοδεύσεις και τα πρακτικά μέτρα, τα
αναγκαία για τις διεκδικήσεις των ελληνικών
αιτημάτων, υπάρχουν σήμερα αποτιμήσεις
των συνολικών αποζημιώσεων, που μπορεί
να αποτελέσουν μια πρώτη βάση, συμπλη-
ρωμένες με νέες εκτιμήσεις.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να υπογραμμίσω
τα παρακάτω: Το αίτημα για την επιστροφή
του Κατοχικού δανείου και της καταβολής
των πολεμικών επανορθώσεων, εδραζόμε-
νο στην πάγια αρχή του διεθνούς δικαίου ότι
«επιβάλλεται στην εισβάλουσα χώρα Κατο-
χής, που προκαλεί ζημιές, να τις επανορθώ-
σει», μπορεί να τύχει μιας καθολικής αποδο-
χής από τους ανθρώπους καλής θέλησης, σ’
όλο τον κόσμο και μέσα στην ίδια τη Γερμα-
νία, αποτελώντας μια ηθική δικαίωση στον
αγώνα για το σεβασμό των δικαιωμάτων των
μικρών λαών. Η ικανοποίηση αυτού του αι-
τήματος αποτελεί ακόμη ένα φόρο τιμής για
τους Έλληνες πολίτες που θυσιάστηκαν στο
Β´ Παγκόσμιο πόλεμο.

Πηγή : «ΜΑΥΡΗ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ»

 Πέτρος Ανταίος, Παναγιώτης Αρώνης, Μανώλης Γλέζος, Αθηνά Κακολύρη, Πέτρος Κουλουφάκος,
Γιάννης Κυριακάκος, Φραγκίσκος Κωνστανταράκης, Γ.Α. Μαγκάκης, Κώστας Παπαγιαννάκης, Χαράλαμπος Ρούπας