Πλάτωνος "Γοργίας" Β΄ μέρος

ΠΩΛΟΣ
Γιατί τι άλλο μπορούμε να πούμε, Σωκράτη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Για να απολογείται, λοιπόν, κάποιος για την αδικία τη δική του ή των γονέων ή
των φίλων η των παιδιών ή της πατρίδας, όταν αυτή διαπραχθεί, η ρητορική,
Πώλε, δεν είναι καθόλου χρήσιμη, εκτός αν κάποιος θεωρήσει το αντίθετο, ότι
πρέπει να κατηγορεί προπάντων τον εαυτό του, έπειτα τους συγγενείς και τους
υπόλοιπους, όποιος από τους φίλους του τυχαίνει να αδικήσει, και να μην κρύβει
Πλάτωνας «Γοργίας»
55
αλλά να φανερώνει το αδίκημα, για να τιμωρηθεί και να γιατρευτεί, και να
αναγκάζει τον εαυτό του και τους άλλους να μη δειλιάζουν, αλλά να τους
προσφέρει με κλειστά τα μάτια και με γενναιότητα, όπως προσφέρει τον εαυτό
του στο γιατρό να του κάνει εγχείρηση και να τον καυτηριάσει, επιδιώκοντας το
ωραίο και το καλό, δίχως να υπολογίζει τον πόνο* αν έχει διαπράξει αδικίες άξιες
μαστιγώματος, να προσφέρεται να τον μαστιγώσουν, αν άξιες φυλάκισης, να
φυλακίζεται, αν άξιες χρηματικής ποινής, να πληρώνει, αν άξιες εξορίας, να
εξορίζεται, αν άξιες θανατικής ποινής, να θανατώνεται, όντας ο ίδιος πρώτος
κατήγορος και του εαυτού του και των υπόλοιπων συγγενών του και
χρησιμοποιώντας τη ρητορική γι' αυτόν το λόγο, για να απαλλάσσονται, αφού
αποκαλυφθούν τα αδικήματα, από το μεγαλύτερο κακό, την αδικία. Να τα
αποδεχτούμε αυτά, Πώλε, ή όχι;

ΠΩΛΟΣ
Μου φαίνονται παράξενα αυτά, Σωκράτη, αλλά ίσως συμφωνούν με όσα είπες
προηγουμένως.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πρέπει, λοιπόν, ή εκείνα να παύσουν να υπάρχουν ή είναι ανάγκη αυτά να
συμβαίνουν.
ΠΩΛΟΣ
Ναι, βέβαια, έτσι είναι.
ΣΩΚΡΑΤΉΣ
Αντίθετα, πάλι, αν κάποιος αλλάξει γνώμη, αν δηλαδή πρέπει κάποιος να βλάψει
είτε εχθρό είτε οποιονδήποτε άλλον, αν μόνο αυτός δεν αδικείται από τον εχθρό·
διότι αυτό πρέπει να προσέχουμε· αν ο εχθρός αδικεί κάποιον άλλο, πρέπει με
κάθε τρόπο να προετοιμαστεί, και με πράξεις και με λόγια, για να μην τιμωρηθεί ο
εχθρός ούτε να παρουσιαστεί στο δικαστή· αν όμως παρουσιαστεί ο εχθρός στο
δικαστήριο, πρέπει να σοφιστεί τρόπο για να διαφύγει και να μην τιμωρηθεί ο
εχθρός, όμως, αν έχει αρπάξει πολλά χρήματα, να μην τα επιστρέψει, αλλά να τα
κρατήσει και να τα ξοδέψει για τον εαυτό του και για τους δικούς του με τρόπο
άδικο και ασεβή" αν έχει διαπράξει αδικία άξια θανατικής ποινής, να βρει τρόπο
να μη θανατωθεί, και μάλιστα ποτέ, αλλά να είναι αθάνατος, όντας πανούργος,
και, επειδή αυτό δεν είναι δυνατόν, πρέπει, αφού είναι τέτοιος, να ευχόμαστε να
ζήσει όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο. Σε αυτά, Πώλε, έχω την εντύπωση ότι
είναι χρήσιμη η ρητορική, αφού για εκείνον που δεν πρόκειται να αδικήσει, δεν
μου φαίνεται μεγάλη η χρησιμότητα της, αν βέβαια υπάρχει κάποια χρησιμότητα,
όπως δεν φάνηκε να υπάρχει καθόλου σε όσα συζητήθηκαν προηγουμένως.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πες μου, Χαιρεφών, σοβαρολογεί με αυτά ο Σωκράτης ή
αστειεύεται;
ΧΑΙΡΕΦΩΝ
Σε μένα, Καλλικλή, φαίνεται ότι σοβαρολογεί πάρα
πολύ- είναι, όμως, καλύτερο να ρωτήσεις τον ίδιο.
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Μα τους θεούς, το θέλω πολύ. Πες μου, Σωκράτη, ποιο
από τα δύο να υποθέσουμε τώρα, ότι σοβαρολογείς ή ότι
αστειεύεσαι; <ιότι, αν σοβαρολογείς και τυχαίνει να
είναι αλήθεια αυτά που λες, συμβαίνει κάτι άλλο ή η ζωή
εμάς των ανθρώπων έχει ανατραπεί και κάνουμε όλα τα
Πλάτωνας «Γοργίας»
56
αντίθετα, όπως φαίνεται, από όσα πρέπει;
ΣΩΚΡΑΊΉΣ
Καλλικλή, αν δεν υπήρχε στους ανθρώπους το ίδιο πάθος,
στους μεν άλλο, στους δε άλλο, αλλά ο καθένας από εμάς
είχε διαφορετικό πάθος απ' ό,τι οι άλλοι, δεν θα ήταν
εύκολο να αποκαλύψει στους άλλους το δικό του πάθος.
Μιλώ έχοντας υπόψη ότι και εγώ και εσύ τυχαίνει να
έχουμε πάθει το ίδιο, όντας δύο να αγαπάμε από δύο ο
καθένας, εγώ τον Αλκιβιάδη, το γιο του Κλεινία, και τη
φιλοσοφία, και εσύ το λαό της Αθήνας και το γιο του
Πυριλάμπη. Καταλαβαίνω, λοιπόν, ότι εσύ κάθε φορά, αν
και έχεις μεγάλη ικανότητα, δεν μπορείς να αντιλέγεις σε
ό,τι σου λένε τα αγαπημένα σου πρόσωπα και στον τρόπο
που τα λένε, αλλά μεταβάλλεσαι προς όλες τις
κατευθύνσεις· και στην εκκλησία του δήμου, αν, ενώ εσύ
λες κάτι, ο αθηναϊκός λαός δεν συμφωνεί ότι ισχύει, αφού
αλλάζεις γνώμη, λες όσα θέλει εκείνος, και, αναφορικά με
το νεαρό γιο του Πυριλάμπη, αυτό τον ωραίο, παθαίνεις
παρόμοια πράγματα1 γιατί δεν είσαι ικανός να εναντιώνεσαι στις αποφάσεις και
στα λόγια των αγαπημένων σου προσώπων, ώστε, αν κάποιος, κάθε φορά που
λες όσα λες εξαιτίας αυτών, απορούσε ισχυριζόμενος πόσο παράλογα
πράγματα είναι, ίσως θα έλεγες σε αυτόν, αν ήθελες να πεις την αλήθεια, ότι, αν
δεν σταματήσει κάποιος τα αγαπημένα σου πρόσωπα από το να μιλούν με αυτά
τα λόγια, ούτε εσύ θα σταματήσεις ποτέ να τα λες. Λάβε υπόψη σου, λοιπόν, ότι
πρέπει να ακούσεις παρόμοια πράγματα από μένα, και μην απορείς που εγώ
λέω αυτά, αλλά σταμάτα τη φιλοσοφία, την αγαπημένη μου, να λέει αυτά. <ιότι,
αγαπημένε μου φίλε μου, λέει πάντοτε όσα ακούς τώρα από μένα, και είναι
λιγότερο άστατη από ό,τι τα άλλα αγαπημένα μου πρόσωπα* διότι αυτός ο γιος
του Κλεινία λέει κάθε φορά άλλα, η φιλοσοφία όμως πάντοτε τα ίδια· λέει αυτά
για τα οποία εσύ τώρα απορείς, και εσύ ο ίδιος ήσουν παρών στη συζήτηση. Ή,
λοιπόν, ελέγχεις εκείνη, όπως έλεγα νωρίτερα, ότι δεν είναι το μεγαλύτερο κακό
από όλα το να αδικεί κανείς και να μην τιμωρείται, όταν αδικεί ή, αν το αφήσεις
ανεξέλεγκτο, μα τον κύνα, το θεό των Αιγυπτίων, δεν θα συμφωνήσει μαζί σου
ο Καλλικλής, Καλλικλή, αλλά θα διαφωνήσει για όλη τη ζωή. Κι όμως εγώ, φίλε
μου, θεωρώ ότι είναι καλύτερο και η λύρα να μην έχει αρμονία και να κάνει
παραφωνίες, και ο χορός, του οποίου θα γινόμουν χορηγός, και πάρα πολλοί
άνθρωποι να μη συμφωνούν μαζί μου, αλλά να διαφωνούν, παρά, αν και είμαι
ένας, να μην είμαι σύμφωνος με τον εαυτό μου και να λέω αντίθετα από όσα
υποστήριξα.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Σωκράτη, μου φαίνεσαι ότι κομπάζεις σαν άπειρος νέος,
επειδή πράγματι δημηγορείς* και τώρα δημηγορείς επειδή ο Πώλος υπέστη το
ίδιο πάθημα, για το οποίο κατηγορούσε τον Γοργία ότι έπαθε απέναντι σου.
<ιότι είπε, νομίζω, ότι ο Γοργίας, όταν ρωτήθηκε από σένα, αν προσέλθει σε
εκείνον αυτός που θέλει να διδαχτεί τη ρητορική, δίχως να γνωρίζει τα δίκαια,
αν θα τον διδάξει ο Γοργίας, ντράπηκε και είπε ότι θα τον διδάξει εξαιτίας της
συνήθειας των ανθρώπων, επειδή θα αγανακτούσαν, αν κάποιος αρνιόταν ότι,
λόγω αυτής της ομολογίας, αναγκάστηκε να πει τα αντίθετα από όσα είχε πει,
Πλάτωνας «Γοργίας»
57
και ότι εσύ αυτό ακριβώς επιθυμείς. Και σε περιγέλασε, όπως μου φαίνεται,
σωστά τότε· τώρα, όμως, πάλι αυτός έπαθε το ίδιο, και εγώ γι' αυτό δεν
θαυμάζω τον Πώλο, επειδή συμφώνησε μαζί σου ότι το να αδικεί κανείς είναι
χειρότερο από το να αδικείται· διότι, αφού από αυτή τη συμφωνία μπερδεύτηκε
στη συζήτηση, αποστομώθηκε, καθώς ντράπηκε να πει όσα είχε στο μυαλό του.
Πραγματικά, Σωκράτη, με τρόπο φορτικό και δημοκοπικό οδηγείς το
συνομιλητή σου σε τέτοια πράγματα, ισχυριζόμενος ότι επιδιώκεις την αλήθεια,
τα οποία δεν είναι καλά σύμφωνα με τη φύση, αλλά σύμφωνα με το νόμο. Στα
περισσότερα, όμως, αυτά είναι αντίθετα μεταξύ τους, δηλαδή η φύση και ο
νόμος" αν, λοιπόν, κάποιος ντρέπεται και δεν τολμά να πει όσα σκέφτεται,
αναγκάζεται να λέει τα αντίθετα. Όμως, εσύ, επειδή το έχεις κατανοήσει, αυτό
το σοφό, φέρεσαι άπρεπα στη συζήτηση, αν δηλαδή κάποιος μιλά σύμφωνα με
το νόμο, με το να θέτεις ερωτήσεις σύμφωνα με τη (ρύση και, αν μιλά σύμφωνα
με τη φύση, με το να θέτεις ερωτήσεις σύμφωνα με το νόμο. Όπως, λόγου χάριν,
σε αυτά, δηλαδή το να αδικεί κάποιος και να αδικείται, ενώ ο Πώλος μιλούσε
για το ασχημότερο με βάση το νόμο, εσύ επέκρινες το νόμο με βάση τη φύση.
<ιότι, συμφωνά με τη φύση, το ασχημότερο είναι και το πλέον βλαβερό, το να
αδικείται κάποιος, και συμφωνά με το νόμο το να αδικεί. <ιότι δεν αρμόζει σε
άντρα το πάθημα αυτό, το να αδικείται, αλλά σε δούλο, για τον οποίο είναι
προτιμότερο να πεθάνει παρά να ζει, και ο οποίος, όταν αδικείται και
προπηλακίζεται, δεν μπορεί να βοηθήσει ο ίδιος τον εαυτό του ούτε κανέναν
άλλο για τον οποίο τυχόν ενδιαφέρεται. Αλλά, νομίζω, νομοθέτες είναι οι
αδύναμοι άνθρωποι και το πλήθος. Για τους ίδιους και το συμφέρον τους,
λοιπόν, θεσπίζουν νόμους και επαινούν και κατηγορούν εκφοβίζοντας τους πιο
δυνατούς και αυτούς που μπορούν να έχουν περισσότερα, για να μην έχουν
περισσότερα, λένε ότι είναι άσχημο και άδικο να πλεονεκτούν και ότι αυτό είναι
η αδικία, το να επιδιώκουν να έχουν περισσότερα από τους άλλους- διότι,
πιστεύω, είναι ευχαριστημένοι αυτοί αν έχουν ίσα, ενώ είναι περισσότερο
ανήθικοι.
Γι' αυτά, λοιπόν, σύμφωνα με το νόμο, αυτό θεωρείται άδικο και άσχημο, το να
επιδιώκει κανείς να έχει περισσότερα από τους πολλούς· η ίδια η φύση, όμως,
νομίζω, το αποδεικνύει πάλι, ότι είναι δίκαιο ο καλύτερος να έχει περισσότερα
από τον χειρότερο και ο δυνατότερος από τον ασθενέστερο. Αποκαλύπτει δε σε
πολλά σημεία ότι το ίδιο συμβαίνει και στα άλλα ζώα και στους ανθρώπους σε
όλες τις πόλεις και τα γένη, ότι έτσι έχει κριθεί το δίκαιο, να εξουσιάζει ο
καλύτερος τον κατώτερο και να υπερέχει. Γιατί ποιου δικαίου κάνοντας χρήση ο
Ξέρξης εκστράτευσε κατά της Ελλάδας ή ο πατέρας του κατά των Σκυθών; Και
αναρίθμητα άλλα παρόμοια θα μπορούσε κάποιος να πει·
αλλά, νομίζω, αυτοί κάνουν αυτά σύμφωνα με το φυσικό δίκαιο και ναι, μα τον
<ία, σύμφωνα με το νόμο της φύσης, ίσως όμως όχι με βάση αυτό τον οποίο
εμείς οι άνθρωποι θεσπίζουμε· διαπλάθοντας τους καλύτερους και τους πιο
δυνατούς από εμάς από νεαρή ηλικία, παίρνοντας τους όπως τα λιοντάρια, τους
υποδουλώνουμε εξημερώνοντας τους με τραγούδια και εξαπατώντας τους,
λέγοντας ότι πρέπει να πρεσβεύουν την ισότητα και ότι αυτό είναι το ωραίο και
το δίκαιο. Αν, όμως, πιστεύω, υπάρξει κάποιος άντρας με ισχυρή θέληση, αφού
αποτινάξει όλα αυτά και τα συντρίψει και [αφού διαφύγει] καταπατήσει τα δικά
μας θεσπίσματα και τις μαγγανείες και τις επωδές και όλους τους νόμους τους
αντίθετους με τη φύση, εμφανίζεται, αφού εξεγερθεί, κύριος μας ο δούλος, και σε
Πλάτωνας «Γοργίας»
58
αυτή την περίπτωση έλαμψε το δίκαιο της φύσης. Μου φαίνεται, όμως, ότι και ο
Πίνδαρος υποδεικνύει όσα εγώ αναφέρω, στο άσμα του, στο οποίο λέει ότι:
ο νόμος όλων βασιλιάς θνητών και αθανάτων
και αυτός ο φυσικός νόμος, όπως λέει,
οδηγεί, καθώς δίκαιο τον κρίνει, τον πιο ισχυρό με το
δυνατό του χέρι- το εικάζω
από τα έργα του Ηρακλή, επειδή πήρε δίχως να πληρώσει...
Κάπως έτσι λέει, γιατί δεν το ξέρω καλά το ποίημα· λέει ότι ο Ηρακλής πήρε τα
βόδια του Γηρυόνη και χωρίς να πληρώσει και χωρίς αυτός να του τα δώσει,
επειδή αυτό
είναι το φυσικό δίκαιο, και τα βόδια και όλα τα άλλα αποκτήματα των
χειρότερων και των κατώτερων να ανήκουν στον καλύτερο και στον δυνατότερο.
Η αλήθεια, λοιπόν, έτσι είναι και θα το μάθεις αν, αφήνοντας τη φιλοσοφία,
περάσεις στα πιο σημαντικά. Γιατί η φιλοσοφία, Σωκράτη, είναι ωραία, αν
κάποιος καταπιαστεί με αυτήν με μέτρο στην κατάλληλη ηλικία· αν, όμως,
ασχοληθεί πέραν του δέοντος, αποτελεί καταστροφή για τους ανθρώπους. Αν,
δηλαδή, κάποιος είναι πάρα πολύ ευφυής και ασχολείται με τη φιλοσοφία
περισσότερο από όσο πρέπει, αναγκαστικά αγνοεί όσα έχει χρέος να γνωρίζει ο
άντρας που πρόκειται να γίνει καλός, ενάρετος και ένδοξος. Γιατί οι φιλόσοφοι
αγνοούν τους νόμους της πόλης και τους λόγους τους οποίους πρέπει να
χρησιμοποιούν στις συναλλαγές με τους ανθρώπους, στην ιδιωτική και στη
δημόσια ζωή, και τις ανθρώπινες απολαύσεις και επιθυμίες, και γενικά αγνοούν
όλα τα ήθη. Όταν , λοιπόν, προχωρούν σε κάποια ιδιωτική ή πολιτική ενέργεια,
γίνονται καταγέλαστοι, όπως ακριβώς, νομίζω, οι πολιτικοί, όταν προχωρούν
στις δικές σας ασχολίες και συζητήσεις, γίνονται καταγέλαστοι. Γιατί συμβαίνει
αυτό που λέει ο Ευριπίδης· καθένας είναι εξαίρετος σε αυτό και σε αυτό σπεύδει
αφιερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σε τούτο στο οποίο ο ίδιος
τυχαίνει να είναι καλύτερος"
Αυτό, όμως, στο οποίο δεν είναι ικανός, το αποφεύγει και το κατηγορεί, ωστόσο
επαινεί το άλλο, από εύνοια στον εαυτό του, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο
επαινεί τον
εαυτό του. Αλλά, νομίζω, είναι πιο σωστό να μετέχει κανείς και στα δυο* στη
φιλοσοφία όσο χρειάζεται να μετέχει για χάρη της παιδείας, και δεν είναι
άσχημο κάποιος, όσο είναι νέος, να καταπιάνεται με τη φιλοσοφία* αν, όμως,
κάποιος άνθρωπος, ενώ βρίσκεται σε μεγάλη ηλικία, ασχολείται ακόμη με τη
φιλοσοφία, το πράγμα, Σωκράτη, γίνεται αστείο, και εγώ βέβαια αισθάνομαι
προς αυτούς που φιλοσοφούν όπως ακριβώς απέναντι σε αυτούς που
ψελλίζουν και παιδιαρίζουν. <ιότι, όταν δω ένα παιδί, στο οποίο ταιριάζει ακόμη
να μιλά έτσι, να τραυλίζει και να παίζει, χαίρομαι και μου φαίνεται και
ευχάριστο και γνώρισμα ελευθέρων ανθρώπων και ταιριαστό στην παιδική
ηλικία, αλλά, όταν το ακούσω να μιλά με σαφήνεια, μου φαίνεται άσχημο, μου
ενοχλεί τα αφτιά και μου δίνει την εντύπωση ότι είναι δουλοπρεπές· όταν, όμως,
κάποιος ακούσει έναν άντρα να ψελλίζει ή τον δει να παίζει, το θέαμα φαίνεται
γελοίο, άνανδρο και άξιο μαστιγώματος. Εγώ, πάντως, αισθάνομαι το ίδιο και
προς αυτούς που φιλοσοφούν. Βλέποντας, δηλαδή, κάποιον νεαρό να
Πλάτωνας «Γοργίας»
59
φιλοσοφεί, τον θαυμάζω, και μου φαίνεται ότι του ταιριάζει, και θεωρώ ότι
αυτός ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, αλλά αυτόν που δεν φιλοσοφεί τον θεωρώ
ανελεύθερο και ότι δεν θα είναι ποτέ ικανός για καμία ωραία και αξιόλογη
πράξη· όταν, όμως, δω κάποιον μεγαλύτερης ηλικίας να ασχολείται με τη
φιλοσοφία και να μην την εγκαταλείπει, μου φαίνεται ότι αυτός ο άντρας,
Σωκράτη, πρέπει να μαστιγωθεί. Γιατί, αυτό το οποίο έλεγα τώρα δα, συμβαίνει
σε αυτό τον άνθρωπο, ακόμα κι αν είναι πάρα πολύ ευφυής, να γίνεται
άνανδρος αποφεύγοντας τα κεντρικά σημεία της πόλης και την
αγορά, όπου είπε ο ποιητής ότι γίνονται οι άντρες σημαντικοί, και
απομονωμένος από τους συνανθρώπους του να περνά την υπόλοιπη ζωή του
στη γωνία ψιθυρίζοντας ανάμεσα σε τρεις ή τέσσερις νεαρούς, χωρίς να πει ποτέ
λόγο που ταιριάζει σε άνθρωπο ελεύθερο, σημαντικό και ωραίο. Εγώ, όμως,
Σωκράτη, διάκειμαι αρκετά φιλικά απέναντι σου- κινδυνεύω, λοιπόν, να πάθω
τώρα αυτό το οποίο έπαθε ο ήρωας του Ευρυτίδη, ο Ζήθος, προς τον Αμφίονα,
τον οποίο ανέφερα προηγουμένως. Γιατί τέτοια μου έρχεται να σου πω, τα
οποία είπε εκείνος στον αδερφό του, ότι παραμελείς, Σωκράτη, αυτά που έπρεπε
να φροντίζεις, και, παρόλο που έχεις τόσο ευγενική ψυχή, διαπρέπεις σε
παιδαριώδη μόρφωση, και ούτε σε δίκη θα μπορούσες να εκφράσεις σωστή
κρίση, ούτε θα μπορούσες να πεις το εύλογο και αυτό με το οποίο θα πείσεις
τους άλλους, ούτε θα είχες τη δυνατότητα να κάνεις γενναία σκέψη για κάποιον
άλλο. Κι όμως, φίλε Σωκράτη, -και μη μου στενοχωρηθείς καθόλου, γιατί θα
μιλήσω από αγάπη για σένα- δεν σου φαίνεται ότι είναι άσχημο να είσαι σε μια
τέτοια κατάσταση, στην οποία εγώ νομίζω ότι βρίσκεσαι και εσύ και οι άλλοι
που καταπιάνονται πολύ με τη φιλοσοφία; <ιότι τώρα, αν κάποιος, αφού
συλλάβει εσένα ή κάποιον άλλον από αυτούς, σε οδηγήσει στη φυλακή,
υποστηρίζοντας ότι αδικείς, μολονότι δεν αδικείς, καταλαβαίνεις ότι δεν θα
ήξερες τι να κάνεις, αλλά θα ζαλιζόσουν και θα έχασκες δίχως να μπορείς να
πεις κάτι, και πηγαίνοντας στο δικαστήριο, αν ο κατήγορος σου τύχαινε να είναι
φαύλος και μοχθηρός, θα πέθαινες, αν ήθελε να σε καταδικάσει σε θάνατο. Κι
όμως, πώς είναι σοφό αυτό το πράγμα, Σωκράτη, το οποίο, αφού παραλάβει
έναν ευφυή άνθρωπο, τον κάνει χειρότερο, ώστε ούτε τον
εαυτό του να μπορεί να βοηθήσει ούτε να σώσει από τους
μεγαλύτερους κινδύνους τον ίδιο τον εαυτό του ούτε
κανέναν άλλο, καθώς επιτρέπει να διαρπάζεται όλη η
περιουσία του από τους εχθρούς και ανέχεται να ζει στην
πόλη καταφρονημένος; Έναν τέτοιον άνθρωπο, αν και
είναι άσχημο να ειπωθεί, επιτρέπεται να τον χτυπά κάποιος
στο πρόσωπο και να μην τιμωρείται. Αλλά, φίλε μου, πείσου
σε μένα, σταμάτα να με ελέγχεις, ασχολήσου με την
ομορφιά των πραγμάτων, και φρόντισε πώς θα δείξεις ότι
σκέφτεσαι σωστά, αφού αφήσεις σε άλλους αυτά τα κομψά,
είτε πρέπει να πούμε ότι είναι ανοησίες είτε φλυαρίες,
εξαιτίας των οποίων θα καταλήξεις έρημος, ζηλεύοντας όχι
τους άντρες που ασχολούνται με αυτά τα μικρά, αλλά
αυτούς που έχουν περιουσία, δόξα και άλλα πολλά αγαθά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν, Καλλικλή, τύχαινε να έχω χρυσή την ψυχή, δεν
νομίζεις ότι θα έβρισκα με ευχαρίστηση την καλύτερη
Πλάτωνας «Γοργίας»
60
από αυτές τις πέτρες, με τις οποίες ελέγχουν τη
γνησιότητα του χρυσού, στην οποία θα οδηγούσα την
ψυχή μου, αν εκείνη μού ομολογούσε ότι έχει θεραπευτεί
η ψυχή, και θα ήξερα καλά ότι είμαι σε καλή κατάσταση
και δεν χρειάζομαι καμιά άλλη δοκιμή;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Για ποιο λόγο με ρωτάς αυτό, Σωκράτη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Θα σου πω* εγώ τώρα νομίζω ότι, βρίσκοντας εσένα, έχω
βρει τέτοιο αναπάντεχο εύρημα.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Τι εννοείς;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ξέρω καλά ότι, αν εσύ αποδεχτείς όσα η ψυχή μου πιστεύει, αυτά ήδη είναι
αληθινά. Εννοώ, δηλαδή, ότι αυτός που πρόκειται να ελέγξει επαρκώς αν
κάποια ψυχή ζει σωστά ή όχι, πρέπει να διαθέτει τρία χαρακτηριστικά, τα οποία
εσύ διαθέτεις, δηλαδή γνώση, καλή διάθεση και παρρησία. <ιότι εγώ συναντώ
πολλούς οι οποίοι δεν είναι ικανοί να με δοκιμάσουν, επειδή δεν είναι σοφοί
όπως εσύ· άλλοι είναι σοφοί, αλλά δεν θέλουν να μου λένε την αλήθεια, επειδή
με αγαπούν όπως εσύ* όμως, αυτοί εδώ οι ξένοι, ο Γοργίας και ο Πώλος, είναι
και οι δυο σοφοί και φίλοι μου, αλλά είναι λιγότερο ελευθερόστομοι και
περισσότερο ντροπαλοί από όσο πρέπει* πώς όχι; Και έχουν φτάσει σε τέτοιο
σημείο συστολής, ώστε ο καθένας τους, εξαιτίας της συστολής, να τολμά να
αντιφάσκει με τον εαυτό του μπροστά σε πολλούς ανθρώπους και μάλιστα για
πάρα πολύ σημαντικά ζητήματα. Εσύ, όμως, έχεις όλα αυτά, που δεν έχουν οι
άλλοι γιατί έχεις εκπαιδευτεί ικανοποιητικά, όπως θα μπορούσαν να πουν
πολλοί Αθηναίοι, και διάκεισαι ευνοϊκά απέναντι μου. Τι ένδειξη έχω; Θα σου
πω. Εγώ, Καλλικλή, ξέρω ότι εσείς οι τέσσερις κατέχετε τη σοφία, εσύ, ο
Τείσανδρος από τις Αφίδνες, ο Άνδρωνας ο γιος του Ανδροτίωνα και ο
Ναυσικύδης από το Χολαργό· και κάποτε εγώ σας άκουσα να συζητάτε μέχρι
ποιο βαθμό πρέπει να ασχολείται κάποιος με τη σοφία, και γνωρίζω ότι
υπερίσχυσε μεταξύ σας η εξής γνώμη, να μην προθυμοποιείστε να ασκείτε τη
φιλοσοφία λεπτομερώς, αλλά να παροτρύνετε ο ένας τον άλλον να προσέχει,
για να μη γίνετε σοφοί πέραν του δέοντος και καταστραφείτε χωρίς το
καταλάβετε. Επειδή, λοιπόν, σε ακούω να με συμβουλεύεις τα ίδια, όπως τους
φίλους σου, είναι μεγάλη απόδειξη για μένα, ότι πράγματι διάκεισαι ευνοϊκά
απέναντι μου. Και βέβαια ότι είσαι σε θέση να μιλάς με παρρησία και να μην
ντρέπεσαι, το λες ο ίδιος και τα λόγια που ανέφερες λίγο νωρίτερα το
επιβεβαιώνουν. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι αυτά τώρα έτσι έχουν αν κατά τη
συζήτηση συμφωνήσεις με μένα σε κάτι, αυτό θα είναι επαρκώς ελεγμένο από
μένα και από σένα και δεν θα χρειαστεί πλέον να τεθεί σε άλλη δοκιμασία. <ιότι
εσύ ποτέ δεν θα συμφωνούσες μαζί μου, ούτε από έλλειψη γνώσεων ούτε από
συστολή, ούτε πάλι θα συμφωνούσες εξαπατώντας με- διότι είσαι φίλος μου,
όπως και ο ίδιος λες. Πράγματι, λοιπόν, η δική μου και η δική σου ομολογία θα
οδηγήσει πλέον στην αλήθεια. Η καλύτερη σκέψη από όλες, Καλλικλή, αφορά
αυτά τα ζητήματα για τα οποία με επιτίμησες, ποιος πρέπει να είναι ο άνθρωπος
και με τι να ασχολείται και μέχρι ποιο βαθμό, και όταν είναι μεγαλύτερος και
όταν είναι νεότερος. Γιατί, αν εγώ δεν χάνω κάτι σωστά στη ζωή μου, να ξέρεις
Πλάτωνας «Γοργίας»
61
καλά αυτό, ότι δηλαδή κάνω σφάλματα όχι με τη θέληση μου αλλά λόγω της
αμάθειας μου" εσύ, λοιπόν, όπως ακριβώς άρχισες να με νουθετείς, μη
σταματήσεις, αλλά δείξε μου επαρκώς τι είναι αυτό με το οποίο πρέπει να
ασχολούμαι και με ποιον τρόπο θα μπορούσα να το αποκτήσω, και, αν με βρεις
τώρα να συμφωνώ μαζί σου, αργότερα όμως να μην κάνω αυτά τα οποία
παραδέχτηκα, να θεωρείς ότι είμαι πολύ βλάκας και ποτέ πια στο εξής να μη με
νουθετήσεις, επειδή δεν είμαι άξιος για τίποτα. Εξαρχής, λοιπόν, επανάλαβε μου
πώς ορίζετε εσύ και ο Πίνδαρος ότι είναι το φυσικό δίκαιο; Να παίρνει με τη βία
ο ισχυρότερος τα πράγματα των ασθενέστερων και να εξουσιάζει ο καλύτερος
τους
χειρότερους και να έχει περισσότερα ο πιο ηθικός από τον
φαύλο; Μήπως λες ότι το δίκαιο είναι κάτι άλλο ή σωστά
θυμάμαι;
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Αλλά αυτά έλεγα και τότε και τώρα τα (δια λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Θεωρείς ότι είναι το ίδιο πράγμα όταν αποκαλείς έναν
άνθρωπο καλύτερο και ισχυρότερο; Γιατί ούτε τότε
μπορούσα να κατανοήσω τι, τέλος πάντων, έλεγες.
Αποκαλείς τους ισχυρότερους καλύτερους και πρέπει οι
ασθενέστεροι να υπακούν τον ισχυρότερο, όπως μου
φαίνεσαι ότι έλεγες και τότε, ότι οι μεγάλες πόλεις
εκστρατεύουν εναντίον των μικρών σύμφωνα με το
δίκαιο της φύσης, επειδή είναι δυνατότερες και
ισχυρότερες, αφού το δυνατότερο, το ισχυρότερο και το
καλύτερο είναι το ίδιο, ή είναι δυνατόν κάποιος να είναι
καλύτερος, αλλά κατώτερος και ασθενέστερος, και
κάποιος να είναι δυνατότερος, αλλά πιο μοχθηρός- ή ο
ίδιος όρος ορίζει τον καλύτερο και τον δυνατότερο; Αυτό
να μου διασαφηνίσεις, είναι το ίδιο ή διαφορετικό το
δυνατότερο, το καλύτερο και το ισχυρότερο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά εγώ σου λέω ότι είναι το ίδιο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Οι πολλοί, λοιπόν, είναι ισχυρότεροι από έναν, σύμφωνα
με το φυσικό δίκαιο; Αυτοί που θεσπίζουν νόμους για
τον ένα, όπως ακριβώς έλεγες πριν από λίγο.
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Οι νόμοι, επομένως, των πολλών είναι νόμοι των
ισχυρότερων.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Είναι, λοιπόν, νόμοι των καλύτερων γιατί οι ισχυρότεροι
Πλάτωνας «Γοργίας»
62
είναι καλύτεροι, κατά τα λεγόμενα σου.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και οι νόμοι, λοιπόν, αυτών είναι καλοί, επειδή βέβαια
είναι νόμοι των ισχυρότερων;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, λοιπόν, οι πολλοί έτσι νομίζουν, όπως εσύ πάλι έλεγες
πριν από λίγο, ότι δηλαδή είναι δίκαιο να είναι κάποιος ίσος
με τους άλλους και είναι πιο άσχημο να αδικεί από το να
αδικείται; Ισχύουν αυτά ή όχι; Και πρόσεχε μην αποδειχθείς
άτι 6εν συμφωνείς από ντροπή· πιστεύουν οι πολλοί, ή όχι,
πως είναι δίκαιο το να είναι οι άνθρωποι ίσοι μεταξύ τους
και να μην έχει ο ένας περισσότερα δικαιώματα από τον
άλλο, και πως είναι πιο άσχημο να αδικεί κανείς από το να
αδικείται; Μην αρνηθείς από φθόνο να μου απαντήσεις σε
αυτό, Καλλικλή, ώστε, αν συμφωνήσεις μαζί μου, να
επιβεβαιωθώ πια από σένα, επειδή θα έχει συμφωνήσει με
μένα άντρας ικανός να διακρίνει.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά οι πολλοί τουλάχιστον έτσι νομίζουν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, σύμφωνα με το νόμο, δεν είναι πιο άσχημο το να αδικεί
κάποιος από το να αδικείται, ούτε είναι δίκαιο το να είναι
ίσος με τους άλλους, αλλά σύμφωνα με το φυσικό δίκαιο*
ώστε να αντιμετωπίζεις το ενδεχόμενο να αποδειχθεί ότι δεν
είπες αλήθεια σε όσα αναφέρθηκαν πρωτύτερα και ότι δεν
με κατηγόρησες σωστά υποστηρίζοντας ότι ο νόμος και η
φύση είναι αντίθετα, τα οποία, επειδή καταλαβαίνω, τα
αξιοποιώ στη συζήτηση, αν κάποιος, δηλαδή, μίλα συμφωνά
με το φυσικό δίκαιο, κατευθύνω τη συζήτηση σύμφωνα με το
νόμο, αν μιλά σύμφωνα με το νόμο, την κατευθύνω βάσει του
φυσικού δικαίου.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αυτός εδώ ο άντρας δεν θα σταματήσει να φλυαρεί. Πες
μου, Σωκράτη, δεν ντρέπεσαι, ενώ είσαι σε αυτή την ηλικία,
να κυνηγάς λέξεις και, αν κάποιος κάνει λεκτικό λάθος, να
το θεωρείς κατόρθωμα σου; Γιατί πιστεύεις ότι εννοώ κάτι
διαφορετικό, όταν χρησιμοποιώ τις λέξεις «ισχυρότερος» ή
«καλύτερος»; <εν σου είπα και προηγουμένως ότι
υποστηρίζω πως το ισχυρότερο και το καλύτερο είναι το
ίδιο; Ή πιστεύεις ότι λέω πως, αν συγκεντρωθεί συρφετός
δούλων και κάθε είδους ανθρώπων καθόλου άξιων, εκτός
Πλάτωνας «Γοργίας»
63
ίσως από το να καταφέρουν κάτι με το σώμα, και αν αυτοί
νομοθετήσουν κάτι, αυτά είναι νόμιμα;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ας είναι, σοφότατε Καλλικλή* αυτά εννοείς;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά κι εγώ ο ίδιος, καλότυχε, υποθέτω ότι κάτι τέτοιο
εννοείς λέγοντας «ισχυρότερο», και σε ρωτώ ξανά
επειδή επιθυμώ να μάθω τι λες. <ιότι εσύ, βέβαια, δεν
θεωρείς τους δύο καλυτέρους από τον ένα, ούτε τους
δούλους καλύτερους σου, επειδή είναι ισχυρότεροι από
σένα. Αλλά, πες πάλι από την αρχή, ποιους, τέλος
πάντων, θεωρείς τους καλύτερους, αφού δεν εννοείς τους
ισχυρότερους; Και, φίλε μου, δίδασκε με με περισσότερη
πραότητα, για να μην εγκαταλείψω τη διδασκαλία σου.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Με ειρωνεύεσαι, Σωκράτη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μα τον Ζήθο, Καλλικλή, τον οποίο αναφέροντας πολλές
φορές τώρα δα με ειρωνεύτηκες- αλλά εμπρός πες, ποιοι
θεωρείς ότι είναι καλύτεροι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Οι ισχυρότεροι βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Βλέπεις, επομένως, ότι εσύ ο ίδιος λες λέξεις και δεν
εννοείς τίποτα; Πες μου, λέγοντας καλύτερους και
ισχυρότερους εννοείς τους φρονιμότερους ή κάποιους
άλλους;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά, ναι, μα τον <ία, αυτούς εννοώ, και πολύ μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, πολλές φορές ένας με φρόνηση είναι καλύτερος από
μύριους δίχως φρόνηση, κατά τα λεγόμενα σου, και πρέπει
αυτός να εξουσιάζει, οι δε να εξουσιάζονται, και αυτός που
κυβερνά να έχει περισσότερα από αυτούς που κυβερνώνται"
γιατί μου φαίνεται ότι αυτό θες να πεις -και δεν κυνηγώ τις
λέξεις—, αν ο ένας είναι ισχυρότερος από τους μύριους.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά αυτά είναι όσα λέω. Γιατί αυτό νομίζω ότι είναι το
δίκαιο συμφωνά με το φυσικό δίκαιο, αυτός που είναι
καλύτερος και φρονιμότερος να εξουσιάζει και να
υπερέχει των φαύλων.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Σταμάτα εδώ. Τι, τέλος πάντων, εννοείς πάλι τώρα; Αν
Πλάτωνας «Γοργίας»
64
είμαστε στο ίδιο σημείο πολλοί άνθρωποι συγκεντρωμένοι,
όπως τώρα, και υπάρχουν από κοινού πολλά τρόφιμα και
ποτά από εμάς, και είμαστε κάθε είδους άνθρωποι, άλλοι
ισχυροί, άλλοι αδύναμοι, αλλά ένας από εμάς γνωρίζει
καλύτερα όσα αφορούν τα φαγητά και τα ποτά, επειδή
είναι γιατρός, είναι όμως αυτός, όπως είναι φυσικό, από
άλλους ισχυρότερος και από άλλους ασθενέστερος, θα
συμβεί κάτι άλλο ή αυτός, καθώς είναι φρονιμότερος από
εμάς, θα είναι καλύτερος και δυνατότερος ως προς αυτά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλήθεια, λοιπόν, πρέπει να έχει αυτός περισσότερα
τρόφιμα από εμάς, επειδή είναι καλύτερος, ή, επειδή άρχει,
πρέπει εκείνος να τα μοιράζει όλα, όμως για κατανάλωση
και χρήση για τον εαυτό του να μην έχει περισσότερα, αν
δεν πρόκειται να τιμωρηθεί, αλλά να έχει περισσότερα από
τους μεν και λιγότερα από τους δε* αν τύχει να είναι ο πιο
αδύναμος από όλους, πρέπει ο καλύτερος να πάρει
λιγότερα από όλους, Καλλικλή; Έτσι δεν είναι, φίλε μου;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μιλάς για τρόφιμα, ποτά και γιατρούς, και λες φλυαρίες·
εγώ όμως δεν εννοώ αυτά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν εννοείς ότι ο καλύτερος είναι ο φρονιμότερος;
Παραδέξου το ή όχι.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν πρέπει, λοιπόν, ο καλύτερος να έχει περισσότερα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Όχι όμως τρόφιμα ούτε ποτά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Κατάλαβα, αλλά ίσως εννοείς ενδύματα, και πρέπει ο
πιο ικανός στην υφαντική να έχει το μεγαλύτερο ένδυμα
και να περιφέρεται ντυμένος με περισσότερα και
ωραιότερα ενδύματα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ποια ενδύματα;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά είναι φανερό ότι πρέπει να πλεονεκτεί στα
υποδήματα ο πιο φρόνιμος και ο καλύτερος σε αυτά· ο
υποδηματοποιός ίσως πρέπει να περπατά φορώντας τα
μεγαλύτερα και τα περισσότερα υποδήματα.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
65
Ποια υποδήματα; Φλυαρείς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, αν δεν εννοείς αυτά, ίσως εννοείς τα ακόλουθα·
για παράδειγμα, ένας γεωργός φρόνιμος, καλός και
ικανός σε ό,τι αφορά τη γεωργία, αυτός ίσως πρέπει να
παίρνει περισσότερους σπόρους και να χρησιμοποιεί στη
γη του όσο το δυνατόν πιο πολλούς.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς λες πάντα τα ίδια, Σωκράτη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όχι μόνο, Καλλικλή, αλλά και για τα ίδια.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μα τους θεούς, δεν σταματάς να μιλάς ποτέ για υποδηματοποιούς και βαφείς
και μάγειρες και γιατρούς, σαν να γίνεται η συζήτηση μας γι* αυτούς. ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Θα πεις, λοιπόν, σε ποια πράγματα ο ισχυρότερος και φρονιμότερος, έχοντας
περισσότερα, δίκαια πλεονεκτεί; Ή ούτε θα ανεχτείς να ρωτώ, ούτε ο ίδιος θα
πεις; ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά εγώ βέβαια το λέω από πριν. Πρώτον λέγοντας αυτούς που είναι
καλύτεροι, δεν εννοώ τους υποδηματοποιούς, ούτε τους μάγειρες, αλλά εκείνους
που είναι εχέφρονες ως προς τις υποθέσεις της πόλης, γνωρίζοντας με ποιον
τρόπο θα μπορούσε να διοικείται σωστά, και όχι μόνο εχέφρονες αλλά και
ανδρείοι, όντας ικανοί να πραγματοποιούν όσα σκέπτονται, και να μη
σταματούν εξαιτίας της μαλθακότητάς τους. ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Βλέπεις, καλέ μου Καλλικλή, ότι ούτε εσύ με κατηγορείς γι' αυτά ούτε εγώ εσένα;
Γιατί εσύ ισχυρίζεσαι ότι εγώ λέω πάντα τα ίδια, και με κατηγορείς- αντίθετα εγώ
για σένα λέω ότι ποτέ δεν λες τα ίδια πράγματα για τα ίδια ζητήματα, αλλά
όρισες ότι οι καλύτεροι και οι δυνατότεροι είναι ισχυρότεροι, έπειτα ότι είναι οι
φρονιμότεροι, τώρα πάλι έρχεσαι δίνοντας άλλον ορισμό* οι ανδρειότεροι
χαρακτηρίζονται από σένα
δυνατότεροι και καλύτεροι. Αλλά, φίλε μου, λέγε και
τελείωνε, ποιους εννοείς δυνατότερους και καλυτέρους
και σε τι.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Εγώ, βέβαια, έχω πει ότι είναι οι ικανοί στις υποθέσεις
της πόλης και οι ανδρείοι. Γιατί αυτοί αρμόζει να
διοικούν τις πόλεις, και αυτό είναι το δίκαιο, αυτοί να
έχουν περισσότερα από τους άλλους, δηλαδή οι άρχοντες
από τους αρχόμενους.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι δηλαδή, για τους εαυτούς τους, φίλε μου; Τι εννοείς;
Άρχοντες ή αρχόμενοι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς το εννοείς;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εννοώ τον καθένα κύριο του εαυτού του* ή δεν
Πλάτωνας «Γοργίας»
66
χρειάζεται καθόλου αυτό, δηλαδή να εξουσιάζει κάποιος
τον εαυτό του, αλλά τους άλλους;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Τι εννοείς, όταν λες να εξουσιάζει τον εαυτό του;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τίποτα δύσκολο, αλλά, όπως οι πολλοί, να είναι σώφρων
και εγκρατής, με το να επιβάλλεται στις ηδονές και στις
επιθυμίες του.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πόσο καλός είσαι· τους ηλίθιους εννοείς σώφρονες;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πώς όχι; <εν υπάρχει κανείς που να μην καταλαβαίνει
ότι αυτό εννοώ.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι ακριβώς, Σωκράτη. Γιατί πώς θα μπορούσε να είναι ευτυχισμένος ο
άνθρωπος που είναι δούλος στον οποιονδήποτε; Αλλά αυτό είναι το καλό και το
δίκαιο σύμφωνα με τη φύση, το οποίο εγώ τώρα σου λέω με παρρησία, ότι αυτός
δηλαδή που θα ζήσει καλά τη ζωή του πρέπει να αφήνει τις επιθυμίες του να
γίνονται όσο το δυνατόν μεγαλύτερες και να μην τις περιορίζει, και να είναι
ικανός να τις υπηρετεί επειδή είναι πάρα πολύ μεγάλες με την ανδρεία και τη
φρόνηση του, και να ικανοποιεί εκείνα που κάθε φορά επιθυμεί. Αλλά αυτό,
νομίζω, δεν είναι δυνατόν στους πολλούς· γι' αυτό κατηγορούν τέτοιου είδους
ανθρώπους, από ντροπή, αποκρύπτοντας τη δική τους αδυναμία, και λένε ότι η
ακολασία είναι άσχημο πράγμα, όπως βέβαια έλεγα προηγουμένως,
υποδουλώνοντας τους ανθρώπους που είναι ανώτεροι σε φυσικά προσόντα, και,
επειδή δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις ηδονές τους, επαινούν τη σωφροσύνη
και τη δικαιοσύνη εξαιτίας της ανανδρίας τους. Βέβαια, σε όσους συνέβη να είναι
γιοι βασιλέων ή ικανοί από τη φύση τους να αποκτήσουν κάποια εξουσία ή
τυραννίδα ή υπεροχή, τι θα ήταν, αλήθεια, πιο άσχημο και πιο βλαβερό από τη
σωφροσύνη γι' αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι, αν και θα ήταν δυνατόν να
απολαμβάνουν τα αγαθά χωρίς κανείς να τους εμποδίζει, οι ίδιοι θα έθεταν κύριο
του εαυτού τους το νόμο, τη άποψη και την επίκριση των πολλών ανθρώπων; Ή
πώς δεν θα γίνονταν δυστυχισμένοι από το καλό της δικαιοσύνης και της
σωφροσύνης, αν δεν έδιναν περισσότερα στους φίλους απ' ό,τι στους εχθρούς,
και αυτά ενώ διοικούν την πόλη τους; Αλλά, Σωκράτη, η αλήθεια, την
οποία ισχυρίζεσαι ότι επιδιώκεις, έτσι έχει· η τρυφή, η
ακολασία και η ελευθερία, αν έχει κάποιος την ικανότητα,
αυτά είναι αρετή και ευδαιμονία· ενώ τα υπόλοιπα, τα
στολίδια, οι αντίθετες με τη φύση συμφωνίες των
ανθρώπων, είναι φλυαρίες και δεν έχουν καμία αξία.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Με γενναιότητα και παρρησία, Καλλικλή, αναπτύσσεις το
σκεπτικό σου1 γιατί τώρα λες με σαφήνεια αυτά τα οποία οι
άλλοι σκέφτονται, αλλά δεν θέλουν να τα λένε. Σε
παρακαλώ, λοιπόν, να μη χαλαρώσεις με κανέναν τρόπο,
Πλάτωνας «Γοργίας»
67
για να γίνει πράγματι φανερό πώς πρέπει κάποιος να ζει.
Πες μου, λοιπόν ισχυρίζεσαι ότι δεν πρέπει να χαλιναγωγεί
κανείς τις επιθυμίες του, αν πρόκειται να είναι όπως πρέπει,
και, αφήνοντας τες να γίνονται όσο το δυνατόν
μεγαλύτερες, να εξασφαλίζει την ικανοποίηση τους από
οπουδήποτε, και υποστηρίζεις ότι αυτό είναι η αρετή;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αυτά είπα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν είναι, επομένως, σωστό να λέγεται πως ευτυχισμένοι
είναι αυτοί που δεν έχουν καμία ανάγκη.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι, όμως, ακόμα και οι πέτρες και οι νεκροί είναι
ευτυχισμένοι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, όπως βέβαια εσύ λες, η ζωή είναι δύσκολη. <ιότι
δεν θα απορούσα αν ο Ευριπίδης λέει την αλήθεια
αναφέροντας:
ποιος ξέρει αν η ζωή είναι θάνατος και ο θάνατος ζωή;
Και εμείς ίσως να έχουμε όντως πεθάνει· αυτό βέβαια το άκουσα από κάποιον
σοφό, ότι δηλαδή τώρα εμείς είμαστε πεθαμένοι και ότι το σώμα είναι ο τάφος
μας, ενώ αυτό το μέρος της ψυχής, στο οποίο κατοικούν οι επιθυμίες, τυχαίνει να
είναι τέτοιο ώστε να μεταπείθεται και να κινείται προς κάθε κατεύθυνση. Και
αυτό, λοιπόν, διηγούμενος κάποιος ξακουστός άντρας, ίσως κάποιος Σικελός ή
Ιταλός, δείχνοντας την ομοιότητα των λέξεων, το ονόμασε «πίθο», εξαιτίας του
πιθανού και του πειστικού, και ατούς ανόητους έδωσε την ονομασία «αμύητοι»,
και αυτό το μέρος της ψυχής των ανόητων, στο οποίο εδρεύουν οι επιθυμίες,
δηλαδή το ακόλαστο και όχι στεγανό, είπε πως είναι τρύπιο πιθάρι, κάνοντας την
παρομοίωση λόγω της απληστίας. Αυτός αποκαλύπτει σε σένα, Καλλικλή, τα
αντίθετα, υποστηρίζοντας ότι από όσους βρίσκονται στον Άδη -μιλώντας βέβαια
για τα αόρατα- αυτοί οι αμύητοι θα είναι οι πιο δυστυχισμένοι και θα μεταφέρουν
σε τρύπιο πιθάρι νερό με τρύπιο κόσκινο. Κόσκινο, λοιπόν, λέει, όπως μου είπε ο
συνομιλητής μου, ότι είναι η ψυχή-παρομοίασε την ψυχή των ανόητων με
κόσκινο, επειδή έχει τρύπες, αφού δεν μπορεί να συγκρατήσει τίποτα εξαιτίας της
απιστίας και της λήθης. Αυτά επιεικώς είναι κάπως παράλογα, αλλά
αποκαλύπτουν αυτό το οποίο εγώ θέλω να σου υποδείξω, αν κάπως μπορέσω
να σε πείσω να αλλάξεις άποψη και, αντί της άπληστης και ακόλαστης ζωής, να
προτιμήσεις την κόσμια ζωή, που ικανοποιείται και αρκείται στα παρόντα κάθε
φορά. Αλλά ποιο από τα
δυο συμβαίνει, σε πείθω σε κάτι και, αλλάζοντας γνώμη, θεωρείς τους κόσμιους
περισσότερο ευτυχισμένους από τους ακόλαστους, ή, ακόμη και αν διηγούμαι πολλά
άλλα τέτοια, καθόλου δεν μεταπείθεσαι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αυτό που είπες είναι το πιο αληθινό, Σωκράτη.
Πλάτωνας «Γοργίας»
68
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εμπρός, λοιπόν, σου παρουσιάζω μια άλλη εικόνα από την ίδια φιλοσοφική σχολή
με την τωρινή. Σκέψου αν εννοείς το εξής για τη ζωή του καθενός από τους δυο, του
σώφρονος και του ακόλαστου, για παράδειγμα αν οι δύο άνθρωποι έχουν ο
καθένας πολλά πιθάρια, και του ενός είναι γερά και γεμάτα, άλλο με κρασί, άλλο με
μέλι, άλλο με γάλα και άλλα με διάφορα, και των δυο τα υγρά είναι σπάνια και
δύσκολα στο να παρασκευαστούν, και η απόκτηση τους γίνεται με πολλούς κόπους
και δυσκολίες* ο ένας, λοιπόν, αφού γέμισε τα πιθάρια του, ούτε προσθέτει κάτι ούτε
τα φροντίζει, αλλά είναι ήσυχος γι' αυτά στον άλλο, όμως, τα υγρά, όπως και στον
πρώτο, είναι δυνατόν να αποκτηθούν, αλλά με δυσκολία, ενώ τα πιθάρια του είναι
τρύπια και σαθρά, και αναγκάζεται νύχτα-μέρα να τα γεμίζει, διαφορετικά
υφίσταται τις μεγαλύτερες λύπες· άρα, αφού η ζωή του καθενός είναι τέτοια, λες ότι
είναι περισσότερο ευτυχισμένη η ζωή του ακόλαστου ή αυτή του κόσμιου; Με τα
επιχειρήματα μου αυτά σε πείθω να συμφωνήσεις ότι η κόσμια ζωή είναι καλύτερη
από την ακόλαστη ή δεν σε πείθω; ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν με πείθεις, Σωκράτη. Γιατί εκείνος που γέμισε τα πιθάρια του δεν έχει πια καμία
ευχαρίστηση, αλλά είναι
αυτό που έλεγα μόλις τώρα, ότι δηλαδή ζει σαν πέτρα,
από τη στιγμή που τα γέμισε, δίχως πια να χαίρεται ούτε
να λυπάται. Αλλά σε αυτό βρίσκεται η ευχαρίστηση στη
ζωή, να ρέει όσο το δυνατόν περισσότερο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Είναι ανάγκη, όμως, αν χύνεται πολύ*, να είναι πολύ και
αυτό που χάνεται, και να είναι μεγάλες οι τρύπες στις
εκροές;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μιλάς πάλι για τη ζωή του χαραδριού, αλλά όχι κάποιου
νεκρού ούτε κάποιας πέτρας. Πες μου, λοιπόν εννοείς το
εξής- για παράδειγμα να πεινά κάποιος και, εφόσον
πεινά, να τρώει;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και να διψά και, εφόσον διψά, να πίνει;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Λέω ότι, αν κάποιος έχει όλες τις άλλες επιθυμίες και
μπορεί να τις ικανοποιεί, ζει ευτυχισμένος.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ωραία, φίλε μου· συνέχισε όπως άρχισες, και πρόσεξε
να μην ντραπείς. Πρέπει, όπως φαίνεται, ούτε εγώ να
ντραπώ. Και πρώτα πες μου, αν αυτός που έχει ψώρα και
έχει μεγάλη επιθυμία να ξύνεται, επειδή περνά τη ζωή
του με το να ξύνεται, είναι δυνατόν να ζει ευτυχισμένος;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
69
Πόσο παράλογος είσαι, Σωκράτη, και ικανός δημοκόπος
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Έτσι, Καλλικλή, τον Πώλο και τον Γοργία τους έκανα να
εκπλαγούν και να ντραπούν, εσύ όμως δεν θα εκπλαγείς
ούτε θα ντραπείς· γιατί είσαι γενναίος. Αλλά μόνο
απάντησε.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Λέω, λοιπόν, ότι και αυτός που ξύνεται μπορεί να ζήσει
ευχάριστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν, βέβαια, ζει ευχάριστα, ζει και ευτυχισμένος;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αυτό, αν ξύνεται μόνο στο κεφάλι, ή να σε ρωτήσω κάτι
ακόμα; Πρόσεξε, Καλλικλή, τι θα απαντήσεις, αν
κάποιος σε ρωτά όλα αυτά με τη σειρά" και, αφού είναι
τέτοια, το αποκορύφωμα, η ζωή των κίναιδων δεν είναι
φοβερή, αισχρή και άθλια; Ή θα τολμήσεις να πεις ότι
αυτοί είναι ευτυχισμένοι, αν έχουν σε αφθονία όσα
έχουν ανάγκη;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν ντρέπεσαι, Σωκράτη, να οδηγείς τη συζήτηση σε
τέτοια θέματα;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλήθεια, εγώ οδηγώ τη συζήτηση εδώ, ευγενικέ άνθρωπε,
ή εκείνος ο οποίος λέει απερίσκεπτα ότι όσοι χαίρονται,
όπως κι αν χαίρονται, είναι ευτυχισμένοι, και δεν διακρίνει
ποιες από τις απολαύσεις είναι καλές και ποιες κακές;
Αλλά ακόμη και τώρα λέγε ποιο από τα δύο υποστηρίζεις,
ότι το ευχάριστο και το καλό είναι το ίδιο πράγμα ή
υπάρχει κάποια ευχαρίστηση που δεν είναι καλή;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Για να μην αποδειχθεί ότι ανακαλώ όσα είπα πρωτύτερα,
αν ισχυριστώ ότι είναι διαφορετικά, λέω ότι είναι το ίδιο
πράγμα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αναιρείς, Καλλικλή, όσα έλεγες αρχικά και δεν είσαι σε
θέση να εξετάσεις πια μαζί μου ικανοποιητικά τα
ζητήματα, αν βέβαια λες αντίθετα από αυτά που πιστεύεις.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Και εσύ, όμως, Σωκράτη, το ίδιο κάνεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ούτε εγώ, όμως, κάνω καλά, αν κάνω αυτό, ούτε εσύ.
Αλλά, φίλε μου, πρόσεξε μήπως αυτό δεν είναι το καλό,
Πλάτωνας «Γοργίας»
70
δηλαδή το να χαίρεται κάποιος με οποιονδήποτε τρόπο·
γιατί αυτά για τα οποία έγινε υπαινιγμός φαίνεται να είναι
πολλά και άσχημα, αν αυτό έτσι έχει, και άλλα πολλά.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Όπως εσύ νομίζεις, Σωκράτη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εσύ, Καλλικλή, πράγματι ισχυρίζεσαι αυτά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα να συνεχίσουμε τη συζήτηση, αφού μιλάς σοβαρά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εμπρός, λοιπόν, αφού έτσι νομίζεις, διαχώρισε μου αυτά*
ονομάζεις γενικά κάτι γνώση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν έλεγες μόλις τώρα ότι κάποιο πράγμα είναι ανδρεία
μαζί με γνώση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Το έλεγα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ανέφερες, λοιπόν, αυτά ως δύο, ότι η ανδρεία είναι
διαφορετική από τη γνώση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι ισχύει; Θεωρείς απόλαυση και γνώση το ίδιο πράγμα
ή διαφορετικό;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<ιαφορετικό βέβαια, σοφότατε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και την ανδρεία διαφορετική από την απόλαυση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Έλα, λοιπόν, ας θυμηθούμε αυτά, ότι ο Καλλικλής από
τις Αχαρνές είπε πως ευχάριστο και καλό είναι το ίδιο
πράγμα και πως γνώση και ανδρεία διαφέρουν μεταξύ
τους και από το καλό.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ο Σωκράτης, όμως, από την Αλωπεκή δεν συμφωνεί με αυτά. Ή συμφωνεί;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
71
<εν συμφωνεί· νομίζω, όμως, ούτε ο Καλλικλής, όταν ο
ίδιος επιθεωρήσει σωστά τον εαυτό του. Πες μου,
δηλαδή, δεν θεωρείς ότι όσοι ευτυχούν παθαίνουν το
αντίθετο πάθημα από όσους δυστυχούν;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βεβαία.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επομένως, αν αυτά είναι αντίθετα μεταξύ τους, είναι
ανάγκη να έχουν τέτοια σχέση όπως η υγεία και η
ασθένεια; Γιατί ο άνθρωπος δεν υγιαίνει και
αρρωσταίνει παράλληλα, ούτε απαλλάσσεται συγχρόνως
από την υγεία και την ασθένεια.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Τι εννοείς;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Για παράδειγμα, σκέψου για όποιο μέλος του σώματος
θέλεις, απομονώνοντας το. Παθαίνει, μου φαίνεται, ο
άνθρωπος στα μάτια ασθένεια που ονομάζεται οφθαλμία;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν είναι βέβαια δυνατόν να έχει ταυτόχρονα και υγιή
τα μάτια του;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ .
Με κανέναν τρόπο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι συμβαίνει; Όταν απαλλάσσεται από την οφθαλμία,
άραγε απαλλάσσεται τότε και από την υγεία των ματιών
και ταυτόχρονα απαλλάσσεται και από τα δύο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Καθόλου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αυτό, νομίζω, θα ήταν άξιο απορίας και παράλογο. Ή
δεν είναι έτσι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, εναλλάξ, νομίζω, αποκτά και χάνει το καθένα.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Κατά τον ίδιο τρόπο, λοιπόν, τη δύναμη και την αδυναμία;
ΚΑΛΑΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
72
Και την ταχύτητα και τη βραδύτητα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλήθεια, και τα καλά και την ευτυχία και τα αντίθετα
τους, τα κακά και τη δυστυχία, τα αποκτά εναλλάξ και
απαλλάσσεται εναλλάξ από το καθένα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν, λοιπόν, βρούμε κάποια, από τα οποία ο άνθρωπος
ταυτόχρονα απαλλάσσεται και ταυτόχρονα τα έχει, είναι
φανερό ότι αυτά δεν είναι το καλό και το κακό.
Συμφωνούμε σε αυτά; Και, αφού σκεφτείς καλά, απάντησε.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά ασφαλώς και συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εμπρός, λοιπόν, ας εξετάσουμε αυτά στα οποία
συμφωνήσαμε προηγουμένως. Έλεγες ότι η πείνα είναι
κάτι ευχάριστο ή δυσάρεστο; Η ίδια η πείνα εννοώ.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια, δυσάρεστο· το να τρώει, όμως, αυτός που πεινά,
ευχάριστο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Καταλαβαίνω* η ίδια η πείνα, όμως, δυσάρεστο.
Ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και η δίψα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Να σου κάνω ακόμη περισσότερες ερωτήσεις ή συμφωνείς
ότι κάθε στέρηση και επιθυμία είναι δυσάρεστα πράγματα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Συμφωνώ, αλλά μη ρωτάς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ας είναι· το να πίνει κάποιος που διψά ισχυρίζεσαι ότι
είναι κάτι άλλο -ή το θεωρείς ευχάριστο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Σαφώς και το θεωρώ ευχάριστο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά αυτό το οποίο λες αποδεικνύει ότι, όταν διψά
κάποιος, λυπάται;
Πλάτωνας «Γοργίας»
73
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το να πίνει, όμως, είναι ικανοποίηση της στέρησης και
ευχαρίστηση.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Λες, λοιπόν, ότι κατά την πόση χαίρεται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εφόσον διψά, βέβαια.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επειδή λυπάται;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Καταλαβαίνεις, λοιπόν, αυτό που συμβαίνει, ότι, ενώ λυπάται, λες πως χαίρεται
ταυτόχρονα, όταν λες πως πίνει, τη στιγμή που διψά; Ή αυτό δεν γίνεται
παράλληλα στον ίδιο τόπο και χρόνο, είτε αυτό αφορά το σώμα είτε την ψυχή;
<ιότι, νομίζω, δεν υπάρχει διαφορά. Ισχύουν αυτά ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ Ισχύουν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά παραδέχτηκες ότι αυτός που είναι ευτυχισμένος
είναι αδύνατον να είναι ταυτόχρονα δυστυχισμένος.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια το είπα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Έχεις ομολογήσει ότι είναι δυνατόν αυτός που λυπάται
να χαίρεται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επομένως, δεν είναι η χαρά ευτυχία ούτε η λύπη δυστυχία,
ώστε το ευχάριστο να είναι διαφορετικό από το καλό.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν καταλαβαίνω, Σωκράτη, αυτά που σοφίζεσαι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Καταλαβαίνεις, αλλά προσποιείσαι ότι δεν
καταλαβαίνεις, Καλλικλή- προχώρα στα επόμενα.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
74
Ξέρω ότι φλυαρείς, για να το γνωρίζεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Με νουθετείς σαν σοφός. Ο καθένας από εμάς δεν
σταματά ταυτόχρονα να διψά και δεν ευχαριστιέται
εξαιτίας της πόσης;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν καταλαβαίνω τι λες.
ΓΟΡΓΙΑΣ
Μην κάνεις έτσι, Καλλικλή, αλλά απάντησε για εμάς, για
να τελειώσει η συζήτηση.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά πάντα τέτοιος είναι ο Σωκράτης, Γοργία· ρωτά
μικρά και ανάξια, και σε κρίνει.
ΓΟΡΓΙΑΣ
Τι σε ενδιαφέρει; Πάντως, δεν είναι δική σου αυτή η
ντροπή, Καλλικλή· αλλά επέτρεψε στον Σωκράτη να σε
κρίνει όπως θέλει.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ρώτα εσύ τα μικρά και ασήμαντα, αφού έτσι κρίνει ο
Γοργίας.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Είσαι ευτυχισμένος, Καλλικλή, επειδή έχεις μυηθεί στα
μεγάλα μυστήρια πριν από τα μικρά" εγώ νόμιζα ότι δεν
είναι θεμιτό. Από εκεί που σταμάτησες, απάντησε αν δεν
σταματά ο καθένας από εμάς να διψά και ταυτόχρονα να
ευχαριστιέται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Απαλλάσσεται, λοιπόν, την ίδια στιγμή από την πείνα και
τις άλλες επιθυμίες και απολαύσεις;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι είναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Απαλλάσσεται, λοιπόν, την ίδια στιγμή από τη λύπη και
την απόλαυση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά δεν απαλλάσσεται παράλληλα από το καλό και το
κακό, όπως εσύ παραδέχτηκες* τώρα όμως δεν το
παραδέχεσαι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια- τι συμβαίνει λοιπόν;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
75
Ότι δεν είναι ίδια, φίλε μου, το καλό με το ευχάριστο,
ούτε το κακό με το λυπηρό. <ιότι από το ευχάριστο και
το λυπηρό απαλλάσσεται ταυτόχρονα, από το καλό και
το κακό όμως όχι, επειδή είναι διαφορετικά· πώς λοιπόν
θα μπορούσε να είναι το ίδιο ευχάριστο με το καλό η το
λυπηρό με το κακό; Αν θες, εξέτασε το έτσι· γιατί νομίζώ
ότι ούτε έτσι θα συμφωνήσεις. Σκέψου λοιπόν τους
καλούς δεν τους ονομάζεις καλούς εξαιτίας των καλών,
όπως και τους ωραίους, σε όσους υπάρχει ομορφιά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι όμως; Ονομάζεις καλούς άντρες τους ανόητους και
δειλούς; Γιατί πριν από λίγο δεν τους αποκαλούσες έτσι
αλλά έλεγες ότι καλοί είναι οι ανδρείοι και συνετοί· ή
δεν τους αποκαλούσες αυτούς καλούς;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι; Είδες ανόητο παιδί να χαίρεται;
ΚΑΛΑΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Είδες μέχρι τώρα άντρα ανόητο να χαίρεται;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Νομίζω* αλλά τι σημασία έχει;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Καμία* αλλά απάντησε.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Είδα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι; Κάποιον συνετό να λυπάται και να χαίρεται;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αυτό λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ποιοι χαίρονται και λυπούνται περισσότερο οι συνετοί ή
οι ανόητοι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Εγώ τουλάχιστον νομίζω ότι δεν έχει μεγάλη διαφορά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά αρκεί αυτό. Στον πόλεμο μέχρι τώρα είδες άντρα
δειλό;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
76
Τι συμβαίνει, λοιπόν; Όταν έφυγαν οι εχθροί, ποιοι σου
έδωσαν την εντύπωση ότι χαίρονται πιο πολύ, οι δειλοί ή
οι ανδρείοι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Οι πρώτοι πιο πολύ, σε μένα τουλάχιστον* διαφορετικά
περίπου το ίδιο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν έχει διαφορά. Χαίρονται, λοιπόν, και οι δειλοί;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πάρα πολύ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και οι ανόητοι, όπως φαίνεται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όταν πλησιάζουν οι εχθροί, λυπούνται μόνο οι δειλοί ή
και οι ανδρείοι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Και οι δυο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα το ίδιο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Περισσότερο ίσως οι δειλοί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όταν όμως φεύγουν, δεν χαίρονται περισσότερο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ίσως.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Λυπούνται, λοιπόν, και χαίρονται περίπου το ίδιο και οι
ανόητοι και οι συνετοί και οι δειλοί και οι ανδρείοι,
όπως εσύ λες, περισσότερο όμως οι δειλοί από τους
ανδρείους.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά όμως οι συνετοί και οι ανδρείοι είναι καλοί, ενώ οι
δειλοί και οι ανόητοι κακοί.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Περίπου το ίδιο, επομένως, χαίρονται και λυπούνται οι
καλοί και οι κακοί.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
77
Άρα περίπου το ίδιο είναι καλοί και κακοί οι καλοί και
οι κακοί" ή ακόμα λίγο περισσότερο [καλοί είναι οι
καλοί και κακοί] οι κακοί.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά, μα τον <ία, δεν καταλαβαίνω τι λες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν καταλαβαίνεις ότι ισχυρίζεσαι πως οι καλοί είναι
καλοί λόγω της παρουσίας καλών και ότι οι κακοί είναι
κακοί λόγω της παρουσίας κακών; Και ότι οι απολαύσεις
είναι καλά, και οι λύπες κακά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Σε όσους, λοιπόν, χαίρονται υπάρχουν τα καλά, δηλαδή
οι απολαύσεις, αν βέβαια χαίρονται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επειδή, λοιπόν, υπάρχουν τα καλά, είναι καλοί αυτοί
που χαίρονται;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι συμβαίνει; Σε όσους λυπούνται δεν υπάρχουν τα
κακά, δηλαδή οι λύπες;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Υπάρχουν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εξαιτίας της παρουσίας των κακών εσύ υποστηρίζεις ότι
οι κακοί είναι κακοί· ή δεν υποστηρίζεις πλέον αυτό;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, καλοί είναι αυτοί που χαίρονται, ενώ κακοί αυτοί
που λυπούνται;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ Μάλιστα,
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αυτοί που χαίρονται ή λυπούνται περισσότερο είναι
περισσότερο καλοί ή κακοί, αυτοί που χαίρονται ή
λυπούνται λιγότερο είναι λιγότερο καλοί ή κακοί και
αυτοί που χαίρονται ή λυπούνται περίπου το ίδιο είναι
περίπου το ίδιο καλοί ή κακοί;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
78
Ισχυρίζεσαι, λοιπόν, πως περίπου το ίδιο χαίρονται και
λυπούνται οι συνετοί και οι ανόητοι και οι δειλοί και οι
ανδρείοι, ή ακόμα περισσότερο οι δειλοί.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΉΣ
Συλλογίσου μαζί μου τι προκύπτει από όσα
συμφωνήσαμε* γιατί και δύο και τρεις φορές λένε ότι
είναι καλό να αναφέρει κάποιος τα καλά και να τα
εξετάζει. Υποστηρίζουμε ότι καλός είναι ο συνετός και ο
γενναίος. Έτσι δεν είναι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Κακός ο ανόητος και ο δειλός.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Καλός πάλι αυτός που χαίρεται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Κακός αυτός που λυπάται.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αναγκαστικά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
'0τι λυπούνται και χαίρονται ο καλός και ο κακός όμοια,
ίσως περισσότερο ο κακός.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
0 κακός και ο καλός, λοιπόν, γίνονται όμοια καλοί η και
λίγο περισσότερο ο κακός γίνεται καλός; <εν ισχύουν τα
ίδια με τα προηγούμενα, αν κάποιος υποστηρίζει ότι τα
ευχάριστα και τα καλά είναι το ίδιο πράγμα; Αυτά δεν
θα γίνουν κατ' ανάγκη, Καλλικλή;
ΚΑΑΛΙΚΛΗΣ
Από πριν σε ακούω, Σωκράτη, συμφωνώντας μαζί σου, καθώς γνωρίζω ότι,
ακόμη κι αν κάποιος, αστειευόμενος, συμφωνήσει σε οτιδήποτε μαζί σου,
πιάνεσαι από αυτό με χαρά όπως ακριβώς τα μικρά παιδιά. Πώς, λοιπόν,
πιστεύεις ότι εγώ ή και οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος δεν θεωρούμε άτι άλλες
απολαύσεις είναι καλύτερες και άλλες χειρότερες! ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ποπό, Καλλικλή, πόσο πανούργος είσαι και μου συμπεριφέρεσαι σαν να είμαι
παιδί, λέγοντας άλλοτε ότι αυτά έτσι έχουν, και άλλοτε ότι έχουν διαφορετικά,
εξαπατώντας με. Αν και στην αρχή δεν πίστευα ότι είναι δυνατόν να εξαπατηθώ
Πλάτωνας «Γοργίας»
79
με τη θέληση μου από σένα, επειδή είσαι φίλος· τώρα, όμως, διαψεύστηκα και,
όπως φαίνεται, είναι ανάγκη, σύμφωνα με ένα παλιό ρητό, να υπομένω το παρόν
και να δέχομαι αυτό που προσφέρεται από σένα. Όπως φαίνεται, αυτό το οποίο
τώρα λες, είναι ότι κάποιες απολαύσεις είναι καλές και κάποιες κακές. Έτσι δεν
είναι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, λοιπόν, καλές είναι οι ωφέλιμες, ενώ κακές οι
βλαβερές;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ωφέλιμες, βέβαια, είναι αυτές που προκαλούν κάτι καλό,
και κακές αυτές που προκαλούν κάτι κακό;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Συνεπώς εννοείς αυτού του είδους; Για παράδειγμα, τις απολαύσεις που
σχετίζονται με το σώμα, τις οποίες μόλις τώρα λέγαμε ότι δρέπουν οι άνθρωποι
κατά το φαγητό και το ποτό, αν πράγματι οι μεν προσφέρουν υγεία στο σώμα ή
δύναμη ή κάποια άλλη σωματική ωφέλεια, αυτές είναι καλές, αν, όμως, οι δε
κάνουν τα αντίθετα από αυτά, είναι κακές; ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το ίδιο, λοιπόν, και οι λύπες, άλλες είναι ωφέλιμες και άλλες βλαβερές;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πρέπει, λοιπόν, να προτιμάμε και να χρησιμοποιούμε τις
ωφέλιμες ηδονές και λύπες;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τις βλαβερές όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Είναι φανερό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Για χάρη των καλών, όμως, αποδεχτήκαμε εγώ και ο
Πώλος, αν θυμάσαι, ότι πρέπει να κάνουμε τα πάντα.
Επομένως, συμφωνείς και εσύ ότι σκοπός όλων των
πράξεων είναι το καλό και εξαιτίας εκείνου πρέπει να
γίνονται όλα τα άλλα, αλλά όχι εκείνο εξαιτίας των άλλων;
Ασπάζεσαι και εσύ ως τρίτος την ίδια άποψη με εμάς;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
Πλάτωνας «Γοργίας»
80
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Συνεπώς, εξαιτίας των καλών πρέπει να κάνουμε και τα
άλλα και τα ευχάριστα, αλλά όχι τα καλά εξαιτίας των
ευχάριστων.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, είναι δυνατόν κάθε άνθρωπος να επιλέγει ποια από
τα ευχάριστα είναι καλά και ποια κακά, ή ο καθένας έχει
ανάγκη από έναν ειδικό για να του το υποδείξει;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έχει ανάγκη από έναν ειδικό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ας θυμηθούμε, λοιπόν, αυτά τα οποία έτυχε να πω στον Πώλο και στον Γοργία.
Έλεγα, δηλαδή, αν θυμάσαι, ότι υπάρχουν τέχνες που φτάνουν μόνο μέχρι την
ευχαρίστηση και αυτό μόνο παρασκευάζουν, αγνοώντας όμως το καλύτερο και
το χειρότερο, και άλλες που γνωρίζουν τι είναι καλό και τι κακό" και έθεσα
ανάμεσα σε εκείνες που αφορούν τις απολαύσεις τη μαγειρική, αλλά δεν τη
χαρακτήρισα τέχνη, ενώ ανάμεσα σε εκείνες που αφορούν το καλό την ιατρική
τέχνη. Και στο όνομα του φίλιου <ία, Καλλικλή, να μη θεωρείς ότι πρέπει να με
εμπαίζεις ούτε να απαντάς ό,τι λάχει, αντίθετα από όσα πιστεύεις, ούτε πάλι να
αποδέχεσαι έτσι όσα λέω επειδή τάχα αστειεύομαι*
διότι βλέπεις ότι συζητάμε γι' αυτό το ζήτημα το οποίο θα
μπορούσε περισσότερο να μελετήσει κάποιος άνθρωπος
έστω με λίγο μυαλό, παρά αυτό, δηλαδή με ποιον τρόπο
πρέπει να ζει κάποιος· με αυτόν που εσύ προκαλείς εμένα,
χάνοντας αυτά που ταιριάζουν σε άντρα, μιλώντας στο λαό,
ασκώντας τη ρητορική και πολιτευόμενος κατ' αυτό τον
τρόπο, με τον οποίο εσείς τώρα πολιτεύεστε, ή με το
φιλοσοφικό τρόπο ζωής και σε τι, τέλος πάντων, αυτός
διαφέρει από τον άλλο- ίσως, λοιπόν, είναι καλύτερο, όπως
πριν από λίγο επιχείρησα, να διαιρέσουμε και, αφού
διακρίνουμε και συμφωνήσουμε μεταξύ μας, αν υπάρχουν
αυτοί οι δύο τρόποι ζωής, να εξετάσουμε σε τι διαφέρουν
μεταξύ χους και με ποιον από τους δύο πρέπει να ζει
κάποιος. Ίσως, όμως, δεν καταλαβαίνεις ακόμη τι εννοώ.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Όχι βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά θα μιλήσω σαφέστερα. Επειδή παραδεχτήκαμε
εγώ και εσύ ότι υπάρχει μεν κάτι καλό, υπάρχει δε κάτι
ευχάριστο, ότι το ευχάριστο είναι διαφορετικό από το
καλό και ότι υπάρχει για το καθένα η μελέτη και η
προετοιμασία της απόκτησης του, η μεν για την
αναζήτηση του ευχάριστου, η δε για την αναζήτηση του
καλού - πρώτα πες αν συμφωνείς ή όχι. Συμφωνείς;
Πλάτωνας «Γοργίας»
81
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι όπως το θέτεις συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εμπρός, λοιπόν, παραδέξου όσα εγώ έλεγα προς αυτούς
εδώ, αν βέβαια σου δίνω την εντύπωση ότι λέω αλήθεια.
Ανέφερα, νομίζω, ότι η μαγειρική δεν μου φαίνεται πως
είναι τέχνη, αλλά εμπειρία, ενώ η ιατρική είναι τέχνη, λέγοντας ότι αυτή ερευνά τη
φύση αυτού που υπηρετεί και την αιτία των όσων πράττει, και μπορεί να
εξηγήσει το καθένα από αυτά" η άλλη, όμως, που αφορά την ευχαρίστηση, την
οποία εξ ολοκλήρου υπηρετεί, κατευθύνεται χωρίς σύστημα προς αυτήν, μη
γνωρίζοντας τη φύση της ηδονής ούτε την αιτία, εντελώς παράλογα, για να το
πω έτσι, μη διακρίνοντας τίποτε, γίνεται τριβή και εμπειρία διαφυλάσσοντας μόνο
την ανάμνηση των επαναλαμβανόμενων πράξεων και με αυτό τον τρόπο
εξασφαλίζει τις ηδονές. Αυτά, λοιπόν, σκέψου πρώτα, αν σου φαίνεται ότι
ειπώθηκαν ικανοποιητικά και ότι υπάρχουν κάποιες άλλες ενέργειες σχετικά με
την ψυχή, άλλες επιστημονικές που φροντίζουν για το καλύτερο στην ψυχή, και
άλλες που αδιαφορούν γι' αυτό, φροντίζοντας πάλι, όπως ανέφερα
προηγουμένως, για την ευχαρίστηση μόνο της ψυχής, με ποιον τρόπο μπορεί να
επιτευχθεί, χωρίς να εξετάζουν ποια από τις απολαύσεις είναι καλύτερη ή
χειρότερη, και χωρίς να τις ενδιαφέρει κάτι άλλο παρά μόνο να προκαλούν
ευχαρίστηση, είτε καλύτερη είτε χειρότερη. <ιότι εγώ, Καλλικλή, έχω την
εντύπωση ότι υπάρχουν αυτές, και υποστηρίζω βέβαια ότι κάτι τέτοιο είναι
κολακεία και για το σώμα και για την ψυχή και για οτιδήποτε άλλο υπηρετεί
κάποιος την ηδονή, χωρίς να σκέπτεται το καλύτερο και το χειρότερο* εσύ,
λοιπόν, έχεις την ίδια γνώμη με εμάς γι' αυτά τα θέματα ή διαφωνείς;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν διαφωνώ, αλλά συμφωνώ, για να τελειώσει η συζήτηση και να ευχαριστήσω
τον Γοργία από 'δώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ποιο από τα δύο, αυτό ισχύει για μία ψυχή, αλλά δεν
ισχύει για δύο ή πολλές;
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Όχι για μία, αλλά για δύο ή για πολλές.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Είναι δυνατόν κάποιος να ευχαριστεί ταυτόχρονα πολλούς
ανθρώπους μαζί, χωρίς να εξετάζει το καλύτερο γι' αυτούς;
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Αυτό πιστεύω τουλάχιστον.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μπορείς, λοιπόν, να πεις ποιες είναι οι τέχνες που κάνουν
αυτό; Προτιμότερο είναι, αν θες, όταν εγώ ρωτώ, εκείνη
που σου φαίνεται ότι είναι μεταξύ αυτών, να τη λες, όποια
δεν σου φαίνεται, να μην τη λες. Πρώτα ας εξετάσουμε την
τέχνη του αυλητή. <εν σου φαίνεται, Καλλικλή, ότι αυτή
Πλάτωνας «Γοργίας»
82
είναι τέτοιου είδους, επιδιώκει δηλαδή μόνο την
ευχαρίστηση μας, δίχως να φροντίζει τίποτε άλλο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι μου φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και όλες, λοιπόν, οι παρόμοιες, για παράδειγμα η
κιθαριστική τέχνη, στους αγώνες;
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Η διδασκαλία των χορών και η ποίηση των
διθυράμβων; <εν σου φαίνονται ότι είναι τέτοιου
είδους; Ή θεωρείς ότι ο Κινησίας, ο γιος του Μέλητος,
φροντίζει πώς θα πει κάτι τέτοιο, το οποίο όσοι ακούν
θα γίνουν καλύτεροι, ή ό,τι πρόκειται να ευχαριστήσει
το πλήθος των θεατών;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Είναι φανερό αυτό, Σωκράτη, για τον Κινησία.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
0 πατέρας του, ο Μέλης; Αλήθεια, σου φαίνεται ότι
έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε αποβλέποντας στο
καλύτερο; Ή εκείνος δεν απέβλεπε ούτε στο ευχάριστο*
γιατί τραγουδώντας προκαλούσε ανία στους θεατές-
αλλά σκέψου" δεν σου φαίνεται ότι η τέχνη του
κιθαρωδού και η ποίηση των διθυράμβων στο σύνολο
τους δημιουργήθηκαν για χάρη της ευχαρίστησης;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι εντύπωση σου δίνει αυτή η σεμνή και αξιοθαύμαστη
ποίηση της τραγωδίας; [Με τι ασχολείται;] Τι επιχειρεί
και ποιο είναι το αντικείμενο της, κατά τη γνώμη σου, να
προκαλεί μόνο ευχαρίστηση στους θεατές ή και να
μάχεται, αν κάτι είναι απολαυστικό και ευχάριστο, αλλά
βλαβερό, να μην το πει, αν όμως τυχαίνει να είναι
άσχημο και ωφέλιμο, και να πει και να ψάλει αυτό, είτε
χαίρονται οι θεατές είτε όχι; Με ποιον από τους δύο
τρόπους σου φαίνεται ότι γίνεται η ποίηση των
τραγωδιών;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Είναι φανερό αυτό, Σωκράτη, ότι αποσκοπεί
περισσότερο στην απόλαυση και στην ευχαρίστηση των
θεατών.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αυτό, λοιπόν, Καλλικλή, δεν είπαμε τώρα δα ότι είναι
Πλάτωνας «Γοργίας»
83
κολακεία;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εμπρός, λοιπόν, αν κάποιος αφαιρέσει από όλη την
ποίηση τη μελωδία, το ρυθμό και το μέτρο, αυτό που
μένει είναι κάτι άλλο ή λόγοι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αναγκαστικά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Οι λόγοι αυτοί, λοιπόν, απευθύνονται σε μεγάλο πλήθος
και στο λαό;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, η ποίηση είναι κατά κάποιον τρόπο δημηγορία.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Θα μπορούσε, λοιπόν, να είναι ρητορική δημηγορία* ή έχεις
την εντύπωση ότι οι ποιητές δεν ρητορεύουν στα θέατρα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επομένως, τώρα βρήκαμε ότι είναι ένα είδος ρητορικής
προς το ανάλογο πλήθος, αποτελούμενο από παιδιά μαζί
και γυναίκες και άντρες, και δούλους και ελευθέρους,
την οποία καθόλου δεν θαυμάζουμε· διότι λέμε ότι αυτή
είναι κολακευτική.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ας είναι* τι, τέλος πάντων, είναι κατ' εσάς η ρητορική
προς το λαό της Αθήνας και των άλλων πόλεων των
ελευθέρων αντρών; Θεωρείς ότι οι ρήτορες μιλούν
πάντοτε με στόχο το καλύτερο, σκεπτόμενοι αυτό, πώς
δηλαδή οι πολίτες θα γίνουν καλύτεροι με τους λόγους
τους, ή οι ίδιοι, έχοντας ως κίνητρο την ευχαρίστηση των
πολιτών και αδιαφορώντας για το κοινό εξαιτίας του
δικού τους συμφέροντος, μιλούν στο λαό σαν σε παιδιά,
προσπαθώντας μόνο να ευχαριστήσουν τους ακροατές
τους, και δεν φροντίζουν καθόλου αν θα γίνουν
καλύτεροι ή χειρότεροι με τους λόγους τους;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αυτό που ρωτάς δεν είναι απλό· διότι υπάρχουν αυτοί
Πλάτωνας «Γοργίας»
84
που λένε όσα λένε, δείχνοντας ενδιαφέρον για τους
πολίτες, υπάρχουν όμως και τέτοιοι που αναφέρεις.
ΣΩΚΡΑΤΉΣ
Αρκεί. Γιατί, αν αυτό είναι διπλό, το ένα, μου φαίνεται,
θα ήταν η κολακεία και η άσχημη δημηγορία, ενώ το
άλλο θα ήταν καλό, το να προετοιμάζει δηλαδή τις ψυχές
των πολιτών ώστε να γίνουν όσο το δυνατόν καλύτερες,
και να μάχεται να λέει τα καλύτερα, είτε θα είναι
ευχάριστα είτε δυσάρεστα στους ακροατές. Αλλά ποτέ
μέχρι τώρα εσύ δεν είδες τέτοια ρητορική· ή, αν μπορείς
να αναφέρεις έναν τέτοιον ρήτορα, γιατί δεν είπες σε
μένα τον ίδιο ποιος είναι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά, μα τον <ία, εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να σου
αναφέρω κανέναν από τους σημερινούς ρήτορες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι; Μπορείς να μου πεις κάποιον από τους παλιούς, από
τον οποίο οι Αθηναίοι είχαν λόγο να γίνουν καλύτεροι,
από τη στιγμή που εκείνος άρχισε να δημηγορεί, ενώ
πρωτύτερα ήταν χειρότεροι; Γιατί εγώ δεν ξέρω ποιος
είναι αυτός.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Τι συμβαίνει; <εν έχεις ακούσει για τον Θεμιστοκλή, ο
οποίος υπήρξε σημαντικός άντρας, και για τον Κίμωνα,
και για τον Μιλτιάδη και γι' αυτόν εδώ τον Περικλή, που
πέθανε πρόσφατα και τον οποίο και εσύ έχεις ακούσει;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν βέβαια, Καλλικλή, είναι αληθινή η αρετή, που έλεγες
νωρίτερα, το να ικανοποιεί ο ρήτορας τις επιθυμίες και
τις δικές του και των άλλων αν δεν είναι τούτο, αλλά
εκείνο το οποίο αναγκαστήκαμε να παραδεχτούμε στη
συζήτηση που ακολούθησε, ότι τις επιθυμίες που, όταν
ικανοποιούνται, κάνουν καλύτερο τον άνθρωπο, αυτές
να εκπληρώνουμε, αυτές όμως που τον κάνουν
χειρότερο, όχι* αυτό είναι κάποια τέχνη· μπορείς να πεις
αν κάποιος από αυτούς έχει αποδειχθεί τέτοιος;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν ξέρω τι να πω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, αν αναζητήσεις σωστά, θα βρεις* ας δούμε, όμως,
εξετάζοντας το θέμα έτσι με ηρεμία, αν κάποιος από
αυτούς υπήρξε τέτοιος. Έλα, λοιπόν, ο χρηστός άντρας, ο
οποίος μιλά αποσκοπώντας στο καλύτερο, όσα λέει, δεν θα
τα πει τυχαία αλλά αποβλέποντας σε κάτι; Ακριβώς όπως
όλοι οι άλλοι τεχνίτες, προσβλέποντας ο καθένας στην
Πλάτωνας «Γοργίας»
85
αντίληψη του για το έργο του, προσφέρει χωρίς να επιλέγει
τυχαία στο έργο του, αλλά μεριμνώντας πώς θα λάβει
συγκεκριμένο σχήμα αυτό που φτιάχνει. Για παράδειγμα,
αν θες να δεις τους ζωγράφους, τους οικοδόμους, τους
ναυπηγούς και όλους τους άλλους τεχνίτες, όποιον θες από
αυτούς, πώς ο καθένας θέτει σε τάξη αυτό το οποίο
τοποθετεί, και υποχρεώνει να ταιριάζει και να αρμόζει το
ένα με το άλλο, μέχρι να καταστεί σύνολο τακτοποιημένο
και διακοσμημένο· και οι άλλοι τεχνίτες το ίδιο κάνουν και
αυτοί για τους οποίους μιλούσαμε μόλις τώρα, αυτοί που
ασχολούνται με το σώμα, οι γυμναστές και οι γιατροί,
διακοσμούν το σώμα και το τακτοποιούν. Συμφωνούμε ότι
αυτό είναι έτσι ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ας είναι έτσι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν κάποιο σπίτι είναι τακτοποιημένο και διακοσμημένο,
είναι καλό, αν όμως είναι ατακτοποίητο, άσχημο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι λέω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το ίδιο συμβαίνει και με το πλοίο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και βέβαια και με τα δικά μας σώματα;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Η ψυχή, όμως; Αν κάνει αταξίες, θα είναι έντιμη, ή αν
είναι σε τάξη και έχει στολίδια;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Είναι ανάγκη να το αποδεχτούμε, με βάση τα προηγούμενα
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πώς ονομάζεται αυτό που γίνεται στο σώμα από την
τάξη και το στολισμό;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ίσως λες την υγεία και τη δύναμη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Βέβαια. Πώς πάλι ονομάζεται αυτό που γίνεται στην "ψυχή
από την τάξη και το στολισμό; Προσπάθησε να βρεις το
όνομα και να το πεις, όπως ακριβώς στο προηγούμενο.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Γιατί δεν το λες ο ίδιος, Σωκράτη;
Πλάτωνας «Γοργίας»
86
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, αν σου είναι πιο ευχάριστο, θα σου το ποτ εσύ, αν
νομίζεις ότι μιλώ σωστά, πες· διαφορετικά, να με ελέγξεις
και να μη συμφωνήσεις μαζί μου. Γιατί, κατά τη γνώμη μου,
το όνομα για την καλή κατάσταση του σώματος φαίνεται
ότι είναι η υγιεινή, από όπου προέρχεται η υγεία και κάθε
άλλη αρετή του σώματος. Είναι έτσι αυτά ή δεν είναι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι είναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το όνομα για την τάξη και τα στολίδια της "ψυχής είναι
το νόμιμο και ο νόμος, απ' όπου οι άνθρωποι γίνονται
νόμιμοι και κόσμιοι. Συμφωνείς ή όχι;
ΚΑΛΛ1ΚΛΗΣ
Ας είναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Προσβλέποντας, λοιπόν, σε αυτά ο ρήτορας εκείνος, ο
γνώστης και ο έντιμος, θα προσφέρει στις ψυχές τους
λόγους, που τυχόν λέει, και όλες τις πράξεις, και αν δίνει
κάποιο δώρο, θα το δώσει και, αν αφαιρεί κάτι, θα το
αφαιρέσει, έχοντας πάντα το νου του σε αυτό, πώς
δηλαδή θα υπάρξει η δικαιοσύνη στις ψυχές των πολιτών
και θα αφανιστεί η αδικία, πώς θα καλλιεργηθεί η
σωφροσύνη και θα απομακρυνθεί η ακολασία, και πώς
θα ευδοκιμήσει η άλλη αρετή και θα φύγει μακριά η
κακία. Συμφωνείς ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Συμφωνώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Γιατί ποιο είναι το όφελος, Καλλικλή, να δίνονται σε ένα
αδύναμο σώμα και σε κακή κατάσταση πολλές τροφές και
τα πιο ευχάριστα ποτά ή οτιδήποτε άλλο το οποίο δεν θα
ωφελήσει περισσότερο αυτό, παρά το αντίθετο, αν δίναμε
σε αυτό το σώμα τροφές και ποτά συμφωνά με το μέτρο ή
και λιγότερα αυτού; Είναι έτσι αυτά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ας είναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Γιατί, νομίζω, δεν ωφελεί τον άνθρωπο να ζει έχοντας
σώμα σε κακή κατάσταση* γιατί αναγκαστικά θα ζει έτσι,
όντας σε άθλια κατάσταση* ή δεν είναι έτσι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και να ικανοποιεί, λοιπόν, τις επιθυμίες, για παράδειγμα
Πλάτωνας «Γοργίας»
87
να τρώει αυτός που πεινά όσο θέλει, ή να πίνει αυτός
που διψά, οι γιατροί επιτρέπουν στον υγιή όσο το
δυνατόν περισσότερο, στον ασθενή, όμως, για να το πω
έτσι, ποτέ δεν επιτρέπουν να ικανοποιεί όσα επιθυμεί.
Συμφωνείς σε αυτό κι εσύ;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όσον αφορά την ψυχή, φίλε μου, δεν ακολουθείται η ίδια
τακτική; Όσο είναι ανήθικη, όντας ανόητη, ακόλαστη,
άδικη και ανόσια, πρέπει να την εμποδίζουμε από τις
επιθυμίες και να μην της επιτρέπουμε να κάνει άλλα παρά
εκείνα με τα οποία θα γίνει καλύτερη. Το δέχεσαι ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Το δέχομαι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Γιατί έτσι, όπως πιστεύω, είναι καλύτερο για την ίδια την
ψυχή.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το να την εμποδίζουμε από όσα επιθυμεί δεν είναι τιμωρία;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, το να τιμωρούμε την ψυχή είναι καλύτερο από την
ακολασία, όπως εσύ πίστευες μόλις τώρα.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν καταλαβαίνω τι λες, Σωκράτη, αλλά ρωτά κάποιον
άλλο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αυτός ο άντρας δεν υπομένει να ωφεληθεί και να πάθει
αυτό το ίδιο το οποίο παθαίνει εκείνος για τον οποίο
γίνεται λόγος, δηλαδή ο τιμωρούμενος.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Καθόλου, βέβαια, δεν με ενδιαφέρουν όσα λες, και σου
αποκρίθηκα αυτά για χάρη του Γοργία.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ας είναι· τι θα κάνουμε, λοιπόν; Θα αφήσουμε στη μέση
τη συζήτηση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Εσύ ο ίδιος να τα βλέπεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά λένε ότι δεν πρέπει να αφήνουμε ούτε τους μύθους
στη μέση, αλλά να τους βάζουμε κεφάλι, για να μην
Πλάτωνας «Γοργίας»
88
περιφέρονται ακέφαλοι. Αποκρίσου, λοιπόν, και στα
υπόλοιπα, για να λάβει η συζήτηση μας κεφάλι.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πόσο πιεστικός είσαι, Σωκράτη. Αν πείθεσαι σε μένα,
θα αφήσεις αυτή τη συζήτηση να πάει στο καλό, ή θα
συζητήσεις με κάποιον άλλο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ποιος άλλος, λοιπόν, θέλει; Ας μην αφήσουμε στη μέση
τη συζήτηση.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν θα μπορούσες ο ίδιος να τελειώσεις τη συζήτηση
μιλώντας ή απαντώντας μόνος σου;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Για να πάθω αυτό" που έκανε ο Επίχαρμος, να επαναλαμβάνω, όντας ένας, όσα
έλεγαν νωρίτερα δύο άντρες; Όμως, υπάρχει κίνδυνος να είναι πλέον αναγκαίο.
Αλλά ας το κάνουμε- εγώ τουλάχιστον νομίζω ότι πρέπει όλοι εμείς να
κοπιάσουμε για να μάθουμε ποια είναι η αλήθεια για όσα συζητάμε, και ποιο το
ψέμα* γιατί είναι κοινό καλό για όλους να γίνει φανερό αυτό. Θα συνεχίσω,
λοιπόν, τη συζήτηση, όπως νομίζω ότι έχει το θέμα* αν, όμως, σε κάποιον από
εσάς φαίνομαι ότι συμφωνώ με τον εαυτό μου με λόγια αστήρικτα, πρέπει να με
σταματά και να με ελέγχει. Γιατί ούτε εγώ βέβαια λέω όσα λέω επειδή τα
γνωρίζω, αλλά τα αναζητώ από κοινού με εσάς, ώστε, αν αυτός που με
αμφισβητεί φανεί ότι λέει κάτι σωστό, εγώ πρώτος θα συμφωνήσω μαζί του. Λέω
αυτά, αν πιστεύετε ότι πρέπει να τελειώσει η συζήτηση· αν δεν θέλετε, ας την
αφήσουμε να πάει στο καλό και ας φύγουμε.
ΓΟΡΓΙΑΣ
Αλλά, Σωκράτη, δεν νομίζω ότι πρέπει να φύγουμε ακόμη, αλλά να αναπτύξεις
το λόγο σου* μου φαίνεται ότι και οι άλλοι έχουν την ίδια εντύπωση. Γιατί κι εγώ
ο ίδιος θέλω να σε ακούσω να αναπτύσσεις και τα υπόλοιπα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, Γοργία, και ο ίδιος με ευχαρίστηση θα συνέχιζα το διάλογο με αυτόν τον
Καλλικλή, ωσότου του αποδώσω τη ρήση του Αμφίονα αντί αυτής του Ζύθου-
αφού, εσύ, Καλλικλή, δεν θες να τελειώσεις τη συζήτηση, ακούγοντας με να με
σταματάς, αν σου δίνω την εντύπωση ότι δεν λέω κάτι καλά. Κι αν με ελέγχεις,
δεν
θα οργιστώ μαζί σου, όπως εσύ με μένα, αλλά θα σε θεωρώ το μεγαλύτερο
ευεργέτη μου.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Λέγε, φίλε μου, και τελείωνε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άκου, λοιπόν, από την αρχή, αφού παίρνω το λόγο. Άραγε, το ευχάριστο και το
καλό είναι το ίδιο; <εν είναι, όπως εγώ και ο Καλλικλής παραδεχτήκαμε. Ποιο
από τα δύο πρέπει να κάνουμε, το ευχάριστο λόγω του καλού ή το καλό λόγω
του ευχάριστου; Το ευχάριστο λόγω του καλού. Ευχάριστο είναι εκείνο με το
οποίο, όταν υπάρχει, ευχαριστιόμαστε, και καλό εκείνο με το οποίο, όταν
Πλάτωνας «Γοργίας»
89
υπάρχει, είμαστε καλοί; Μάλιστα. Αλλά είμαστε καλοί και εμείς και όλα τα άλλα,
όσα είναι καλά, όταν υπάρχει κάποια αρετή; Σε μένα βέβαια φαίνεται ότι είναι
αναγκαίο, Καλλικλή. Αλλά η αρετή του καθενός, και σκεύους και σώματος και
ψυχής πάλι και κάθε ζώου, δεν γίνεται [καλύτερη] έτσι τυχαία, αλλά με τάξη,
ορθότητα και τέχνη, η οποία έχει δοθεί στο καθένα από αυτά· άραγε είναι έτσι
αυτά; Εγώ, βέβαια, αυτά υποστηρίζω. Άρα, η αρετή του καθενός είναι
τακτοποιημένη και καλλωπισμένη; Θα το αποδεχόμουν. Άρα, ο στολισμός που
ταιριάζει στο κάθε ον, κάνει ωραίο το καθένα από αυτά; Έτσι μου φαίνεται. Άρα,
και η ψυχή που έχει το δικό της στολισμό είναι καλύτερη από αυτή που δεν έχει;
Αναγκαστικά. Αλλά αυτή που έχει στολισμό είναι κόσμια; Πώς δεν πρόκειται να
είναι; Βέβαια, η κόσμια ψυχή είναι σώφρων. Οπωσδήποτε. Άρα, η σώφρων ψυχή
είναι καλή. Εγώ, πάντως, φίλε μου Καλλικλή, δεν μπορώ να πω άλλα από αυτά*
εσύ, αν μπορείς, δίδασκε μας.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ Λέγε, φίλε μου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Λέω ότι, αν η σώφρων ψυχή είναι καλή, αυτή που παθαίνει τα αντίθετα από τη
σώφρονα είναι κακή * αυτή είναι άφρων και ακόλαστη. Μάλιστα. Και βέβαια, ο
σώφρων κάνει τα πρέποντα απέναντι στους θεούς και στους ανθρώπους· διότι
δεν θα ήταν σώφρων, αν δεν έκανε τα δέοντα. Αναγκαστικά αυτά είναι έτσι. Και
φυσικά, αν πράττει τα δέοντα προς τους ανθρώπους, πράττει δίκαια, αν προς
τους θεούς, πράττει όσια* αυτός, όμως, ο οποίος πράττει δίκαια και όσια είναι
ανάγκη να είναι δίκαιος και όσιος. Ισχύουν αυτά Και είναι ανάγκη να είναι και
ανδρείος* γιατί δεν είναι χαρακτηριστικό του σώφρονος άντρα ούτε να επιδιώκει
ούτε να αποφεύγει όσα δεν του αρμόζουν, αλλά όσα πρέπει, και πράγματα και
ανθρώπους και απολαύσεις και λύπες, να αποφεύγει και να επιδιώκει, και να
υπομένει καρτερικά όπου χρειάζεται* ώστε είναι μεγάλη ανάγκη, Καλλικλή, ο
σώφρων, όπως είπαμε, ο οποίος είναι δίκαιος και ανδρείος και όσιος, να είναι
απόλυτα καλός άντρας, ο καλός να πράττει σωστά και ωραία όσα πράττει, και
αυτός που πράττει σωστά να είναι καλότυχος και ευτυχισμένος, ενώ ο δόλιος και
αυτός που πράττει κακά να είναι δυστυχισμένος· αυτός θα μπορούσε να είναι ο
αντίθετος ταυ σώφρονα, ο ακόλαστος, τον οποίο εσύ επαινούσες. Εγώ, λοιπόν,
αυτά έτσι τα τοποθετώ και ισχυρίζομαι ότι αυτά είναι αλήθεια* αν είναι αλήθεια,
πρέπει αυτός που επιθυμεί, όπως φαίνεται, να είναι ευτυχισμένος, να επιδιώκει
και να ασκεί τη σωφροσύνη, να αποφεύγει την ακολασία, όσο μπορούν τα πόδια
του καθενός από εμάς, και
να προετοιμάζεται ώστε να μη χρειαστεί καθόλου την τιμωρία, αλλά, αν
χρειαστεί ή ο ίδιος ή κάποιος από τους συγγενείς του, ή ιδιώτης ή πόλη, να
τιμωρείται και να κολάζεται, αν πρόκειται να είναι ευτυχισμένος. Αυτός μου
φαίνεται ότι είναι ο σκοπός στον οποίο αποβλέποντας πρέπει κάποιος να ζει,
κατευθύνοντας τα πάντα προς αυτό, και τα δικά του και της πόλης, πώς δηλαδή
θα υπάρχουν η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη σε αυτόν που πρόκειται να γίνει
ευτυχισμένος, έτσι να πράττει, δίχως να επιτρέπει στις επιθυμίες του να είναι
ακόλαστες και δίχως να προσπαθεί να τις ικανοποιεί, πράγμα που είναι κακό
χωρίς τέλος, ζώντας ζωή ληστή. Γιατί ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα μπορούσε
να είναι προσφιλής ούτε σε άλλον άνθρωπο ούτε σε θεό* γιατί δεν θα μπορούσε
Πλάτωνας «Γοργίας»
90
να επικοινωνεί* όποιος δεν είναι σε θέση να επικοινωνεί, δεν μπορεί να αναπτύξει
φιλία. Λένε οι σοφοί, Καλλικλή, ότι τον ουρανό, τη γη, τους θεούς και τους
ανθρώπους ενώνουν η επικοινωνία, η φιλία, η κοσμιότητα, η σωφροσύνη και η
δικαιοσύνη, και όλο αυτό, εξαιτίας τούτων, ονομάζουν κόσμο, φίλε μου, και όχι
αταξία ούτε ακολασία. Μου φαίνεσαι, όμως, ότι δεν προσέχεις αυτά, παρόλο
που είσαι σοφός, αλλά σου διαφεύγει ότι η γεωμετρική ισότητα έχει μεγάλη
δύναμη και στους θεούς και στους ανθρώπους· εσύ πιστεύεις ότι πρέπει να
ασκούμε την πλεονεξία" όντως παραμελείς τη γεωμετρία. Ας είναι· ή πρέπει να
ελεγχθεί από εμάς αυτός ο λόγος, ότι οι ευτυχισμένοι δεν είναι ευτυχισμένοι με
την απόκτηση της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης, και οι κακοί με την
απόκτηση της κακίας, ή, αν αυτός ο λόγος είναι αληθινός, πρέπει να εξετάσουμε
ποιες είναι οι συνέπειες. Συμβαίνουν, Καλλικλή, όλα εκείνα τα προηγούμενα, για
τα οποία εσύ με
ρώτησες, αν μιλώ σοβαρά, λέγοντας ότι πρέπει να κατήγορε £ κανείς και τον
εαυτό του και το γιο του και το φίλο του, αν κάνει κάποια αδικία, και να
χρησιμοποιεί τη , ρητορική γι' αυτόν το σκοπό· και αυτά στα οποία νόμιζες ότι ο
Πώλος συμφωνεί από ντροπή, ήταν επομένως αληθινά, ότι δηλαδή το να αδικεί
κανείς είναι τόσο χειρότερο όσο και ασχημότερο από το να αδικείται* και ότι
αυτός που πρόκειται να γίνει πραγματικός ρήτορας πρέπει, συνεπώς, να είναι
δίκαιος και γνώστης της δικαιοσύνης, στο οποίο πάλι ο Πώλος είπε ότι ο Γοργίας
συμφώνησε από ντροπή. Καθώς αυτά έτσι έχουν, ας εξετάσουμε ποια, τέλος
πάντων είναι αυτά για τα οποία εσύ με κατηγορείς- άραγε λένε σωστά ή όχι ότι
εγώ δεν είμαι σε θέση να βοηθήσω ούτε τον εαυτό μου ούτε κανέναν είτε από
τους φίλους μου είτε από τους συγγενείς, ούτε να σώσω από τους μεγαλύτερους
κίνδυνους, ότι γίνομαι υποχείριο όποιου θέλει, όπως αυτοί που στερούνται τα
πολιτικά τους δικαιώματα είναι στη βούληση όποιου θέλει, αν επιθυμεί να με
χτυπήσει στο πρόσωπο, κάνοντας αυτή την αναιδή πράξη, όπως λες, και να μου
αφαιρέσει την περιουσία, να με εξορίσει από την πόλη και, το έσχατο, να με
σκοτώσει; Και το να ζει κανείς έτσι είναι το χειρότερο από όλα, όπως λες. Η δική
μου, όμως, γνώμη είναι αυτή που έχω πει πολλές φορές και τίποτα δεν με
εμποδίζει να την πω πάλι* δεν νομίζω, Καλλικλή, ότι το να δέχεται χτύπημα
κάποιος στο πρόσωπο άδικα είναι χειρότερο, ούτε το να τραυματίζεται άδικα το
σώμα του ούτε να του αρπάζουν άδικα το βαλάντιο του, αλλά το να χτυπά
κανείς εμένα και τους δικούς μου άδικα και να τραυματίζει είναι ασχημότερο και
χειρότερο, και συνάμα το να με κλέβει και να με κάνει δούλο και να
εισβάλλει στο σπίτι μου τρυπώντας τους τοίχους και γενικά να αδικεί εμένα και
τους δικούς μου είναι χειρότερο και ασχημότερο γι' αυτόν που αδικεί παρά για
μένα που αδικούμαι. Αυτά τα οποία αποδείχθηκαν σε εμάς στη συζήτηση που
προηγήθηκε με τέτοιο τρόπο, όπως εγώ λέω, είναι συγκρατημένα και δεμένα, και,
αν μπορώ να μιλήσω πιο άξεστα, με σιδερένια και χαλύβδινα λόγια, όπως θα
φαίνονταν κατ' αυτό τον τρόπο, που, αν δεν καταφέρεις να τα αντικρούσεις εσύ
ή κάποιος πιο δυνατός από σένα, δεν θα μπορεί, λέγοντας κάτι άλλο, από όσα
εγώ τώρα λέω, να μιλήσει σωστά- επειδή εγώ τουλάχιστον λέω πάντα το ίδιο, ότι
δεν ξέρω πώς έχουν αυτά, και ότι από όσους έχω συναντήσει, όπως ακριβώς
τώρα, κανένας δεν μπορεί, μιλώντας διαφορετικά, να μη γίνει περίγελος. Εγώ,
Πλάτωνας «Γοργίας»
91
λοιπόν, πιστεύω πάλι ότι αυτά έτσι έχουν* αν, όμως, έχουν έτσι και η αδικία είναι
γι' αυτόν που αδικεί το μεγαλύτερο κακό, το οποίο είναι από το πιο μεγάλο
ακόμα μεγαλύτερο, αν είναι δυνατόν το να μην τιμωρείται αυτός που αδικεί, ποια
είναι η βοήθεια που κάποιος άνθρωπος μην μπορώντας να δώσει στον εαυτό του
θα ήταν, αλήθεια, περίγελος; Άραγε, όχι αυτή η οποία θα αποτρέψει τη
μεγαλύτερη βλάβη για εμάς; Αλλά είναι μεγάλη ανάγκη αυτή να είναι η πιο
άσχημη βοήθεια, το να μην μπορεί να βοηθήσει κάποιος ούτε τον εαυτό του ούτε
τους φίλους του και τους συγγενείς, και δεύτερη στη σειρά το να μην μπορεί να
βοηθήσει για το δεύτερο κακό, τρίτη για το τρίτο κακό, και τα άλλα πατά τον ίδιο
τρόπο, και, όσο είναι το μέγεθος του κάθε κακού, τόσο να είναι και το κάλλος
τού να μπορεί να βοηθήσει κάποιος σε κάθε περίσταση, και η ντροπή τού να μην
μπορεί. Άραγε, αλλιώς ή έτσι έχουν αυτά, Καλλικλή;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Όχι αλλιώς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αφού, λοιπόν, είναι δύο, το να αδικεί κανείς και το να
αδικείται, υποστηρίξαμε ότι μεγαλύτερο κακό είναι το να
αδικεί και μικρότερο το να αδικείται. Με τι, λοιπόν, ο
άνθρωπος, αφού δημιουργήσει, θα μπορούσε να
βοηθήσει τον εαυτό του, ώστε να έχει και τις δύο
ωφέλειες, και αυτή που προέρχεται από το να μην αδικεί
και αυτή που απορρέει από το να αδικείται; Ποιο από τα
δύο, δύναμη ή βούληση; Λέω το εξής" αν δεν θέλει να
αδικείται, δεν θα αδικηθεί ή, αν αποκτήσει τη δύναμη
του να μην αδικείται, δεν θα αδικηθεί;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Είναι φανερό αυτό, αν αποκτήσει δύναμη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και τι όσον αφορά το να αδικεί; Αν δεν θέλει να αδικεί,
είναι αρκετό αυτό -γιατί δεν θα αδικήσει- ή και γι' αυτό
πρέπει να δημιουργήσει κάποια δύναμη και τέχνη,
επειδή, αν δεν μάθει αυτά και δεν τα ασκήσει, θα
αδικήσει; Γιατί, λοιπόν, Καλλικλή, δεν αποκρίθηκες
ακριβώς σε αυτό· σου δίνουμε, δηλαδή, την εντύπωση ότι
σωστά αναγκαστήκαμε να συμφωνήσουμε με τη
συζήτηση που προηγήθηκε εγώ και ο Πώλος ή όχι, όταν
παραδεχτήκαμε ότι κανείς δεν αδικεί επειδή το θέλει,
αλλά όλοι όσοι αδικούν αδικούν ακουσίως;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ας είναι έτσι, Σωκράτη, για να τελειώσεις τη
συζήτηση.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και επομένως γι* αυτό, όπως φαίνεται, πρέπει να
προετοιμάζεται κάποια δύναμη και τέχνη, για να μην
αδικήσουμε.
Πλάτωνας «Γοργίας»
92
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και ποια, τέλος πάντων, είναι η τέχνη της παρασκευής
του να μην αδικούμαστε καθόλου ή όσο το δυνατόν
ελάχιστα; Σκέψου αν θεωρείς την ίδια με μένα. <ιότι εγώ
έχω την εξής εντύπωση" ή πρέπει να εξουσιάζει κάποιος
την πόλη ή και να ασκεί τυραννία ή να είναι φίλος με την
υπάρχουσα εξουσία.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βλέπεις, Σωκράτη, ότι και εγώ είμαι έτοιμος να επαινώ, αν
λες κάτι σωστό; Μου φαίνεται ότι το είπες σωστά αυτό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Σκέψου και αυτό, αν έχεις την εντύπωση ότι το λέω
σωστά. Ο καθένας νομίζω ότι γίνεται φίλος με τον άλλο,
όσο μπορεί, όπως λένε και οι παλιοί και οι σοφοί, ο
όμοιος με τον όμοιο. <εν έχεις και εσύ την ίδια άποψη;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όπου, λοιπόν, υπάρχει τύραννος άγριος και απαίδευτος,
αν κάποιος στην πόλη είναι καλύτερος από αυτόν, θα
φοβάται φυσικά αυτόν ο τύραννος και δεν θα τον
αγαπήσει με όλη του την καρδιά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ισχύουν αυτά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ούτε αν υπάρχει κάποιος περισσότερο φαύλος, ούτε αυτόν
θα αγαπήσει· γιατί ο τύραννος θα τον περιφρονήσει και
δεν θα ασχοληθεί ποτέ σοβαρά όπως σε φίλο.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Και αυτά είναι αλήθεια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μένει, όμως, εκείνος μόνο να είναι φίλος άξιος λόγου με
αυτόν, ο οποίος έχοντας τον ίδιο χαρακτήρα, κατηγορώντας
τον και επαινώντας τον για τα ίδια, θέλει να εξουσιάζεται
και να υποτάσσεται σε αυτόν που εξουσιάζει. Αυτός θα
αποκτήσει μεγάλη δύναμη στην πόλη και δεν θα τον
αδικήσει κανείς δίχως να τιμωρηθεί. Έτσι δεν είναι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΉΣ
Αν, λοιπόν, κάποιος νέος σε αυτή την πόλη σκεφτεί με
ποιον τρόπο θα μπορέσω να αποκτήσω μεγάλη δύναμη
και κανείς να μη με αδικήσει, αυτή, όπως φαίνεται, είναι
Πλάτωνας «Γοργίας»
93
η οδός γι' αυτό, αμέσως από νεαρή ηλικία να συνηθίζει
να χαίρεται και να λυπάται με τα ίδια πράγματα με τον
αφέντη του και να προετοιμάζεται πώς θα γίνει όσο το
δυνατόν όμοιος με εκείνον. Έτσι δεν είναι;
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Θα καταφέρει, λοιπόν, να μην αδικείται και να έχει
μεγάλη δύναμη, όπως εσείς λέτε, στην πόλη.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επομένως, και να μην αδικεί; Ή απέχει πολύ, αν βέβαια
είναι όμοιος με τον άρχοντα, ο οποίος είναι άδικος, και
κοντά σε αυτόν αποκτήσει μεγάλη δύναμη; Αλλά εγώ
πιστεύω, όλως αντιθέτως η προετοιμασία του θα είναι
τέτοια, ώστε να μπορεί να κάνει όσο το δυνατόν πιο πολλές
αδικίες και, ενώ αδικεί, να μην τιμωρείται· είναι έτσι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Θα υπάρξει, λοιπόν, σε αυτόν το μεγαλύτερο κακό,
επειδή έχει μοχθηρή και άτιμη ψυχή εξαιτίας της μίμησης
του τυράννου και της δύναμης.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν ξέρω πώς στρέφεις τη συζήτηση κάθε φορά πάνω
κάτω, Σωκράτη* ή δεν ξέρεις ότι αυτός που μιμείται τον
τύραννο θα σκοτώσει εκείνον που δεν τον μιμείται, αν
θέλει, και θα του αφαιρέσει την περιουσία;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το ξέρω, καλέ μου Καλλικλή, αν δεν είμαι κουφός,
ακούγοντας και σένα και τον Πώλο πριν από λίγο πολλές
φορές και όλους σχεδόν τους άλλους στην πόλη* αλλά και
εσύ άκου εμένα, ότι θα σκοτώσει, αν θέλει, αλλά, επειδή
είναι ανήθικος, αυτόν που είναι καλός και έντιμος.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Γι' αυτό, λοιπόν, αξίζει να αγανακτούμε!
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Οι ανόητοι, όπως δείχνει η συζήτηση. Ή νομίζεις ότι ο
άνθρωπος πρέπει να προετοιμάζει αυτό, να ζει δηλαδή
όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο, και να μελετά αυτές
τις τέχνες, οι οποίες κάθε φορά μας σώζουν από τους
κινδύνους, όπως και εσύ με παρακινείς να μελετώ τη
ρητορική, η οποία σώζει στα δικαστήρια.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
94
Ναι, μα τον <ία, συμβουλεύοντας σε σωστά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι είναι, φίλε μου; Αλήθεια, σου φαίνεται η γνώση της
κολύμβησης ότι είναι σοβαρή γνώση;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μα τον <ία, όχι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και βέβαια σώζει αυτή από το θάνατο τους ανθρώπους,
όταν βρεθούν σε μια τέτοια κατάσταση, όπου χρειάζεται
αυτή η γνώση. Αν, λοιπόν, σου φαίνεται ότι αυτή είναι
ασήμαντη, εγώ θα αναφέρω σημαντικότερη από αυτήν, την
τέχνη της διακυβέρνησης πλοίου, η οποία σώζει όχι μόνο τις
ψυχές, αλλά και τα σώματα και τις περιουσίες από τους
μεγαλύτερους κινδύνους, όπως ακριβώς η ρητορική· και
αυτή είναι συνεσταλμένη και κόσμια και δεν καυχιέται
παίρνοντας υπερήφανο σχήμα, επειδή πετυχαίνει κάτι
σημαντικό, αλλά, παρόλο που πετυχαίνει όσα και η δικανική
τέχνη, αν σώσει κάποιον από την Αίγινα μέχρι εδώ, θεωρώ
ότι θα εισπράξει δύο οβολούς, αν από την Αίγυπτο ή τον
Πόντο, αν από μεγάλη απόσταση, γι' αυτή τη μεγάλη
ευεργεσία, σώζοντας όσα έλεγα τώρα μόλις, και τον ίδιο και
τα παιδιά και την περιουσία και τη γυναίκα του, και
αποβιβάζοντας στο λιμάνι εισπράττει δύο δραχμές, και
εκείνος, γνωρίζοντας αυτή την τέχνη και πετυχαίνοντας
αυτά, αφού αποβιβάζεται, περπατά κοντά στη θάλασσα και
στο πλοίο με μέτρια συμπεριφορά. Γιατί ξέρει, νομίζω, να
σκέπτεται ότι είναι άγνωστο ποιους από όσους έπλεαν μαζί του ωφέλησε δίχως
να τους αφήσει να πνιγούν, και ποιους έβλαψε, επειδή γνωρίζει ότι δεν τους
αποβίβασε καθόλου καλυτέρους, απ' ό,τι όταν επιβιβάστηκαν, ούτε στα σώματα
ούτε στις ψυχές. Λογίζεται, λοιπόν, ότι, αν κάποιος, που είχε μεγάλες και ανίατες
αρρώστιες, δεν πνίγηκε, αυτός είναι δυστυχισμένος επειδή δεν πέθανε, και δεν
ωφελήθηκε καθόλου από αυτόν αν, όμως, κάποιος έχει στο πιο σημαντικό μέρος
του σώματος, την ψυχή, πολλές και ανίατες αρρώστιες, δεν λογίζεται ότι αυτός
πρέπει να ζει και ότι θα τον ωφελήσει, αν από τη θάλασσα, αν από το
δικαστήριο, αν από οπουδήποτε αλλού τον σώσει, αλλά ξέρει ότι δεν είναι
καλύτερο για το μοχθηρό άνθρωπο να ζει- γιατί είναι ανάγκη να ζει άσχημα.
Γι’ αυτά δεν είναι συνηθισμένο να καυχιέται ο κυβερνήτης πλοίου, μολονότι μας
σώζει· ούτε, φίλε μου, αυτός που φτιάχνει μηχανές, ο οποίος ούτε λιγότερο από
στρατηγό, όχι μόνο κυβερνήτη πλοίου, ούτε από κανέναν άλλο μπορεί να σώζει
μερικές φορές· γιατί μερικές φορές σώζει ολόκληρες πόλεις. Μήπως σου φαίνεται
ισότιμος με αυτόν που κατέχει τη δικανική τέχνη; Κι όμως, αν ήθελε να λέει,
Καλλικλή, όσα εσείς, δίνοντας τεράστιες διαστάσεις στο έργο του, θα σας
κάλυπτε με τα λόγια του, λέγοντας και παροτρύνοντας ότι πρέπει να γίνετε
μηχανουργοί, επειδή τα άλλα δεν αξίζουν καθόλου· διότι θα είχε αρκετούς
λόγους. Αλλά εσύ περιφρονείς πάρα πολύ τον ίδιο και την τέχνη του, και τον
Πλάτωνας «Γοργίας»
95
αποκαλείς προσβλητικά μηχανουργό, και δεν θα ήθελες να δώσεις την κόρη σου
στο γιο του ούτε πάλι να πάρεις την κόρη εκείνου. Κι όμως, με βάση όσα
επαινετικά λόγια λες για το δικό επάγγελμα, με ποια δίκαια λόγια περιφρονείς το
μηχανουργό και τους άλλους, που τώρα δα έλεγα; Ξέρω ότι θα πεις ότι είσαι
ευγενής και προέρχεσαι από ευγενείς. Αν, όμως, ευγένεια δεν είναι αυτό το οποίο
εγώ λέω, αλλά αρετή είναι τούτο, το να σώζει τον εαυτό του και την περιουσία
του όποιος τύχει, τότε γίνεται γελοίος ο εμπαιγμός προς το μηχανουργό, το
γιατρό και τις άλλες τέχνες, όσες δημιουργήθηκαν για να σώζουν. Αλλά. φίλε
μου, κοίταξε μήπως κάτι άλλο είναι η ευγένεια και το καλό από το να σώζει
κάποιος και να σώζεται. Μήπως, δηλαδή, αυτό, το να ζει πολλά χρόνια, ο
αληθινός άντρας πρέπει να το αφήσει και να μην αγαπά σε υπερβολικό βαθμό τη
ζωή του, αλλά, αναθέτοντας όσα έχουν σχέση με αυτά στο θεό και πιστεύοντας
τις γυναίκες, ότι κανείς δεν μπορεί να αποφύγει τη μοίρα, πρέπει να σκεφτεί αυτό,
με ποιον τρόπο θα μπορέσει να ζήσει όσο το δυνατόν καλύτερα τα χρόνια που
πρόκειται να ζήσει, εξομοιώνοντας τον εαυτό του με την πόλη στην οποία
κατοικεί; Και τώρα, λοιπόν, πρέπει να γίνεις όσο το δυνατόν όμοιος με το λαό
των Αθηναίων, αν σκοπεύεις να είσαι σε αυτόν προσφιλής και να αποκτήσεις
μεγάλη δύναμη στην πόλη· πρόσεξε αυτό, αν ωφελεί εσένα και μένα, για να μην
πάθουμε, φίλε μου, εκείνο το οποίο λένε για τις Θεσσαλίδες, οι οποίες
κατεβάζουν τη σελήνη στη γη· μήπως η προτίμηση μας γι' αυτή τη δύναμη στην
πόλη γίνει με αντάλλαγμα τους αγαπημένους μας. Αν, όμως, πιστεύεις ότι
οποιοσδήποτε άνθρωπος θα σου μεταδώσει μια τέτοια τέχνη, η οποία θα σε
κάνει να έχεις μεγάλη δύναμη σε αυτή την πόλη, αν και είσαι διαφορετικός από
τους πολίτες, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο, όπως μου φαίνεται,
δεν σκέπτεσαι σωστά, Καλλικλή* γιατί δεν πρέπει να είσαι μιμητής αλλά όμοιος
από τη φύση σου
με αυτούς, αν πρόκειται να δημιουργήσεις γνήσια φιλία με
τον αθηναϊκό λαό και ναι, μα τον <ία, και με το γιο του
Πυριλάμπη· όποιος, λοιπόν, σε κάνει πάρα πολύ όμοιο με
αυτούς, αυτός θα σε κάνει, επειδή επιθυμείς να γίνεις
πολιτικός, και πολιτικό και ρήτορα· ο καθένας χαίρεται με
τους λόγους εκείνων που έχουν τον ίδιο χαρακτήρα, και
λυπάται με τους λόγους εκείνων που έχουν διαφορετικό
χαρακτήρα· αν δεν λες κάτι άλλο, αγαπητέ μου. Να πούμε
κάτι σχετικό με αυτά, Καλλικλή;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν ξέρω με ποιον τρόπο μου φαίνεσαι ότι μιλάς σωστά,
Σωκράτη· έχω υποστεί το πάθημα των πολλών δεν
πείθομαι απόλυτα από σένα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Γιατί ο έρωτας, Καλλικλή, για το λαό, που υπάρχει στην
ψυχή σου, αντιστέκεται σε μένα· αλλά, αν εξετάσουμε
αυτά τα ίδια πολλές φορές και καλύτερα, θα πειστείς.
Θυμήσου, λοιπόν, ότι υποστηρίζαμε πως υπάρχουν δύο
τρόποι προετοιμασίας για τη φροντίδα του κάθε σώματος
Πλάτωνας «Γοργίας»
96
και της κάθε ψυχής, ο ένας αποσκοπεί στην απόλαυση
και ο άλλος στο ωφέλιμο, ο οποίος δεν χαρίζεται αλλά
μάχεται. Αυτά δεν ήταν όσα ορίζαμε τότε;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
0 ένας, λοιπόν, ο σχετικός με την απόλαυση, τυχαίνει να
είναι ποταπός και τίποτε άλλο παρά κολακεία. Είναι έτσι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ας είναι έτσι, αν θες, για σένα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ο άλλος, όμως, αφορά το πώς θα γίνει καλύτερο αυτό
που φροντίζουμε, είτε τυχαίνει να είναι σώμα είτε ψυχή.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επομένως, πρέπει να επιχειρούμε με αυτό τον τρόπο να
φροντίζουμε την πόλη και τους πολίτες, κάνοντας τους όσο
το δυνατόν καλύτερους; Γιατί δίχως αυτό, όπως
ανακαλύψαμε στη συζήτηση που προηγήθηκε, δεν υπάρχει
όφελος να προσφέρουμε καμία άλλη ευεργεσία, αν δεν
είναι καλή και σωστή η σκέψη εκείνων που πρόκειται ή να
παίρνουν πολλά χρήματα ή εξουσία σε άλλους ή
οποιαδήποτε άλλη δύναμη. Να δεχτούμε ότι έχουν έτσι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα, αν σου αρέσει περισσότερο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν, λοιπόν, παρακινούσαμε ο ένας τον άλλον, Καλλικλή,
να μετάσχουμε στη διαχείριση των δημοσίων υποθέσεων
σχετικά με την οικοδόμηση τειχών ή ναύσταθμων ή ναών,
σχετικά με τα μεγαλύτερα δηλαδή οικοδομήματα, θα
έπρεπε εμείς να σκεφτούμε και να εξετάσουμε τους
εαυτούς μας, πρώτα αν έχουμε γνώση της οικοδομικής
τέχνης και από ποιον τη μάθαμε; Θα έπρεπε ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εύτερο, λοιπόν, πάλι θα έπρεπε να σκεφτούμε αυτό, αν
έχουμε χτίσει ποτέ ως τώρα οικοδόμημα ιδιωτικό ή κάποιου
φίλου ή δικό μας, και αν αυτό το οικοδόμημα είναι ωραίο ή
άσχημο* και αν, ενώ εξετάζουμε, ανακαλύψουμε ότι οι δάσκαλοι μας ήταν ικανοί
και αξιόλογοι, και ότι πολλά και ωραία οικοδομήματα είχαν χτιστεί από εμάς
μαζί με τους δασκάλους μας και πολλοί μόνο από εμάς, από τη στιγμή που
αποφοιτήσαμε από τους δασκάλους, αν αυτά ήταν έτσι, θα ήταν γνώρισμα
συνετών ανθρώπων να καταπιαστούμε με την οικοδόμηση δημοσίων έργων αν,
Πλάτωνας «Γοργίας»
97
όμως, δεν μπορούσαμε να επιδείξουμε ούτε δάσκαλο ούτε οικοδομήματα ή
κανένα ή πολλά, καθόλου άξια λόγου, θα ήταν σε αυτή την περίπτωση ανόητο
να καταπιαστούμε με τα δημόσια έργα και να παρακινούμε ο ένας τον άλλο γι'
αυτά. Να πούμε ότι αυτά λέγονται σωστά ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Το ίδιο, λοιπόν, ισχύει και για όλα τα άλλα, αν, αφού επιχειρήσουμε να
καταπιαστούμε με τις δημόσιες υποθέσεις, παρακινούσαμε ο ένας τον άλλο,
επειδή τάχα είμαστε ικανοί γιατροί, θα εξετάζαμε βέβαια εγώ εσένα κι εσύ εμένα,
για όνομα των θεών: «Πώς είναι ο Σωκράτης ως προς τη σωματική υγεία; Ή
κάποιος άλλος απαλλάχθηκε από ασθένεια εξαιτίας του Σωκράτη, ή δούλος ή
ελεύθερος;»· κι εγώ, νομίζω, θα σε εξέταζα σε άλλα παρόμοια1 και αν δεν
βρίσκαμε κανέναν να έχει θεραπευτεί στο σώμα από εμάς, ούτε από τους ξένους
ούτε από τους αστούς, ούτε άντρα ούτε γυναίκα, για όνομα του <ία, Καλλικλή,
δεν θα ήταν, αλήθεια, γελοίο σε τέτοιο βαθμό ανοησίας, να έρθουν άνθρωποι,
ώστε, προτού ως ιδιώτες γιατροί κάνουμε πολλά, όπως τύχει, προτού
κατορθώσουμε πολλά και εξασκηθούμε ικανοποιητικά στην τέχνη, να
επιχειρήσουμε να μάθουμε,
όπως λέγεται, την κεραμική τέχνη αρχίζοντας από το
πιθάρι, και να επιχειρήσουμε και οι ίδιοι να καταπιαστούμε
με μια δημόσια δραστηριότητα και να παρακινούμε και
άλλους τέτοιους; <εν θα σου φαινόταν ότι είναι ανόητο να
ενεργούμε κατ' αυτό τον τρόπο;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τώρα, όμως, άριστε άντρα, επειδή εσύ ο ίδιος πριν από
λίγο άρχισες να καταπιάνεσαι με τις υποθέσεις της πόλης,
με παρακινείς και με κατηγορείς ότι δεν συμμετέχω στα
κοινά, δεν θα εξετάσουμε ο ένας τον άλλο: «Εμπρός, ο
Καλλικλής δεν έχει κάνει ήδη κάποιον από τους πολίτες
καλύτερο; Υπάρχει κάποιος ο οποίος, ενώ προηγουμένως
ήταν ανήθικος, άδικος, ακόλαστος και μη συνετός, εξαιτίας
του Καλλικλή έχει γίνει καλός και έντιμος, ή ξένος ή αστός,
ή δούλος ή ελεύθερος»; Πες μου, αν κάποιος σε εξετάσει γι'
αυτά, Καλλικλή, τι θα πεις; Ποιον άνθρωπο θα πεις ότι
έχεις κάνει καλύτερο με τη συναναστροφή σου; Φοβάσαι
να απαντήσεις, αν βέβαια υπάρχει κάποιο δικό σου έργο,
ενώ ήσουν ιδιώτης, πριν επιχειρήσεις να ασχοληθείς με τις
υποθέσεις της πόλης;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Σου αρέσει να νικάς, Σωκράτη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν σε ρωτώ, για να δείξω ότι νικώ, αλλά επειδή, αλήθεια,
θέλω να μάθω με ποιον τρόπο νομίζεις ότι πρέπει να
Πλάτωνας «Γοργίας»
98
πολιτεύεται κάποιος στην πόλη μας, αν θα μεριμνήσεις για
κάτι άλλο, αφού αναλάβεις τη διαχείριση των δημοσίων
υποθέσεων, ή πώς θα γίνουμε πάρα πολύ καλοί πολίτες; Ή
δεν έχουμε ήδη συμφωνήσει πολλές φορές ότι αυτό πρέπει
να κάνει ο πολιτικός; Συμφωνήσαμε ή όχι; Απάντησε.
Συμφωνήσαμε· θα απαντήσω εγώ για σένα. Αν, λοιπόν,
αυτό πρέπει ο έντιμος άντρας να προσφέρει στην πόλη του,
τώρα, αφού θυμηθείς για μένα, πες για εκείνους τους άντρες
για τους οποίους μιλούσες πρωτύτερα, αν σου δίνουν την
εντύπωση ότι έχουν γίνει ενάρετοι πολίτες, δηλαδή ο
Περικλής, ο Κίμων, ο Μιλτιάδης και ο Θεμιστοκλής.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν, λοιπόν, ήταν ενάρετοι, είναι φανερό ότι ο καθένας
από αυτούς έκανε καλυτέρους τους πολίτες αντί
χειρότερους. Τους έκανε ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Οι Αθηναίοι, λοιπόν, ήταν χειρότεροι, όταν ο Περικλής
άρχιζε να πολιτεύεται ή όταν τελείωνε;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ίσως, όταν τελείωνε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
'Όχι ίσως, φίλε μου, αλλά αναγκαστικά, συμφωνά με όσα
παραδεχτήκαμε, αν βέβαια εκείνος ήταν ενάρετος πολίτης.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Και, λοιπόν, τι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τίποτα· αλλά πες μου το εξής για τούτο, αν λέγεται ότι οι
Αθηναίοι έχουν γίνει καλύτεροι εξαιτίας του Περικλή, ή
το εντελώς αντίθετο, ότι έχουν διαφθαρεί από εκείνον.
Γιατί εγώ, βέβαια, αυτά ακούω, ότι οι Αθηναίοι εξαιτίας
του Περικλή έχουν γίνει νωθροί, δειλοί, φλύαροι και
φιλοχρήματοι, επειδή πρώτος πρόσφερε μισθό για τις
υπηρεσίες προς την πόλη.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αχούς αυτά, Σωκράτη, από εκείνους που έχουν κόψει τα
αφτιά τους.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αυτά καθόλου δεν τα ακούω, αλλά τα ξέρω καλά και εγώ
και εσύ, ότι ο Περικλής είχε μεγάλη υπόληψη και οι
Αθηναίοι δεν τον καταψήφισαν σε καμία αισχρή δίκη,
όταν ήταν χειρότεροι· όταν, όμως, έγιναν καλοί και
Πλάτωνας «Γοργίας»
99
έντιμοι πολίτες χάρη σε αυτόν, στο τέλος της ζωής του
Περικλή, τον καταδίκασαν για κλοπή και παραλίγο να
ίου επιβάλουν τη θανατική ποινή, επειδή ήταν, κατά την
άποψη τους, ανέντιμος.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Τι, λοιπόν; Εξαιτίας αυτού ήταν κακός ο Περικλής;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Κάποιος που φροντίζει γαϊδούρια, άλογα και βόδια θα
φαινόταν ότι είναι κακός, αν είναι τέτοιος, αν, αφού
παραλάμβανε αυτά που δεν τον κλοτσούσαν ούτε τον
χτυπούσαν με τα κέρατα ούτε τον δάγκωναν, τα
οδηγούσε να κάνουν όλα αυτά με αγριότητα. Ή δεν σου
φαίνεται ότι κακός είναι όποιος φροντίζει οποιοδήποτε
ζώο, ο οποίος, αφού παραλάβει πιο ήμερα ζώα, τα κάνει
πιο άγρια απ' ό,τι τα παρέλαβε; Το παραδέχεσαι ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα, για να σου κάνω τη χάρη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Κάνε μου και αυτή τη χάρη, απαντώντας μου# ποιο από
τα δυο, ο άνθρωπος είναι ένα από τα ζώα ή όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς όχι;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ο Περικλής, λοιπόν, είχε την επιμέλεια των ανθρώπων;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι λοιπόν; <εν έπρεπε αυτοί, όπως συμφωνήσαμε πριν
από λίγο, να έχουν γίνει πιο δίκαιοι και όχι πιο άδικοι
από εκείνον, αν βέβαια τους φρόντιζε εκείνος, ο οποίος
ήταν ικανός στην πολιτική;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Οι δίκαιοι, πάντως, είναι ήμεροι, όπως έλεγε ο Όμηρος.
Εσύ, όμως, τι λες; <εν έχεις την ίδια άποψη;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά, όμως, τους έκανε πιο άγριους απ' ό,τι τους
παρέλαβε, και βέβαια κατά του εαυτού του, τον οποίο
ελάχιστα θα ήθελε.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Θες να συμφωνήσω με σένα;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Πλάτωνας «Γοργίας»
100
Αν σου φαίνομαι ότι λέω αλήθεια.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ας είναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν, λοιπόν, τους έκανε πιο άγριους, τους έκανε και πιο
άδικους και πιο κακούς;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ας είναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, ο Περικλής δεν ήταν καλός στην πολιτική, με βάση
αυτή τη συζήτηση.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Εσύ λες ότι δεν ήταν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μα τον <ία, ούτε εσύ, από όσα ομολογείς. Μίλα μου
πάλι για τον Κίμωνα' δεν τον εξόρισαν αυτοί τους
οποίους φρόντιζε, για να μην ακούσουν τη φωνή του για
δέκα χρόνια; Και στον Θεμιστοκλή τα ίδια δεν έκαναν
και τον καταδίκασαν σε εξορία; Τον Μιλτιάδη, αυτόν
που νίκησε στον Μαραθώνα, δεν ψήφισαν να τον ρίξουν
στο βάραθρο και, αν δεν επενέβαινε ο πρύτανης, θα τον
έριχναν; Κι όμως, αν αυτοί ήταν συνετοί άντρες, όπως
εσύ λες, δεν θα πάθαιναν ποτέ αυτά. Οι ικανοί ηνίοχοι
στην αρχή δεν πέφτουν από τα άρματα, όταν όμως
φροντίζουν τα άλογα και γίνονται οι ίδιοι καλύτεροι
ηνίοχοι, τότε πέφτουν αυτά δεν γίνονται ούτε στην τέχνη
των ηνιόχων ούτε σε καμιά άλλη τέχνη* ή νομίζεις ότι
γίνονται;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
<εν νομίζω.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, τα προηγούμενα λόγια σου, όπως φαίνεται, ήταν αληθινά, ότι εμείς δεν
γνωρίζουμε κανέναν άντρα να έχει υπάρξει ικανός στην πολιτική σε αυτή την
πόλη. Εσύ, βέβαια, παραδέχεσαι ότι από τους τωρινούς δεν είναι κανένας, αλλά
από τους παλιότερους είναι, και ανέφερες αυτούς τους άντρες· αυτοί, ωστόσο,
αποδείχτηκαν όμοιοι με τους σημερινούς, ώστε, αν αυτοί ήταν ρήτορες, ούτε την
αληθινή ρητορική θα χρησιμοποιούσαν -γιατί δεν θα εξορίζονταν- ούτε την
κολακευτική.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά, όμως, Σωκράτη, απέχει πολύ από το να κάνει κάποιος από τους τωρινούς
τέτοια έργα τα οποία έχει κάνει όποιος από αυτούς (τους παλιούς) θέλεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αγαπητέ μου, ούτε εγώ κατηγορώ αυτούς ότι ήταν υπηρέτες της πόλης, αλλά
μου φαίνεται ότι ήταν πιο καλοί από τους τωρινούς και υπήρξαν περισσότερο
ικανοί στο να προμηθεύονται όσα επιθυμούσε η πόλη- αλλά στο να κατευθύνουν
Πλάτωνας «Γοργίας»
101
τις επιθυμίες και να μην επιτρέπουν, χρησιμοποιώντας πειθώ ή βία γι' αυτό, από
το οποίο επρόκειτο οι πολίτες να γίνουν καλύτεροι, για να το πω με λίγα λόγια,
εκείνοι δεν διέφεραν καθόλου από αυτούς· το οποίο είναι μοναδικό έργο έντιμου
πολίτη. Και πλοία και τείχη και ναύσταθμους και άλλα πολλά τέτοια και εγώ
συμφωνώ ότι εκείνοι ήταν περισσότερο ικανοί από αυτούς να εξασφαλίζουν.
Κάνουμε, λοιπόν, γελοίο πράγμα κι εγώ κι εσύ στη συζήτηση μας* γιατί όλο το
χρόνο, τον οποίο συζητάμε, δεν σταματάμε καθόλου να περιφερόμαστε πάντα
στο ίδιο και να αγνοούμε μεταξύ μας τι λέμε. Εγώ,
λοιπόν, νομίζω ότι εσύ πολλές φορές συμφώνησες και γνωρίζεις ότι αυτή η
ασχολία είναι διττή και σχετικά με το σώμα και την ψυχή, και η μια είναι
υπηρετική, με την οποία είναι δυνατόν κάποιος να προμηθεύεται, αν πεινά το
σώμα, τρόφιμα, αν διψά, ποτά, αν κρυώνει, ενδύματα, στρώματα, υποδήματα
και άλλα που το σώμα επιθυμεί* και σκοπίμως σου μιλώ με τις ίδιες εικόνες, για
να τα κατανοήσεις εύκολα. Αυτά, δηλαδή, τα εξασφαλίζει ή αυτός που είναι
μικροπωλητής ή έμπορος ή κατασκευαστής τους, ή αρτοποιός, ή μάγειρας ή
υφαντής ή υποδηματοποιός ή επεξεργαστής δερμάτων, και δεν είναι καθόλου
παράξενο, μολονότι είναι τέτοιος, να έχουν τη γνώμη και ο ίδιος και οι άλλοι ότι
είναι υπηρέτης του σώματος, και ο καθένας που δεν γνωρίζει ότι κοντά σε όλες
αυτές υπάρχουν η γυμναστική και η ιατρική, η οποία όντως είναι φροντίδα του
σώματος και αρμόζει να ηγείται όλων των τεχνών και να χρησιμοποιεί τα έργα
τους εξαιτίας του ότι γνωρίζει ποιο είναι ωφέλιμο και ποιο βλαβερό από τα
τρόφιμα ή τα ποτά για την υγεία του σώματος, ενώ όλες οι άλλες τα αγνοούν γι'
αυτό όλες οι τέχνες σχετικά με την ασχολία του σώματος είναι δουλοπρεπείς,
υπηρετικές και ανελεύθερες, αλλά η γυμναστική και η ιατρική δίκαια εξουσιάζουν
αυτές. Αυτά τα ίδια, λοιπόν, ότι υπάρχουν και σχετικά με την ψυχή, μου φαίνεται
ότι ενίοτε καταλαβαίνεις [όταν μιλώ] και συμφωνείς επειδή τάχα κατανοείς ό,τι
εγώ λέω· έρχεσαι, όμως, λίγο αργότερα λέγοντας ότι υπήρξαν στην πόλη καλοί
και έντιμοι πολίτες και, όταν σε ρωτώ ποιοι, μου φαίνεται ότι παρουσιάζεις
απολύτως όμοιους ανθρώπους στην πολιτική, όπως ακριβώς αν σε ρωτούσα για
τη
γυμναστική ποιοι φαν ή είναι ικανοί θεραπευτές
σωμάτων, θα μου έλεγες πολύ σοβαρά ότι ο Θεαρίων ο αρτοποιός και ο
Μίθαικος, ο οποίος έχει γράψει τη σικελική μαγειρική, και ο Σάραμβος, ο
ιδιοκτήτης καπηλειού, είναι θαυμάσιοι θεραπευτές σωμάτων, παρασκευάζοντας
ο ένας υπέροχους άρτους, ο άλλος φαγητά και ο τρίτος κρασί. Ίσως, λοιπόν, να
αγανακτούσες αν σου έλεγα ότι, άνθρωπε, δεν γνωρίζεις καθόλου για τη
γυμναστική- μου αναφέρεις ανθρώπους υπηρέτες και παρασκευαστές επιθυμιών,
που δεν γνωρίζουν τίποτα καλό και ωραίο σχετικά με αυτά και οι οποίοι, αν έτσι
τύχει, αφού γεμίσουν και παχύνουν τα σώματα των ανθρώπων, αν και
επαινούνται από αυτούς, θα αφανίσουν και τις σάρκες, που είχαν πριν αυτοί
πάλι εξαιτίας της απειρίας δεν θα κατηγορήσουν εκείνους που έτρεφαν ως
υπαίτιους των ασθενειών και της απώλειας της σάρκας που είχαν πριν, αλλά
όσους έτυχε να είναι παρόντες και να συμβουλεύουν σε κάτι, όταν πλέον ήρθε σε
αυτούς ο κορεσμός που φέρνει ασθένεια ύστερα από λίγο καιρό, επειδή έγινε
αντίθετα από τους κανόνες υγιεινής, θα τους επικρίνουν, θα τους κατηγορήσουν
Πλάτωνας «Γοργίας»
102
και θα τους κάνουν κάποιο κακό, αν μπορέσουν, αλλά τους προηγούμενους και
τους αίτιους συμφορών θα εγκωμιάσουν. Και τώρα εσύ, Καλλικλή, ενεργείς
εντελώς όμοια- εγκωμιάζεις ανθρώπους που έχουν προσφέρει σε αυτούς
πλουσιότατα φαγοπότια σύμφωνα με όσα επιθυμούσαν, και λένε ότι η πόλη έχει
γίνει μεγάλη από αυτούς (τους πολιτικούς)· ότι η πόλη είναι διογκωμένη και έχει
ύπουλη ασθένεια εξαιτίας εκείνων των παλιών, δεν καταλαβαίνουν. Γιατί χωρίς
σωφροσύνη και δικαιοσύνη
γέμισαν την πόλη με λιμάνια, ναύσταθμους, τείχη, φόρους και άλλες τέτοιες
ανοησίες· όταν, λοιπόν, γίνει η εμφάνιση αυτής της ασθένειας, θα κατηγορήσουν
τους τότε παρόντες συμβούλους, και τον Θεμιστοκλή και τον Κίμωνα και τον
Περικλή, τους αίτιους των συμφορών, θα τους εγκωμιάσουν ίσως, όμως, να
επιτεθούν και σε σένα, αν δεν προστατευτείς, και στο φίλο μου τον Αλκιβιάδη,
όταν χάσουν και τα παλιά μαζί σε όσα απέκτησαν, παρόλο που δεν είστε αίτιοι
των συμφορών αλλά συνένοχοι. Κι όμως, εγώ τώρα βλέπω να συμβαίνει ανόητο
πράγμα και μαθαίνω ότι συνέβαινε και με τους παλιούς άντρες. Γιατί βλέπω ότι,
όταν η πόλη μεταχειρίζεται κάποιον από τους πολιτικούς ως άνθρωπο που έχει
κάνει αδικίες, αγανακτούν και μεμψιμοιρούν ότι τάχα παθαίνουν μεγάλα
βάσανα* μολονότι έχουν προσφέρει πολλά και καλά στην πόλη, συνεπώς
χάνονται άδικα από αυτήν, όπως ισχυρίζονται* όλα αυτά, όμως, είναι ψέματα.
Γιατί κανένας προστάτης της πόλης δεν θα μπορούσε να χαθεί άδικα από την
ίδια πόλη την οποία προστατεύει* είναι πιθανό, μάλιστα, να συμβαίνει το ίδιο με
όσους προσποιούνται ότι είναι πολιτικοί και με όσους ότι είναι σοφιστές. Γιατί και
οι σοφιστές, οι οποίοι κατά τα άλλα είναι σοφοί, ασχολούνται με αυτό το άτοπο·
δηλαδή, αν και υποστηρίζουν ότι είναι δάσκαλοι της αρετής, κατηγορούν πολλές
φορές τους μαθητές ότι αδικούν τους ίδιους, στερώντας τους την αμοιβή και
χωρίς να τους αποδίδουν ευγνωμοσύνη, παρόλο που ευεργετήθηκαν από
αυτούς· κι όμως, υπάρχει κάποιο πιο παράλογο πράγμα από αυτό το λόγο,
άνθρωποι δηλαδή οι οποίοι έχουν γίνει καλοί και δίκαιοι, απομακρύνοντας με το
δάσκαλο την αδικία και έχοντας
αποκτήσει δικαιοσύνη, να αδικούν με αυτό που δεν έχουν
(την αδικία); <εν σου φαίνεται αυτό υπερβολικά
παράλογο, φίλε μου; Αλήθεια, Καλλικλή, με ανάγκασες να
δημηγορήσω, αφού δεν ήθελες να απαντάς.
ΚΑΛΛΙΚΛΉΣ
Εσύ δεν μπορείς να μιλάς, αν κάποιος δεν σου
απαντά;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Έτσι νομίζω" τώρα, βέβαια, μακρηγορώ, επειδή δεν
θέλεις να μου απαντάς. Αλλά, φίλε μου, πες μου στο
όνομα του φίλιου <ία, δεν σου φαίνεται ότι είναι
παράλογο να ισχυρίζεται κάποιος ότι έχει κάνει κάποιον
ικανό να κατηγορεί αυτόν, επειδή, ενώ έγινε καλός από
αυτόν και παραμένει τέτοιος, έπειτα έγινε αχρείος;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Έτσι μου φαίνεται.
Πλάτωνας «Γοργίας»
103
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ακούς, λοιπόν, να λένε τέτοια αυτοί που ισχυρίζονται ότι
εκπαιδεύουν τους ανθρώπους στην αρετή;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Βέβαια· αλλά τι θα μπορούσες να πεις για ανθρώπους
καθόλου άξιους;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι θα μπορούσες να πεις για εκείνους οι οποίοι, ενώ ισχυρίζονται ότι διοικούν την
πόλη και μεριμνούν γι' αυτήν, πώς θα γίνει όσο το δυνατόν καλύτερη, την
κατηγορούν πάλι, όταν τύχει, ως πάρα πολύ ανήθικη; Το ίδιο, φίλε μου, είναι ο
σοφιστής και ο ρήτορας ή κάτι κοντινό και παραπλήσιο, όπως ακριβώς έλεγα
στον Πώλο* εσύ, όμως, από άγνοια, νομίζεις ότι το μεν, η ρητορική, είναι κάτι
πολύ ωραίο, το δε (τη σοφιστική) το περιφρονείς.
Πράγματι, η σοφιστική είναι καλύτερη από τη ρητορική,
όσο η νομοθετική από τη δικαστική και η γυμναστική από
την ιατρική· εγώ, βέβαια, νόμιζα ότι μόνο στους ρήτορες
και στους σοφιστές δεν επιτρέπεται να κατηγορούν αυτό
το πράγμα, το οποίο οι ίδιοι διδάσκουν, ότι είναι βλαβερό
γι* αυτούς, διαφορετικά για τον ίδιο λόγο να κατηγορούν
συνάμα και τους εαυτούς τους ότι καθόλου δεν ωφέλησαν
αυτούς που ισχυρίζονται ότι ωφέλησαν. Έτσι δεν είναι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Και να παρέχουν, όμως, την ευεργεσία δίχως αμοιβή,
όπως είναι φυσικό, μόνο σε αυτούς επιτρεπόταν, αν
βέβαια έλεγαν αλήθεια. <ιότι, αν κάποιος λάβει κάποια
άλλη ευεργεσία, για παράδειγμα αν γίνει γρήγορος
εξαιτίας του γυμναστή, ίσως να του στερούσε την οφειλή,
αν ο γυμναστής τον δίδασκε δίχως να έχει συμφωνήσει
μισθό, ότι θα έπαιρνε την αμοιβή του παράλληλα με τη
μετάδοση της ταχύτητας. <ιότι, νομίζω, οι άνθρωποι δεν
αδικούν με τη βραδύτητα, αλλά με την αδικία* πώς όχι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν κάποιος, λοιπόν, δεν αφαιρεί αυτό, δηλαδή την αδικία,
δεν υπάρχει κανένας φόβος σε αυτόν, μήπως κάποτε
αδικηθεί, αλλά είναι ασφαλές μόνο σε αυτόν να προσφέρει
αυτή την ευεργεσία, αν, βέβαια, μπορεί όντως κάποιος να
κάνει τους ανθρώπους καλούς. Έτσι δεν είναι;
ΚΑΑΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Γι' αυτά, επομένως, όπως φαίνεται, δεν είναι άσχημο να
Πλάτωνας «Γοργίας»
104
δίνει άλλες συμβουλές, παίρνοντας χρήματα, για
παράδειγμα σχετικά με την οικοδομική ή τις άλλες τέχνες.
ΚΑΛΛΪΚΛΗΣ
Έτσι φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΊΉΣ
Σχετικά με αυτή την πράξη, όμως, με ποιον τρόπο θα
γίνει κάποιος όσο το δυνατόν καλύτερος και θα διοικεί
άριστα το σπίτι του ή την πόλη, θεωρείται άσχημο να μη
θέλει κάποιος να συμβουλεύει, αν δεν του δώσει
χρήματα. Είναι έτσι;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<ιότι είναι φανερό ότι αυτό είναι η αιτία, ότι δηλαδή
μόνο αυτή από τις ευεργεσίες κάνει αυτόν που
ευεργετείται να επιθυμεί να ανταποδώσει την ευεργεσία,
ώστε να φαίνεται ότι είναι καλή απόδειξη, αν αυτός που
προσφέρει αυτή την ευεργεσία δεχτεί ως ανταπόδοση
την ευεργεσία· διαφορετικά όχι. Έχουν έτσι αυτά;
ΚΑΛΑΙΚΛΗΣ
Ναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Για ποια, λοιπόν, από τις δυο υπηρεσίες της πόλης με
προσκαλείς, όρισε μου- να αγωνίζομαι ως γιατρός προς
τους Αθηναίους, πώς θα γίνουν όσο το δυνατόν
καλύτεροι, ή να τους υπηρετώ και να τους μιλώ με σκοπό
να τους ευχαριστήσω; Πες μου την αλήθεια, Καλλικλή'
γιατί δικαιούσαι, όπως ακριβώς άρχισες να μιλάς με
παρρησία προς εμένα, να λες μέχρι τέλους όσα έχεις στο
μυαλό σου· και τώρα μίλα καλά και με θάρρος.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Λέω, λοιπόν, ότι σε προσκαλώ για να τους υπηρετείς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άρα, φίλε μου, με προσκαλείς για να τους κολακεύω.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αν σου είναι πιο ευχάριστο να γίνεις λεία των Μυσών,
Σωκράτη· γιατί, αν δεν κάνεις αυτά...
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μην πεις αυτό που έχεις πει πολλές φορές, ότι θα με
σκοτώσει όποιος θέλει, για να μην πω κι εγώ πάλι ότι
όντας αχρείος θα σκοτώσει εμένα που είμαι καλός· ούτε
ότι θα μου αφαιρέσει αν έχω κάτι, για να μην πω εγώ
πάλι ότι, αφού τα πήρε, δεν ξέρει τι να τα κάνει, αλλά,
όπως ακριβώς τα αφαίρεσε από μένα άδικα, αφού τα
πήρε έτσι, θα τα μεταχειριστεί άδικα, και, αν άδικα,
Πλάτωνας «Γοργίας»
105
άσχημα και, αν άσχημα, κακά.
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Πώς μου φαίνεσαι, Σωκράτη, ότι πιστεύεις πως δεν θα
μπορούσες να πάθεις τίποτα από αυτά επειδή βρίσκεσαι
μακριά από κινδύνους και δεν θα μπορούσες να οδηγηθείς
σε δικαστήριο από πολύ μοχθηρό ίσως άνθρωπο και φαύλο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Επομένως, είμαι πραγματικά ανόητος, Καλλικλή, αν δεν
νομίζω ότι σε αυτή την πόλη μπορεί να πάθει οποιοσδήποτε
ό,τι τύχει· ξέρω, όμως, καλά αυτό ότι, αν οδηγηθώ σε
δικαστήριο κινδυνεύοντας να πάθω κάτι από όσα λες, θα
είναι αχρείος αυτός που με καταγγέλλει1 γιατί κανένας έντιμος άνθρωπος δεν θα
μπορούσε να μηνύσει κάποιον που δεν αδικεί και δεν είναι καθόλου παράξενο αν
καταδικαστώ σε θάνατο. Θες να σου πω γιατί τα περιμένω αυτά;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Νομίζω ότι με λίγους Αθηναίους, για να μην πω μόνος μου, ασκώ την αληθινή
πολιτική τέχνη και μόνος από τους τωρινούς πράττω τα πολιτικά· επειδή, λοιπόν,
τα λόγια που λέω κάθε φορά δεν τα λέω για να ευχαριστήσω αλλά για να
ωφελήσω, όχι για να προσφέρω απόλαυση, και επειδή δεν θέλω να κάνω τα
ωραία πράγματα που εσύ παροτρύνεις, δεν ξέρω τι να πω στο δικαστήριο. Μου
έρχονται στο μυαλό τα ίδια λόγια που έλεγα στον Πώλο* γιατί θα κριθώ όπως θα
κρινόταν από παιδιά γιατρός, αν τον κατηγορούσε μάγειρας. <ιότι σκέψου τι θα
μπορούσε να απολογηθεί ένας τέτοιος άνθρωπος, ο οποίος θα εμπλεκόταν σε μια
τέτοια περιπέτεια, αν κάποιος τον κατηγορούσε λέγοντας: «Παιδιά, αυτός εδώ ο
άντρας έχει προκαλέσει σε εμάς πολλά και κακά και βλάπτει τους ίδιους και τους
νεότερους από εσάς κάνοντας εγχειρήσεις και καυτηριασμσύς, και
αδυνατίζοντας και πνίγοντας σας σας υποβάλλει σε στερήσεις, δίνοντας σας
πολύ πικρά φάρμακα και υποχρεώνοντας σας να πεινάτε και να διψάτε, όχι
όπως εγώ που σας παρείχα πολλά, γλυκά και κάθε είδους πράγματα»* τι νομίζεις
ότι θα είχε να πει ο γιατρός που ενεπλάκη σε αυτή τη συμφορά; Ή, αν έλεγε την
αλήθεια, ότι «εγώ τα έκανα όλα αυτά, παιδιά, για χάρη της υγείας», πόσο
νομίζεις ότι θα φώναζαν οι τέτοιου είδους δικαστές; Όχι πολύ;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Ίσως· πρέπει να το υποθέσουμε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
<εν νομίζεις, λοιπόν, ότι αυτός θα είχε πολύ μεγάλη
αμηχανία τι πρέπει να πει;
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Μάλιστα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Εγώ, όμως, ξέρω ότι κάτι τέτοιο θα πάθαινα πηγαίνοντας
στο δικαστήριο. Γιατί δεν θα μπορώ να μιλώ ούτε για τις
Πλάτωνας «Γοργίας»
106
ηδονές που τους πρόσφερα, τις οποίες αυτοί θεωρούν
ευεργεσίες και ωφέλειες, ενώ εγώ δεν ζηλεύω ούτε αυτούς
που τις προσφέρουν ούτε εκείνους που τις αποκτούν αν
κάποιος λέει ότι βλάπτω τους νεότερους φέρνοντας τους σε
δύσκολη θέση, ή ότι κακολογώ τους μεγαλύτερους λέγοντας
τους πικρά λόγια είτε κατ' ιδίαν είτε δημόσια, δεν θα
μπορώ να πω ούτε την αλήθεια, ότι, δηλαδή, «όλα αυτά τα
λέω δίκαια και ενεργώ για το όφελος σας, κύριοι δικαστές,
και τίποτε άλλο' επομένως, ίσως πάθω ό,τι τύχει».
ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Σου φαίνεται, λοιπόν, Σωκράτη, ότι είναι σε καλή
κατάσταση ο άνθρωπος ο οποίος κινείται έτσι στην πόλη
και δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αν υπάρχει σε εκείνον αυτό με το οποίο, Καλλικλή, πολλές
φορές συμφώνησες· αν έχει βοηθήσει τον εαυτό του, δίχως
να έχει πει ούτε να έχει κάνει τίποτε άδικο ούτε απέναντι
στους ανθρώπους ούτε απέναντι στους θεούς. Γιατί
συμφωνήσαμε πολλές φορές ότι αυτή η βοήθεια προς τον
εαυτό του είναι η καλύτερη. Αν, λοιπόν, κάποιος με
ελέγχει ότι δεν μπορώ να προσφέρω αυτή τη βοήθεια στον εαυτό μου και στους
άλλους, θα ντρεπόμουν αν ελεγχόμουν μπροστά και σε πολλούς και σε λίγους,
και, αν ελεγχόμουν μόνος από έναν και αν καταδικαζόμουν σε θάνατο εξαιτίας
αυτής της αδυναμίας, θα αγανακτούσα· αν, όμως, πέθαινα εξαιτίας της έλλειψης
κολακευτικής ρητορικής, ξέρω καλά ότι θα με έβλεπες να υπομένω εύκολα το
θάνατο. Γιατί τον ίδιο το θάνατο κανείς δεν τον φοβάται, ο οποίος δεν είναι
εντελώς ανόητος και άνανδρος, φοβάται όμως την αδικία· γιατί το να φτάσεις
στον Άδη έχοντας γεμάτη την ψυχή με πολλά αδικήματα είναι το μεγαλύτερο από
όλα τα κακά. Αν θες, προτίθεμαι να σου πω πώς αυτό είναι έτσι. ΚΑΛΛΙΚΛΗΣ
Αλλά, επειδή ολοκλήρωσες και τα άλλα θέματα, ολοκλήρωσε και αυτό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Άκου, λοιπόν, όπως λένε, μια πολύ καλή διήγηση, που εσύ θα τη θεωρήσεις μύθο,
όπως νομίζω, ενώ εγώ αληθινή διήγηση· γιατί ως αληθινά θα πω όσα πρόκειται
να πω. Όπως λέει ο Όμηρος, ο <ίας, ο Ποσειδώνας και ο Πλούτωνας
μοιράστηκαν την εξουσία, όταν την παρέλαβαν από τον πατέρα τους. Υπήρχε,
λοιπόν, στους ανθρώπους την εποχή του Κρόνου ο εξής νόμος, και υπάρχει
ακόμη και τώρα ανάμεσα στους θεούς, όποιος δηλαδή από τους ανθρώπους
περάσει τη ζωή του δίκαια και όσια, όταν πεθάνει, αφού πάει στις νήσους των
Μακάρων, να κατοικεί σε πλήρη ευτυχία μακριά από τα κακά, όποιος όμως
περάσει τη ζωή του άδικα και ανόσια να ρίχνεται στο δεσμωτήριο, το οποίο
αποκαλούν Τάρταρο, για να λάβει
δίκη και τιμωρία. <ικαστές αυτών την εποχή του Κρόνου και ακόμη πιο
πρόσφατα, όταν κυβερνούσε ο <ίας, ήταν ζωντανοί για τους ζωντανούς,
δικάζοντας εκείνη τη μέρα που επρόκειτο να πεθάνουν. Οι υποθέσεις, όμως,
εκδικάζονταν μεροληπτικά1 ο Πλούτωνας, λοιπόν, και οι επιμελητές που
Πλάτωνας «Γοργίας»
107
έρχονταν από τις νήσους των Μακάρων έλεγαν στον <ία ότι πηγαίνουν και στον
έναν και στον άλλο τόπο άνθρωποι που δεν ταιριάζουν. Είπε, λοιπόν, ο <ίας:
«Αλλά εγώ θα σταματήσω αυτό που γίνεται. <ιότι τώρα οι υποθέσεις
εκδικάζονται με άσχημο τρόπο. <ιότι», είπε, «αυτοί που κρίνονται κρίνονται
ντυμένοι· διότι δικάζονται ζωντανοί. Πολλοί, λοιπόν», συνέχισε αυτός, «έχοντας
κακή ψυχή είναι ντυμένοι με ωραία σώματα και ευγενική καταγωγή και πλούτη
και, όταν γίνεται η κρίση, έρχονται πολλοί μάρτυρες γι' αυτούς, για να
καταθέσουν ότι έχουν ζήσει δίκαια· οι δικαστές, λοιπόν, εκπλήσσονται από
αυτούς και συνάμα δικάζουν ντυμένοι και οι ίδιοι έχοντας ως κάλυμμα της
ψυχής τους τα μάτια, τα αφτιά και όλο το σώμα. Όλα αυτά, λοιπόν, μπαίνουν
μπροστά τους ως εμπόδια, δηλαδή και τα ενδύματα των ίδιων και όσων
κρίνονται. Πρώτα, λοιπόν», είπε, «πρέπει να σταματήσω αυτούς να γνωρίζουν εκ
των προτέρων το θάνατο· διότι τώρα το ξέρουν. Αυτό είχε ανατεθεί στον
Προμηθέα πώς να το σταματήσει. Έπειτα πρέπει όλοι αυτοί να κρίνονται γυμνοί"
δηλαδή πρέπει να κρίνονται αφού πεθάνουν. Και ο κριτής πρέπει να είναι γυμνός,
να έχει πεθάνει, και με μόνη την ψυχή του να βλέπει μόνη την ψυχή του καθενός
που έχει πεθάνει ξαφνικά, που έχει στερηθεί όλους τους συγγενείς και που έχει
αφήσει στη γη όλον εκείνον το στολισμό, για να είναι δίκαιη η κρίση. Εγώ, όμως,
επειδή γνωρίζω αυτά
πριν από εσάς, έκανα δικαστές τους γιους μου, δυο από την Ασία, τον Μίνωα
και τον Ραδάμανθυς, και έναν από την Ευρώπη, τον Αιακό* αυτοί, λοιπόν, όταν
πεθάνουν, θα δικάσουν στο λειμώνα, στο τρίστρατο, απ' όπου δυο δρόμοι
οδηγούν ο ένας στις νήσους των Μακάρων και ο άλλος στον Τάρταρο. Και
αυτούς που προέρχονται από την Ασία θα κρίνει ο Ραδάμανθυς, αυτούς που
προέρχονται από την Ευρώπη ο Αιακός* στον Μίνωα θα δώσω την εξουσία να
λαμβάνει την τελική κρίση, αν υπάρχει απορία στον έναν από τους άλλους δυο*
για να είναι όσο το δυνατόν πιο δίκαιη η κρίση για την πορεία των ανθρώπων».
Αυτά είναι, Καλλικλή, αυτά τα οποία έχοντας ακούσει πιστεύω ότι είναι αλήθεια·
και από αυτή την αφήγηση αναλογίζομαι ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ο θάνατος
τυχαίνει να είναι, όπως μου φαίνεται, τίποτε άλλο παρά δυο πράγματα, ο
διαχωρισμός δυο πραγμάτων, του σώματος και της ψυχής, μεταξύ τους* όταν,
όμως, διαχωριστούν μεταξύ τους, το καθένα από αυτά είναι σχεδόν στην ίδια
κατάσταση, στην οποία ήταν και όταν ζούσε ο άνθρωπος, και το σώμα έχει τη
φύση του και τις φροντίδες του και τα παθήματα όλα φανερά. Για παράδειγμα,
αν το σώμα κάποιου, όσο ζούσε, ήταν μεγάλο εξαιτίας της φύσης ή της τροφής ή
και των δύο, όταν πεθάνει, το πτώμα του θα είναι μεγάλο, και, αν είναι παχύ,
παχύ θα είναι και όταν πεθάνει, και τα άλλα κατά τον ίδιο τρόπο* και, αν πάλι
είχε μακριά μαλλιά, και το πτώμα του θα έχει μακριά μαλλιά. Αν πάλι κάποιος,
όσο ζούσε, είχε μαστιγωθεί και είχε σημάδια από τις πληγές και ουλές στο σώμα
είτε από μαστίγιο είτε από άλλα τραύματα, είναι δυνατόν να δει κάποιος και το
σώμα αυτού που έχει πεθάνει να τα έχει αυτά* και, αν τα μέλη του
ήταν σπασμένα ή στρεβλά, όσο ζούσε, τα χαρακτηριστικά αυτά είναι φανερά και
όταν πεθάνει. Με λίγα λόγια, όπως ήταν κάποιος στο σώμα του όταν ζούσε,
αυτά είναι φανερά και όταν πεθάνει, ή όλα ή τα περισσότερα για ένα χρονικό
διάστημα. Το ίδιο, πάντως, μου φαίνεται ότι συμβαίνει και με την ψυχή,
Πλάτωνας «Γοργίας»
108
Καλλικλή· όλα είναι φανερά στην ψυχή, από τη στιγμή που γυμνωθεί από το
σώμα, και τα έμφυτα και τα επίκτητα χαρακτηριστικά που απέκτησε η ψυχή του
ανθρώπου με την ενασχόληση με κάθε πράγμα. Όταν, λοιπόν, φτάσουν στο
δικαστή, όσοι έρχονται από την Ασία στον Ραδάμανθυ, ο Ραδάμανθυς, αφού
τους σταματά, παρατηρεί την ψυχή του καθενός, δίχως να γνωρίζει τίνος είναι,
αλλά, ενώ πολλές φορές εξετάζει το μεγάλο βασιλιά ή όποιον άλλο βασιλιά ή
δυνάστη, βλέπει ότι τίποτε δεν είναι υγιές στην ψυχή του, αλλά ότι είναι
μαστιγωμένη και γεμάτη ουλές εξαιτίας των επιορκιών και της αδικίας, που κάθε
πράξη του χάραξε στην ψυχή του, και ότι όλα είναι στρεβλά εξαιτίας του ψέματος
και της αλαζονείας και δεν υπάρχει τίποτα ευθύ, επειδή έζησε χωρίς αλήθεια* και
βλέπει ότι η ψυχή είναι γεμάτη δίψα για εξουσία, τρυφηλότητα, αλαζονεία,
έλλειψη εγκράτειας των πράξεων και ασυμμετρία και αναισχυντία* βλέποντας
την με περιφρόνηση τη διώχνει αμέσως στο δεσμωτήριο, όπου πρόκειται, αφού
πάει, να υποστεί τις τιμωρίες που της ταιριάζουν. Αρμόζει, λοιπόν, στον καθένα
που τιμωρείται, όταν τιμωρείται σωστά από κάποιον άλλο, ή να γίνεται
καλύτερος και να ωφελείται ή να γίνεται παράδειγμα στους άλλους, ώστε,
βλέποντας αυτόν που παθαίνει όσα παθαίνει, από φόβο, να γίνονται καλύτεροι.
Όσοι ωφελούνται και τιμωρούνται από θεούς και ανθρώπους είναι αυτοί οι
οποίοι
διαπράττουν αμαρτήματα που μπορούν να θεραπευτούν- η ωφέλεια, όμως, σε
αυτούς έρχεται μέσα από πόνους και θλίψεις, και εδώ και στον Άδη· γιατί δεν
είναι δυνατό να απαλλαγούν από την αδικία με διαφορετικό τρόπο. Όσοι, όμως,
διαπράξουν τα μεγαλύτερα αδικήματα και εξαιτίας αυτών είναι ανίατοι, γίνονται
παραδείγματα, και αυτοί οι ίδιοι πλέον δεν ωφελούνται καθόλου, επειδή είναι
ανίατοι, αλλά ωφελούνται οι άλλοι οι οποίοι βλέπουν αυτούς εξαιτίας των
αμαρτημάτων να υφίστανται αιώνια τις μεγαλύτερες, οδυνηρότερες και
φοβερότερες τιμωρίες, κρεμασμένοι ως παραδείγματα στο δεσμωτήριο εκεί στον
Άδη, παραινετικά θεάματα σε όσους άδικους φτάνουν κάθε φορά. Από αυτούς
υποστηρίζω ότι ένας είναι και ο Αρχέλαος, αν λέει αλήθεια ο Πώλος, και όποιος
άλλος είναι τέτοιος τύραννος* νομίζω, όμως, ότι οι περισσότεροι από αυτούς που
είναι παραδείγματα είναι όσοι υπήρξαν τύραννοι, βασιλιάδες, δυνάστες και
πολιτικοί* γιατί αυτοί εξαιτίας της εξουσίας διαπράττουν τις πιο μεγάλες και
ανόσιες αμαρτίες. Το μαρτυρεί γι' αυτούς και ο Όμηρος* εκείνος, δηλαδή,
ανέφερε βασιλιάδες και δυνάστες οι οποίοι τιμωρούνται αιώνια στον Άδη, τον
Τάνταλο, τον Σίσυφο και τον Τιτυό* τον Θερσίτη, όμως, και αν υπάρχει κάποιος
άλλος ανήθικος πολίτης, κανένας ποιητής δεν παρουσίασε να υφίσταται
συνεχώς μεγάλες τιμωρίες ως ανίατο" γιατί, νομίζω, δεν μπορούσε* γι' αυτό ήταν
πιο ευτυχισμένος από εκείνους που μπορούσαν. Αλλά, Καλλικλή, από αυτούς
που έχουν δύναμη είναι οι άνθρωποι που γίνονται πάρα πολύ κακοί· τίποτα,
όμως, δεν εμποδίζει να υπάρχουν ανάμεσα σε αυτούς συνετοί άντρες, και αξίζει
να θαυμάζουμε πολύ όσους γίνονται συνετοί* γιατί είναι
δύσκολο, Καλλικλή, και άξιο πολλών επαινούν να ζει δίκαια αυτός που έχει
μεγάλη δυνατότητα να αδικεί. Λίγοι, ωστόσο, γίνονται τέτοιοι· επειδή και εδώ και
αλλού υπήρξαν, νομίζω, και θα υπάρξουν καλοί και έντιμοι άντρες έχοντας αυτή
την αρετή, να διαχειρίζονται με δίκαιο τρόπο όσα τους αναθέτει κάποιος· ένας
Πλάτωνας «Γοργίας»
109
έχει γίνει ιδιαίτερα επιφανής και στους άλλους Έλληνες, ο Αριστείδης, ο γιος του
Λυσιμάχου* οι περισσότεροι, όμως, από τους δυνάστες, φίλε μου, γίνονται κακοί.
Όπως, λοιπόν, έλεγα, όταν εκείνος ο Ραδάμανθυς συλλάβει κάποιον τέτοιον, δεν
ξέρει τίποτε άλλο γι' αυτόν, ούτε ποιος είναι ούτε από ποιους κατάγεται, αλλά ότι
είναι κάποιος κακός· και αφού δει αυτό, τον στέλνει στον Τάρταρο, βάζοντας
του σημάδι, αν του φαίνεται ότι είναι ιάσιμος ή ανίατος* εκείνος, όταν φτάνει
εκεί, υφίσταται όσα πρέπει. Ενίοτε, όταν βλέπει άλλη ψυχή που έχει ζήσει με όσιο
τρόπο και με φρόνηση, απλού πολίτη ή κάποιου άλλου, κυρίως όμως, νομίζω,
Καλλικλή, ψυχή φιλοσόφου που έκανε τα δικά του έργα και δεν ήταν
πολυπράγμων στη ζωή, τη θαυμάζει και τη στέλνει στις νήσους των Μακάρων.
Τα ίδια κάνει και ο Αιακός* ο καθένας από αυτούς δικάζει κρατώντας ραβδί" ο
δε Μίνωας κάθεται επιθεωρώντας, κρατώντας μόνο αυτός χρυσό σκήπτρο,
όπως λέει ο ομηρικός Οδυσσέας ότι τον είδε
να κρατά χρυσό σκήπτρο, δικάζοντας τους νεκρούς.
Εγώ, λοιπόν, Καλλικλή, έχω πειστεί από αυτές τις αφηγήσεις και στοχάζομαι
πώς θα φανώ στον κριτή με όσο το δυνατόν υγιέστερη ψυχή* αφού αφήσω,
λοιπόν, να πάνε στο καλό οι τιμές των πολλών ανθρώπων, εξετάζοντας την
αλήθεια, θα προσπαθήσω πράγματι να ζήσω, όντας καλύτερος όσο μπορώ, και,
όταν πεθάνω, να πεθάνω τέτοιος. Προτρέπω και όλους τους άλλους ανθρώπους,
όσο μπορώ, και προτρέπω και σένα να προσανατολιστείς σε τέτοια ζωή και
τέτοιον αγώνα, ο οποίος πιστεύω ότι υπερτερεί όλων των εδώ αγώνων, και σε
κατηγορώ επειδή δεν θα μπορείς να βοηθήσεις τον εαυτό σου, όταν γίνει για σένα
η δίκη και η κρίση, για την οποία τώρα μόλις μιλούσα, αλλά, με το που θα
παρουσιαστείς στο δικαστή, το γιο της Αίγινας, αφού, παραλαμβάνοντας σε, σε
οδηγήσει, εσύ εκεί θα μείνεις με το στόμα ανοιχτό και θα ζαλιστείς όσο εγώ εδώ,
και ίσως κάποιος σε χτυπήσει στο πρόσωπο ατιμωτικά και σε προπηλακίσει με
κάθε τρόπο.
Ίσως αυτά σου φαίνεται ότι είναι μύθος σαν εκείνους που λένε οι γριές, και τα
περιφρονείς, και δεν θα ήταν καθόλου περίεργο να τα περιφρονείς, αν, με την
αναζήτηση μας, μπορούσαμε να τα βρούμε καλύτερα και αληθέστερα* τώρα,
όμως, βλέπεις ότι εσείς, αν και είστε τρεις, οι οποίοι είστε οι πιο σοφοί από τους
σημερινούς Έλληνες, εσύ, ο Πώλος και ο Γοργίας, δεν μπορείτε να αποδείξετε ότι
πρέπει να ζούμε τη ζωή με κάποιον άλλο τρόπο από αυτόν, ο οποίος φαίνεται ότι
και εκεί έχει όφελος. Αλλά σε όλη τη συζήτηση, ενώ τα υπόλοιπα αναιρούνται,
μόνο αυτός ο λόγος μένει σταθερός, ότι πρέπει να προσέχουμε να μην αδικούμε
παρά να μην αδικούμαστε, και περισσότερο πρέπει ο άνθρωπος να φροντίζει όχι
να φαίνεται ότι είναι καλός, αλλά να είναι, και στην ιδιωτική και στη δημόσια
ζωή· αν κάποιος γίνει κακός σε κάτι, πρέπει να τιμωρηθεί, και δεύτερο καλό μετά
το να είναι δίκαιος είναι αυτό, το
να γίνεται δίκαιος και, αφού τιμωρηθεί, να λογοδοτεί- και πρέπει να αποφεύγει
κάθε κολακεία και προς τον εαυτό του και προς τους άλλους, και προς τους
λίγους και προς τους πολλούς* και πρέπει να χρησιμοποιεί έτσι τη ρητορική
πάντα προς το δίκαιο, και κάθε άλλη πράξη. Αφού, λοιπόν, πείθεσαι σε μένα,
Πλάτωνας «Γοργίας»
110
ακολούθησε με εκεί, όπου, αφού φτάσεις, θα είσαι ευτυχισμένος και όσο ζεις και
όταν πεθάνεις, όπως απέδειξε η σημερινή συζήτηση. Και άφησε κάποιον να σε
περιφρονήσει ως ανόητο και να σε προπηλακίσει, αν θέλει, και ναι, μα τον <ία,
να σε χτυπήσει στο πρόσωπο, δίνοντας σου αυτό το ατιμωτικό χτύπημα· γιατί
τίποτε φοβερό δεν θα πάθεις, αν όντως είσαι καλός και έντιμος, ασκώντας την
αρετή. Έπειτα, αφού ασκήσουμε από κοινού την αρετή με τέτοιο τρόπο, τότε
πλέον, αν πιστεύεις ότι πρέπει, θα ασχοληθούμε με τα πολιτικά πράγματα ή με
ό,τι άλλο μας φανεί καλό, και θα αποφασίσουμε, καθώς θα είμαστε καλύτεροι
στο να σκεφτόμαστε απ' ό,τι τώρα. <ιότι είναι αισχρό να βρισκόμαστε στην
κατάσταση που φαινόμαστε ότι είμαστε τώρα, έπειτα να καυχιόμαστε όπως οι
νέοι ότι κάτι είμαστε, εμείς οι οποίοι ποτέ δεν είχαμε την ίδια άποψη για τα ίδια
ζητήματα, και μάλιστα για πάρα πολύ σημαντικά· σε τέτοιο βαθμό απαιδευσίας
έχουμε φτάσει· ας χρησιμοποιήσουμε σαν οδηγό όσα προέκυψαν από τη
σημερινή συζήτηση, που μας δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος ζωής είναι άριστος,
ασκώντας τη δικαιοσύνη και κάθε άλλη αρετή να ζούμε και να πεθαίνουμε. Ας
τον ακολουθήσουμε, λοιπόν, και ας παρακινούμε και τους υπόλοιπους, όχι με
εκείνο το λόγο, με τον οποίο εσύ πιστεύοντας με παροτρύνεις· γιατί δεν αξίζει
τίποτα, Καλλικλή.