ΠΡΟΣΟΧΗ : Ξέρετε πόσο επικίνδυνα είναι τα πρόσθετα τροφίμων "Ε" ; Φροντίστε να προστατέψετε τον εαυτό σας και την οικογένειά σας .

ΕΝΩΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΒΟΛΟΥ

Τρώμε καθημερινά πολλά... συνθετικά χρώματα, συντηρητικά και αρώματα. Όλα τα τυποποιημένα τρόφιμα, σνακ, σακχαρώδη, γλυκίσματα, ποτά, αναψυκτικά περιέχουν μεγάλο αριθμό πρόσθετων ουσιών, γνωστότερες ως «Ε».

Τι είναι τα πρόσθετα τροφίμων ή ουσίες Ε; Είναι οι «φυσικές» ή «συνθετικές» χημικές ουσίες, που προστίθενται στις έτοιμες τροφές, με σκοπό την αύξηση του χρόνου διατήρησης και τη βελτίωση της γεύσης, της οσμής, της υφής, του χρώματος και της εν γένει εμφάνισης.

Ο αριθμός των ουσιών αυτών ξεπερνά τις 2900.

Πώς χρησιμοποιούνται; Η χρήση των υψηλότερης επικινδυνότητας «συνθετικών» προσθέτων επιτρέπεται μόνο σε ορισμένα τρόφιμα, ενώ η χρήση των «φυσικών» υπόκειται σε λιγότερους περιορισμούς. Ένα πρόσθετο μπορεί να επιτρέπεται μέχρι μια καθορισμένη ποσότητα σε ένα τρόφιμο, σε διαφορετική ποσότητα σε άλλο ή να απαγορεύεται πλήρως η προσθήκη του σε κάποιο τρίτο

Είναι ασφαλή τα πρόσθετα Ε; Υπάρχουν αρκετές μελέτες και έρευνες για τις βραχυπρόθεσμες, αλλά κυρίως τις μακροπρόθεσμες, πιθανές συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών. Τα «Ε» χρησιμοποιούνται νόμιμα από τους κατασκευαστές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι όλα απολύτως ασφαλή για τον οργανισμό. Απλώς «υποθέτουμε» πως δεν βλάπτουν άμεσα, εφόσον δεν καταναλώνονται σε υπερβολικές ποσότητες!

Όλα είναι αθώα μέχρι …. Πολλά πρόσθετα έχουν αποσυρθεί οριστικά. Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων απαγόρευσε τη χρωστική Ε128 (ερυθρό 2G), η οποία κρίθηκε ύποπτη για καρκινογενέσεις. Σε πολλές χώρες επιτρέπονται ουσίες που σε άλλες είναι απαγορευμένες. Όμως μέχρι ένα πρόσθετο να κριθεί τελεσίδικα επιβλαβές και να αποσυρθεί, έχει ήδη καταναλωθεί για χρόνια. Πόσα ακόμα καταναλώνουμε χωρίς επαρκή γνώση για τις συνέπειες στην υγεία μας;

Τι επιπτώσεις έχουν στην υγεία μας; Επιστημονικές έρευνες ενοχοποιούν συγκεκριμένα πρόσθετα για διάφορες βλάβες της υγείας, σε παιδιά (υπερκινητικότητα, αλλεργίες, άσθμα, ερυθήματα) και σε ενηλίκους (αλλεργίες, άσθμα, κεφαλαλγίες, ιλίγγους, ταχυσφυγμία, ναυτία, έλκη εντέρου). Τα τελευταία χρόνια, με την ευρεία κατανάλωση έτοιμων φαγητών, έχουν παρουσιαστεί εξαιρετικά πολλά καινούρια πρόσθετα και συντηρητικά. Κάποια από αυτά ενοχοποιούνται για καρκινογενέσεις, νευρολογικές διαταραχές, καρδιακές παθήσεις και πολλές άλλες ασθένειες.

Μπορεί να έχουν μακροχρόνιες συνέπειες; Υπολογίζεται ότι η κατανάλωση συντηρητικών και προσθετικών τροφίμων κατά άτομο είναι 4-5 κιλά το χρόνο κατά μέσο όρο. Αν και οι αρνητικές επιδράσεις μεμονωμένων προσθέτων θεωρούνται «γνωστές», κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα ούτε τις συνέπειες της χρόνιας άθροισής τους στον οργανισμό ούτε με ποιον τρόπο αλληλεπιδρούν με άλλα πρόσθετα ή συστατικά.

Γιατί τα παιδιά επιβαρύνονται περισσότερο; Για τις βρεφικές και παιδικές τροφές ισχύουν άλλες αναλογίες και ποσοτικά όρια. Όμως τα παιδιά δεν τρώνε μόνο «παιδικές» τροφές αλλά καταναλώνουν καθημερινά πολλές συσκευασμένες τροφές και σνακ. Αυτό μπορεί να έχει άμεσες αλλά και μακροχρόνιες επιπτώσεις στον αναπτυσσόμενο παιδικό οργανισμό.

Πώς διαβάζουμε τις ετικέτες; Τα πρόσθετα που περιέχει ένα συσκευασμένο τρόφιμο αναγράφονται υποχρεωτικά στα «συστατικά». Πρώτα αναγράφεται η κατηγορία που ανήκει το πρόσθετο (π.χ. συντηρητικό) και ακολουθεί το πλήρες όνομά του (π.χ. βενζοϊκό νάτριο) ή ο κωδικός του (π.χ. Ε 211).

Οι παγίδες και τα κόλπα των εταιρειών. Οι εταιρείες αποφεύγουν πλέον να αναφέρουν τα πρόσθετα με τον κωδικό Ε αλλά χρησιμοποιούν τα πλήρη ονόματα, ώστε να αποπροσανατολίσουν τους καταναλωτές. Συνήθως οι αρωματικές ουσίες δεν αναφέρονται ονομαστικά στην ετικέτα, αλλά με τον αόριστο όρο «αρώματα». Αναγραφές τύπου «χωρίς συντηρητικά» ή «χωρίς χρωστικές» δεν σημαίνουν ότι το τρόφιμο δεν περιέχει άλλου είδους πρόσθετα!

Ποια πρόσθετα είναι πιο επικίνδυνα, σε ποια τρόφιμα υπάρχουν και ποιες παρενέργειες μπορεί να έχουν;

Χρωστικές ουσίες: 100-199

Πρόκειται για «μπογιές τροφίμων» που χρησιμοποιούνται για αισθητικούς λόγους, επειδή δίνουν χρώμα στο τρόφιμο. Η προσθήκη χρωστικών, σε τροφές, για βρέφη και νήπια, δεν επιτρέπεται.

Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: παγωτά, γαριδάκια-πατατάκια, αναψυκτικά, μαρμελάδες, σοκολάτες, τυποποιημένα γλυκά, γρανίτες, ζαχαρωτά, ζελέδες, καραμέλες, έτοιμες τούρτες και κέικ, γλειφιτζούρια, τσίκλες, μαργαρίνες, ταραμά, μουστάρδα, διάφορα ποτά (αποστάγματα, λικέρ, κόκα-κόλα), κοκτέιλ φρούτων, λουκάνικα και ψημένα προϊόντα.

Οι πιο επικίνδυνες χρωστικές: Ε102 (ταρτραζίνη), Ε104 (κίτρινο κινολίνης), Ε110 (κίτρινο sunset FCF, κιτρινοπορτοκαλί S), Ε120 (κοχελίνη, καρμινικό οξύ, καρμίνες), Ε122 (αζωρουμπίνη, καρμοϊσίνη), Ε123 (αμαράνθη), Ε124 (ερυθρό κοχελίνης Α), Ε127 (ερυθροσίνη), Ε131 (μπλε πατεντέ V), Ε132 (ινδικοτίνη ή ινδικοκαρμίνη), Ε133 (λαμπρό κυανό FCF), Ε150, Ε150Α, Ε150C (καραμελόχρωμα), Ε154 (καστανό FK), Ε155 (καστανό ΗΤ), Ε160 (ανάτο ή μπιξίνη/νορμπιξίνη), Ε160Α, Ε160Β, E160C (εκχύλισμα πάπρικας)

Ενδεχόμενες παρενέργειες: καρκινογένεση, αλλεργίες, ερύθημα, υπερκινητικότητα, αϋπνία, άσθμα, γαστρεντερικά προβλήματα, μείωση λευκών αιμοσφαιρίων, προβλήματα θυρεοειδή.

Συντηρητικές ουσίες: 200-299

Χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποφευχθεί η αλλοίωση των τροφίμων από μικροοργανισμούς και να αυξηθεί ο χρόνος διατήρησης τους.

Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: μαρμελάδες, κονσέρβες, αναψυκτικά, κρασιά, μπύρες, ζαμπόν, λουκάνικα, κονσερβοποιημένα κρέατα και ψάρια, είδη ζαχαροπλαστικής, κρουασάν, έτοιμα κέικ, μπισκότα, μαργαρίνες, ψωμί για τοστ, σνακς, σαλάτες, ζελέδες, σάλτσες κ.α.

Οι πιο επικίνδυνες: Ε202 σορβικό κάλιο, Ε210 (βενζοϊκό οξύ), Ε211 (βενζοϊκό νάτριο), Ε212 (βενζοϊκό κάλιο), Ε214 (Ρ-υδροξυβενζοϊκό αιθύλιο), Ε215 (άλας Ρ-υδροξυβενζοϊκού αιθυλίου με νάτριο), Ε218 (Ρ-υδροξυβενζοϊκό μεθύλιο), Ε219 (άλας Ρ-υδροξυβενζοϊκού μεθυλίου με νάτριο), Ε220 (διοξείδιο του θείου), Ε249 (νιτρώδες κάλιο), Ε250 (νιτρώδες νάτριο), Ε251 (νιτρικό νάτριο), Ε252 (νιτρικό κάλιο), Ε262 (οξικό νάτριο), Ε270 γαλακτικό οξύ, Ε282 προπιονικό ασβέστιο, Ε296 (μηλικό οξύ).

Ενδεχόμενες παρενέργειες: Τοξικολογική επικινδυνότητα, καρκινογένεση, αλλεργίες, υπερκινητικότητα, νευρικές διαταραχές, προβλήματα συμπεριφοράς, μαθησιακές δυσκολίες, κρίσεις άσθματος, εντερικές διαταραχές, αναιμία.

Αντιοξειδωτικές ουσίες: 300-399

Αποτρέπουν ή επιβραδύνουν τις αλλοιώσεις στην οσμή και τη γεύση που προκαλούνται από την οξείδωση των τροφίμων και επιμηκύνουν το χρόνο διατήρησής τους.

Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: μπισκότα, καραμέλες, τσίχλες, πατατάκια, ζελεδάκια, αφυδατωμένα προϊόντα (πατάτες, σκόνη για πουρέ κ.ά.), έτοιμα μίγματα για παρασκευή γλυκισμάτων, φυτικά λίπη και έλαια τηγανίσματος.

Τα πιο επικίνδυνα: Ε300 (ασκορβικό οξύ), Ε310 (γαλλικός προπυλεστέρας), Ε311 (γαλλικός οκτυλεστέρας), Ε312 (γαλλικός δωδεκυλεστέρας), Ε316 (ερυθορβικό νάτριο ή ισοσκορβικό νάτριο), Ε320 (βουτυλική υδροξυανισόλη ή ΒΗΑ), Ε321 (βουτυλική υδροξυτολουόλη ή ΒΗΤ), Ε330 (κιτρικό οξύ), Ε375 (νιασίνη VitB3)

Ενδεχόμενες παρενέργειες: καρκινογένεση, ηπατική βλάβη, διαβήτη, αλλεργίες, ναυτία, πέτρες στα νεφρά, γαστρικές ενοχλήσεις, άσθμα, αρνητικές επιδράσεις στα οιστρογόνα των κοριτσιών.

Γαλακτωματοποιητές, πηκτικά μέσα και σταθεροποιητές: 400-499

Συντελούν στη δημιουργία ενός ομοιογενούς μίγματος σε ένα τρόφιμο στο οποίο υπάρχουν δύο ή περισσότερα υλικά.

Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: παγωτά, σοκολάτες, αναψυκτικά, κρουασάν, έτοιμες τούρτες και κέικ

Τα πιο επικίνδυνα: Ε407 (καραγενάνη), Ε414 (αραβικό κόμμι), Ε420 (σορβιτόλη και σιρόπι σορβιτόλης) Ε422 (γλυκερόλη), Ε430 (στεατικό πολυοξυαιθυλένιο), Ε440 (πηκτίνη), Ε466 (καρβοξυμεθυλικό κυτταρινικό νάτριο) Ε471 μονο- και διγλυκερίδια λιπαρών οξέων, Ε472Β γαλακτικοί εστέρες.

Ενδεχόμενες παρενέργειες: Έλκη, βλάβες εμβρύου, καρκινογένεση, αλλεργίες, άσθμα, κεφαλαλγία, διαβήτη.

Ρυθμιστές οξύτητας: 501-540

Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: αναψυκτικά, σοκολάτες, ζαχαρωμένα φρούτα και σε κατεψυγμένα και αφυδατωμένα προϊόντα αυγών.

Τα πιο επικίνδυνα: Ε503 (όξινο ανθρακικό αμμώνιο) Ε541 (όξινο φωσφορικό νάτριο)

Ενδεχόμενες παρενέργειες:. Επικίνδυνα για βρέφη, ηλικιωμένους και ανθρώπους με προβλήματα στους νεφρούς ή στην καρδιά. Οστεοπόρωση, Αλτσχάιμερ. Ερεθιστικό για τους βλεννογόνους, πιθανή απώλεια ασβεστίου και μαγνησίου

Ενισχυτικά και βελτιωτικά της γεύσης: 620-640

Είναι από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα πρόσθετα σε τρόφιμα που προσφέρονται σε καταστήματα γρήγορου φαγητού.

Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: γαριδάκια-πατατάκια, αλλαντικά, αρτύματα, κονσέρβες, κύβους γεύσης, σακχαρώδη προϊόντα, σάλτσες και σούπες στιγμιαίας παρασκευής, κατεψυγμένα γεύματα με κρέας, φαγητά εστιατορίων κ.α.

Τα πιο επικίνδυνα: Ε612 (γλουταμινικό μονονάτριο ή MSG), Ε620 (γλουταμινικό οξύ), Ε621 (γλουταμινικό νάτριο), Ε622 (όξινο γλουταμινικό κάλιο), Ε623 (όξινο γλουταμινικό ασβέστιο), Ε627 (γουανιλικό νάτριο), Ε631 (ινοσινικό δινάτριο), Ε632 (ινοσινικό νάτριο), Ε635 (ινοσινικό κάλιο), Ε635 (άλατα με νάτριο των 5-ριβοζονουκλεοτιδίων).

Ενδεχόμενες παρενέργειες: Βλάβες στο νευρικό σύστημα και τον εγκέφαλο, μείωση πνευματικής απόδοσης, υπερκινητικότητα, αλλεργίες, ναυτίες, πονοκέφαλοι, υπογλυκαιμίες, παχυσαρκία. Υψηλός κίνδυνος για εγκύους, παιδιά, ηλικιωμένους, ασθματικούς, υπογλυκαιμικούς και καρδιοπαθείς.

Γλυκαντικές ουσίες: 950-970

Χρησιμοποιούνται, αντί της ζάχαρης ή της γλυκόζης.
Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: σε διαιτητικά τρόφιμα, αναψυκτικά-γλυκά- μαρμελάδες-καραμέλες-τσίκλες τύπου Light, σε τρόφιμα για διαβητικούς και τρόφιμα με λίγες θερμίδες, ψημένα προϊόντα, τσίχλες και επιδόρπια ζελατίνης κ.ά.

Οι πιο επικίνδυνες: Ε950 (ακετοσουλφαμικό κάλιο), Ε951 (ασπαρτάμη), Ε952 (κυκλαμικό οξύ), Ε962 (άλας ασπαρτάμης-ακετοσουλφάμης), Ε966 (λακτιτόλη).

Ενδεχόμενες παρενέργειες: ημικρανίες, αλλαγές στη διάθεση, ναυτία, διάρροιες, γαστρεντερικές διαταραχές. Η ασπαρτάμη έχει συσχετιστεί με καρκινογένεση σε ανθρώπους και πειραματόζωα και με βλάβες του νευρικού συστήματος.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε την κατανάλωση πρόσθετων ουσιών;

Χρησιμοποιούμε ωφέλιμα φυσικά βελτιωτικά και συντηρητικά όπως είναι το μέλι, το λάδι, το λεμόνι, το σκόρδο και τα διάφορα βότανα, ρίγανη, μέντα, λεβάντα, δαφνόφυλλα κ.λπ.

Δεν αφήνουμε τα παιδιά να καταναλώνουν ανεξέλεγκτα παγωτά, σνακ, μπισκότα, κρουασάν κ.α. τα οποία εκτός από συντηρητικά και πρόσθετα έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε λιπαρά, αλάτι ή ζάχαρη και προκαλούν παχυσαρκία και μελλοντικές παθήσεις.

Πρέπει να γνωρίζουμε πως όσο περισσότερο από την αρχική του μορφή απομακρύνεται ένα τρόφιμο, τόσο αυξάνεται η επικινδυνότητά του.

Επιστρέφουμε στην κουζίνα μαγειρεύοντας για μας και τα παιδιά μας, μειώνοντας τα επιβαρυμένα έτοιμα γεύματα.

Ακολουθούμε παραδοσιακά πρότυπα διατροφής προτιμώντας φρέσκα, φυσικά προϊόντα εποχής (φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο, φρέσκο γάλα) και αποφεύγοντας τα επεξεργασμένα.

Πρόσφατα δόθηκε από ερευνητικά νοσοκομειακά κέντρα της Γαλλίας μία λίστα από τους κωδικούς Ε που αναγράφονται στα τρόφιμα (Πρόσθετα Τροφίμων), στους οποίους οι καταναλωτές οφείλουν να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή. Η λίστα με τους κωδικούς αυτούς είναι η εξής:


ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ Β12 Ε220

ΕΝΤΕΡΙΚΕΣ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ε221-Ε222-Ε223-Ε224-Ε226
ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ε230-Ε232-Ε233
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΙΕΣΗΣ Ε250-Ε251-Ε252
ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΚΖΕΜΑΤΑ Ε311-Ε312
ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗ Ε320-Ε321
ΠΕΠΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Ε338-Ε339-Ε340-Ε341-Ε407-Ε450-Ε461-Ε462-Ε463-Ε465-Ε466
ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΟ ΠΡΟΪΟΝ Ε131-Ε142-Ε210-Ε211-Ε212-Ε213-Ε214-Ε215-Ε217-Ε239-Ε330 ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ Ε102-Ε110-Ε120-Ε124-Ε127 ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ Ε123
 ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ!!! Ε103-Ε105-Ε111-Ε121-Ε125-Ε126-Ε130-Ε152-Ε181

Παρεμφερές θέμα : τα μεταλλαγμένα 
 Τα περισσότερα μεταλλαγμένα προϊόντα προορίζονται για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων. Είναι όμως ασφαλή για την υγεία μας; Η γενετική μηχανική ενδέχεται να έχει απρόβλεπτες και ανεπιθύμητες συνέπειες, διότι πρόκειται για μία μη ακριβής και εν πολλοίς τυχαία διαδικασία. Τα ένθετα γονίδια μπορεί να διασπάσουν τα φυσικά γονίδια, να είναι ασταθή στο νέο τους περιβάλλον ή να λειτουργήσουν με τρόπο διαφορετικό από τον αναμενόμενο. Τι σημαίνει, όμως, αυτό για τη διατροφική ασφάλεια;

Η γενετική μηχανική είναι δυνατόν να επηρεάσει τη διατροφική ασφάλεια με τους εξής δύο τρόπους:

• η διάσπαση ή η αστάθεια των γονιδίων μπορεί να προκαλέσει την παραγωγή νέων τοξινών.

• η νέα πρωτεΐνη που παράγεται από το ξενικό γονίδιο μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες ή τοξικότητα. Πολλοί επιστήμονες συμφωνούν ότι υπάρχει πράγματι το ενδεχόμενο να παρουσιαστούν τέτοιου είδους κίνδυνοι και σε πολλές χώρες έχουν θεσπιστεί κανονισμοί ασφαλείας για τα μεταλλαγμένα προϊόντα. Όμως πόσο πλήρες είναι το σύστημα ελέγχου; Το ενημερωτικό αυτό δελτίο εξετάζει τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς και τον τρόπο λειτουργίας τους. Αποκαλύπτει επίσης, ότι οι αρμόδιες αρχές έχουν υιοθετήσει ευρέως την έννοια της "ουσιαστικής ισοδυναμίας" παρότι έχει δεχθεί έντονες επικρίσεις από έγκυρους επιστημονικούς κύκλους.

Πώς ελέγχονται τα μεταλλαγμένα προϊόντα;
Παρόλο που οι κανονισμοί ασφαλείας για ταμεταλλαγμένα τρόφιμα διαφέρουν από χώρα σε χώρα, οι αρμόδιες αρχές σε παγκόσμιο επίπεδο βασίζουν τις εκτιμήσεις τους στην έννοια της "ουσιαστικής ισοδυναμίας". Κατά βάση, η χημική σύνθεση των γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων συγκρίνεται με μία ισοδύναμη μη γενετικά μεταλλαγμένη ποικιλία - για παράδειγμα η μεταλλαγμένη σόγια συγκρίνεται με μια συμβατική ποικιλία μη μεταλλαγμένης σόγιας. Εάν δεν ανιχνευθούν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των δύο, η μεταλλαγμένη ποικιλία θεωρείται ασφαλής. Μοιάζει λογικό, αλλά μία πιο προσεχτική ματιά στο μηχανισμό αυτό αποκαλύπτει σοβαρές ελλείψεις.

Το πρώτο πρόβλημα αφορά τα ίδια τα συστατικά στα οποία βασίζεται η σύγκριση μεταξύμεταλλαγμένων τροφίμων και μη. Πραγματοποιείται πλήρης μέτρηση των επιπέδων μερικών βασικών και λιγότερο βασικών θρεπτικών συστατικών, γνωστών τοξινών και άλλων αντι - θρεπτικών συστατικών. Στην πατάτα, για παράδειγμα, τα βασικά θρεπτικά συστατικά περιλαμβάνουν υδατάνθρακες και πρωτεΐνες, τα λιγότερο βασικά θρεπτικά συστατικά είναι οι περιεχόμενες βιταμίνες και ανάμεσα στις γνωστές τοξίνες περιλαμβάνεται η σολανίνη (ένα συστατικό που απαντάται στις πράσινες πατάτες και μπορεί να προκαλέσει ασθένειες). Ωστόσο, δεν υπάρχει συγκεκριμένος ακριβής κατάλογος των συστατικών τα οποία επιβάλλεται να μετρηθούν, όπως δεν υπάρχει διαδικασία που να εντοπίζει απρόβλεπτες ή ανεπιθύμητες συνέπειες - γεγονός που προκαλεί έντονο προβληματισμό για την ασφάλεια των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι οι μηχανισμοί ανίχνευσης του αλλεργιογόνου δυναμικoύ ή των βαθμών τοξικότητας των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων υπόκεινται σε σημαντικούς περιορισμούς. Είναι γνωστές οι αλλεργίες από πρωτεΐνες που βρέθηκαν να προκαλούν ορισμένα τρόφιμα όπως τα φιστίκια. Η γενετική μηχανική στοχεύει στην παραγωγή νέων πρωτεϊνών οι οποίες δεν υπάρχουν στο φυτό στη συμβατική του μορφή και οι οποίες ενδέχεται να προκαλέσουν αλλεργίες. Επίσης, μπορεί να επιφέρει ανεπιθύμητες τροποποιήσεις στις υπάρχουσες πρωτεΐνες, γεγονός που θα μπορούσε να τις καταστήσει αλλεργιογόνες. Όμως, δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί με ακρίβεια εάν μία πρωτεΐνη είναι δυνάμει αλλεργιογόνα. Τα μέσα ελέγχου που εξετάζουν τα χαρακτηριστικά των πρωτεϊνών και τα συγκρίνουν με γνωστά αλλεργιογόνα δεν είναι αξιόπιστα. Αυτές οι νέες πρωτεΐνες ίσως δεν είχαν αποτελέσει ποτέ μέρος της ανθρώπινης διατροφής, επομένως δεν υπάρχει προηγούμενη εμπειρία για να βασιστεί κανείς.

Ερωτήματα έχουν επίσης ανακύψει όσον αφορά
ορισμένες γενετικά μεταλλαγμένες καλλιέργειες στις
οποίες έχει ήδη δοθεί έγκριση. Για παράδειγμα,
πρόσφατα αποδείχτηκε ότι η πρωτεΐνη Bt, Cry1A -
που συνήθως απαντάται σε μεταλλαγμένα φυτά με
ανθεκτικότητα σε έντομα - ίσως ευθύνεται για την
πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων σε ποντίκια και
η σχετική μελέτη συνιστά περαιτέρω ελέγχους
ασφαλείας1,2.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι οι έλεγχοι που διενεργούνται σε καλλιέργειες μεταλλαγμένων φυτών είναι βραχυχρόνιοι - διαρκούν μόνο λίγες μέρες ή εβδομάδες. Δεν υπάρχουν μακροχρόνιοι έλεγχοι ή έλεγχοι για χρόνια αποτελέσματα ή την τοξικότητα που επιφέρουν οι αλλαγές των θρεπτικών συστατικών. Λόγω αυτού, ο Γαλλικός Οργανισμός Τροφίμων (AFSSA) κατέληξε πρόσφατα στο συμπέρασμα ότι οι σημερινοί έλεγχοι ασφαλείας δεν επαρκούν για να εγγυηθούν την ασφάλεια των τροφίμων3 που περιέχουν συστατικά από μεταλλαγμένους οργανισμούς. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, κρίνεται αναγκαίο να εξεταστεί το ενδεχόμενο σταδιακής ανάπτυξης αλλεργικών αντιδράσεων από την παρατεταμένη έκθεση σε μεταλλαγμένα τρόφιμα. Αυτό απηχεί τα σχόλια ενός επιστήμονα στην επιστημονική επιθεώρηση "Nature" σχετικά με τα μακροχρόνια αποτελέσματα των τροφίμων που έχουν σχεδιαστεί γενετικά: " Το σημερινό καθεστώς ελέγχων, δεν επιτρέπει τον εντοπισμό απρόβλεπτων επιπτώσεων των μεταλλαγμένων στην υγεία παρά μόνο εάν συμβεί κάποια καταστροφή 'ιστορικών διαστάσεων’” 4. Τέτοιου είδους προβλήματα ώθησαν ιδρύματα του κύρους της Βασιλικής Επιστημονικής Εταιρείας του Λονδίνου6 και της Βασιλικής Επιστημονικής Εταιρείας του Καναδά7 ν' ασκήσουν έντονη κριτική5 στην υιοθέτηση της αρχής της ουσιαστικής ισοδυναμίας ως κριτηρίου για τον έλεγχο των μεταλλαγμένων τροφίμων.

 Λόγοι ανησυχίας
Η κριτική που ασκείται πάνω στην αρχή της ουσιαστικής ισοδυναμίας δεν αφορά μόνο τους ακαδημαϊκούς κύκλους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ανεπιθύμητες συνέπειες της γενετικής μηχανικής δεν αποτελούν ασυνήθιστα φαινόμενα, ότι δυνάμει αλλεργιογόνα συστατικά έχουν εισχωρήσει στην τροφική αλυσίδα λόγω ανεπαρκών ελέγχων και ότι τα επιστημονικά δεδομένα που παρέχονται από τις αρμόδιες αρχές δεν είναι αξιόπιστα.

Απρόβλεπτες και Ανεπιθύμητες Συνέπειες .Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μπορεί να έχουν απρόβλεπτες και ανεπιθύμητες συνέπειες με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους:

• Με την ίδια τη διαδικασία της γενετικής μηχανικής: Η γενετική μηχανική περιλαμβάνει την εισαγωγή ενός νεοφανούς γονιδίου(ων) σε κάποια τυχαία επιλεγμένη θέση του DNA ενός οργανισμού. Πρόκειται για χονδροειδή προσέγγιση από επιστημονική άποψη, καθώς μ’ αυτό τον τρόπο μικρά τμήματα του DNA του φυτού μπορεί να αναδιαταχτούν ή να εξαλειφθούν8,9. Πολλαπλά αντίγραφα και επιπρόσθετα τμήματα ένθετων γονιδίων ανιχνεύθηκαν σε μεταλλαγμένα φυτά, συμπεριλαμβανομένων μερικών εμπορικών ποικιλιών αραβοσίτου και σόγιας10,11,12. Για παράδειγμα, η ποικιλία σόγιας "Roundup Ready" της εταιρείας Monsanto περιέχει δύο επιπρόσθετα τμήματα του ένθετου γονιδίου και ένα τμήμα "μη αναγνωρίσιμου" DNA. Αυτό το γεγονός δεν ήταν γνωστό την εποχή που δόθηκε η έγκριση των αρμοδίων αρχών για να χρησιμοποιηθεί ως μέσο διατροφής σε πολλές χώρες και η ανακάλυψη έγινε μόνο μετά από αρκετά χρόνια ελεύθερης κυκλοφορίας της σόγιας "Roundup Ready" στην αγορά.

• Με την αλλαγή της φυσιολογικής λειτουργίας: Η γενετική μηχανική μπορεί να επηρεάσει τον φυσιολογικό μεταβολισμό ενός φυτού, εάν η εισαγωγή ενός γονιδίου διασπάσει τις περίπλοκες βιοχημικές οδούς. Οι συνέπειες είναι δύσκολο να προβλεφθούν καθώς θα μπορούσαν να επηρεαστούν ακόμα και από τις κλιματολογικές συνθήκες14.

Παραδείγματα όπου η γενετική μηχανική έχει προκαλέσει απρόβλεπτες συνέπειες σε φυτά και σε άλλους οργανισμούς είναι, μεταξύ άλλων:

1) Μαγιά, η οποία τροποποιήθηκε γενετικά με στόχο τη βελτίωση της αλκοολικής ζύμωσης, περιείχε - κατά τρόπο απροσδόκητο - 30 φορές περισσότερη μεθυλογλυοξίλη (ένα ιδιαίτερα τοξικό συστατικό) συγκρινόμενη με μαγιά, η οποία είχε παραχθεί με συμβατικό τρόπο15.

2) Ερευνητές της εταιρείας Monsanto, στην προσπάθειά τους ν' αυξήσουν την περιεκτικότητα της ελαιοκράμβης σε καροτινοειδή (χημικά συστατικά που χρησιμοποιούνται για τη σύνθεση της βιταμίνης (Α), διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα της βιταμίνης Ε και της χλωροφύλλης στους σπόρους είχαν μειωθεί δραματικά με τρόπο ανεξήγητο16.

3) Ερευνητές, στην προσπάθειά τους να τροποποιήσουν γενετικά τον βιολογικό σχηματισμό των οδών των καροτινοειδών διαπίστωσαν ότι η ένθεση υπερβολικού αριθμού γονιδίων προκάλεσε αδικαιολόγητο νανισμό στο φυτό17.

4) Απρόβλεπτες ήταν οι απώλειες στην καρποφορία της ποικιλίας μεταλλαγμένης σόγιας "Roundup Ready" της Monsanto σε ζεστές και ξηρές καιρικές συνθήκες εξαιτίας της ρήξης των βλαστών, που προκλήθηκε πιθανότατα, από τα αυξημένα επίπεδα λιγνίνης18. Τα επίπεδα των φυτοοιστρογόνων της παραπάνω ποικιλίας σόγιας είναι, παρομοίως, 12-14% χαμηλότερα από ότι στη συμβατική σόγια, γεγονός που μπορεί να σημαίνει ότι τα προϊόντα σόγιας που προέρχονται από το φυτό της σόγιας "Roundup Ready" είναι λιγότερο επωφελή ως πηγές φυτοοιστρογόνων19.

5) Τα επίπεδα μιας τοξίνης της πατάτας (γλυκαλκαλοειδές) αυξομειώθηκαν με
ανεξήγητο τρόπο σε ξεχωριστά πειράματα γενετικής μηχανικής όταν μεταλλάχτηκαν με διαφορετικά ένθετα γονίδια που δεν είχαν σχεδιαστεί γενετικά για να αλλάξουν την περιεκτικότητα τους σε τοξίνες.

Αλλεργίες
Ακόμη κι αν οι αρμόδιες αρχές αναγνωρίζουν μια γενετικά μεταλλαγμένη καλλιέργεια ως δυνάμει αλλεργιογόνα, ενδέχεται παρ' όλα αυτά να καταλήξει στη διατροφή. Το καλαμπόκι "StarLink" της εταιρείας Aventis ήταν ένας τύπος καλαμποκιού ανθεκτικού στα έντομα (παρήγαγε την πρωτεΐνη Bt, Cry9C) που καλλιεργούνταν στις Η.Π.Α. από το 1998. Εγκρίθηκε μόνο για χρήση σε ζωοτροφές και για βιομηχανικούς σκοπούς καθώς υπήρχαν ανησυχίες ότι η πρωτεΐνη Cry9C θα μπορούσε να προκαλέσει αλλεργίες, επειδή φέρει χαρακτηριστικά άλλων αλλεργιογόνων.

Ωστόσο, το Σεπτέμβριο του 2000, ίχνη του καλαμποκιού "StarLink" βρέθηκαν σε πίτες τάκος από καλαμπόκι, όπως και σε άλλες τροφές και περισσότερα από 300 προϊόντα αραβοσίτου έπρεπε να αποσυρθούν από την αγορά21. Ανάλογα ίχνη βρέθηκαν επίσης σε τροφές με βάση το καλαμπόκι στην Ιαπωνία και την Κορέα. Δεν είναι γνωστό πως το καλαμπόκι "StarLink" κατέληξε στην τροφική αλυσίδα. Ίσως αναμείχθηκε από αμέλεια με άλλο καλαμπόκι σε κάποιο μύλο, ίσως μία συμβατική καλλιέργεια διασταυρώθηκε με μία καλλιέργεια "StarLink", ή ένας αγρότης πούλησε καλαμπόκι "StarLink" για χρήση σε τρόφιμα αποβλέποντας σε μεγαλύτερο κέρδος22. Αν και αυτή τη στιγμή το καλαμπόκι "Star Link" δεν καλλιεργείται πουθενά στον κόσμο, ενδέχεται να έχει μολύνει άλλους σπόρους αραβοσίτου και να παρέμεινε στην τροφική αλυσίδα. Το επεισόδιο εγείρει ερωτήματα για τον αποτελεσματικό έλεγχο των καλλιεργειών των μεταλλαγμένων φυτών.

Ανεπαρκή στοιχεία
Υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις ότι ακόμη και τα περιορισμένα στοιχεία που δίδονται στις αρμόδιες αρχές είναι ανεπαρκή ή ελλιπή.

• Τα υπάρχοντα στοιχεία για τις τοξίνες των φυτών και τα αντι-θρεπτικά συστατικά (τα οποία επεμβαίνουν στην ικανότητα του οργανισμού μας να χρησιμοποιεί άλλα θρεπτικά συστατικά που υπάρχουν στις τροφές) είναι ελλιπή ή παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις5. Για παράδειγμα, στις αιτήσεις που δέχθηκε η Ε.Ε. για διαφορετικούς τύπους μεταλλαγμένου αραβοσίτου, η περιεκτικότητα σε αναστολείς θρυψίνης και άλατος φυτίνης (phytate) (και τα δύο σημαντικά αντι-θρεπτικά συστατικά του αραβοσίτου) είχε υπολογιστεί σε μερικές μόνο περιπτώσεις5,23. Παρομοίως, η περιεκτικότητα σε σιναπίνη - ένα αντι- θρεπτικό συστατικό της ελαιοκράμβης - δεν  υπολογίστηκε σε όλες τις περιπτώσεις και όσο για τη γενετικά μεταλλαγμένη ντομάτα TGT7F της εταιρείας ZENECA/ Syngenta δεν δόθηκαν στοιχεία για αρκετές έμφυτες τοξίνες της ντομάτας5.

• Πολλές από τις δοκιμές βασίζονται σε μία ή δύο μόνο καλλιεργητικές περιόδους χωρίς στους φακέλους υποβολής αιτήσεων να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι βλαβερές συνέπειες της γενετικής μηχανικής μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανείς και ενδέχεται να φανούν μόνο μετά από πολλές γενεές24, ενώ και οι περιβαλλοντικές συνθήκες μπορεί ν' αλλάξουν τη σύνθεση των φυτών. Πράγματι, μία έρευνα συνέστησε να λαμβάνεται "ειδική μέριμνα" όταν διερευνώνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στις καλλιέργειες μεταλλαγμένων φυτών23.

• Τα στοιχεία που έγιναν δεκτά για την έγκριση ενός μεταλλαγμένου αραβοσίτου γνωστού ως Τ25, προϊόν της εταιρείας Aventis (που τότε ονομαζόταν AgrEvo) το οποίο εγκρίθηκε για καλλιέργεια και εισαγωγή στην Ευρώπη το 199825, έχουν αναθεωρηθεί και βρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό ελλιπή από ανεξάρτητους επιστήμονες. Παρόλο που ο αραβόσιτος προοριζόταν για τροφή των βοοειδών, δεν έχουν γίνει μελέτες σχετικές με τη διατροφή των βοοειδών ή την τοξικότητά του για τα ζώα αυτά. Ένας επιστήμονας είπε: "Με όσα γνωρίζουμε σήμερα, δεν θα έπινα γάλα που προέρχεται από βοοειδή "26.

• Μελέτες πάνω στη διατροφή των πουλερικών που συνηγορούν υπέρ της χρήσης του αραβοσίτου Τ25 της εταιρείας Aventis έχουν επίσης επικριθεί από ανεξάρτητους επιστήμονες, που επέστησαν την προσοχή σε "ύποπτες" τάσεις που αφορούσαν το βάρος και τη θνησιμότητα των πουλιών. Οι επιστήμονες κατέληξαν στο εξής συμπέρασμα: "... αυτή η μελέτη... δεν παρέχει επαρκείς αποδείξεις ή συμπεράσματα. Είναι ακατάλληλη για δημοσίευση σε επιστημονική επιθεώρηση. Κατά συνέπεια κι εμείς θεωρούμε ότι δεν εγγυάται πλήρως την ασφάλεια του εν λόγω μεταλλαγμένου αραβοσίτου. Αν μη τι άλλο, τα αποτελέσματα όπως παρουσιάστηκαν εγείρουν υποψίες για ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των πειραμάτων που διενεργήθηκαν"27.

Βρέφη και νήπια: ομάδα υψηλού κινδύνου
Η Βρετανική Βασιλική Επιστημονική Εταιρεία πρόσφατα εξέτασε τις πιθανές επιπτώσεις των μεταλλαγμένων τροφίμων στην υγεία των βρεφών και των νηπίων. Στην έκθεσή της παραδέχτηκε ότι οι τροφικές αλλεργίες είναι πολύ πιο συχνές στα παιδιά παρά στους ενήλικες αναφέροντας ότι: "οι τροφικές αλλεργίες παρουσιάζονται στο 1-2% των ενηλίκων και στο 6-8% των παιδιών". Συνεπώς, τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα σε οποιοδήποτε αλλεργιογόνο ενδέχεται να μην ανιχνεύτηκε στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Στην έκθεση τα παιδιά κατατάσσονται ως “ομάδα υψηλού κινδύνου” και επιβάλλεται η  παρακολούθησή της σχετικά με τις επιβλαβείς συνέπειες της κατανάλωσης μεταλλαγμένων τροφίμων.

Η ίδια Επιστημονική Εταιρεία6 παραδέχτηκε επίσης ότι οι διατροφικές αλλαγές βλάπτουν ιδιαίτερα τα βρέφη και τα νήπια. Οποιαδήποτε αλλαγή στη σύνθεση των τροφίμων που προέρχονται από μεταλλαγμένα φυτά μπορεί να είναι σημαντική όταν οι τροφές αυτές δίδονται σε παιδιά επί μακρόν, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τροφές όπως οι παιδικές από τις οποίες μπορεί να εξαρτάται αποκλειστικά η διατροφή των παιδιών. Η έκθεση συνέστησε "να ενταθεί ο έλεγχος στις παιδικές τροφές για τυχόν γενετικά τροποποιημένα προϊόντα".

 Συμπεράσματα
Παρόλο που υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια των μεταλλαγμένων τροφίμων, τα συστήματα ελέγχου είναι ανεπαρκή. Η γενετική μηχανική μπορεί να προκαλέσει ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες συνέπειες, αλλά οι διαδικασίες θέσπισης κανονισμών ασφαλείας, που βασίζονται στην αρχή της "ουσιαστικής ισοδυναμίας" δεν έχουν σχεδιαστεί για να ανιχνεύουν τέτοια αποτελέσματα.

Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται για να ανιχνεύουν τις αλλεργιογόνες ουσίες είναι ανεπαρκείς και τα στοιχεία - που υποβάλλουν οι  εταιρείες που υποτίθεται ότι αποδεικνύουν ότι τα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμά τους είναι ασφαλή -είναι συχνά ελλιπή.

Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία από την κατανάλωση γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων δεν είναι επίσης γνωστές (και δεν έχουν εξεταστεί), όμως τα βρέφη και τα νήπια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αλλεργίες και σε διατροφικές αλλαγές. Θεωρούνται "ομάδα υψηλού κινδύνου" και επιβάλλεται η παρακολούθηση των επιπτώσεων από την κατανάλωση μεταλλαγμένων. Μέχρι σήμερα, δεν έχει διενεργηθεί παρόμοιος έλεγχος στους ενήλικες και τα μεγαλύτερα παιδιά. Για τους παραπάνω λόγους, η Greenpeace πιστεύει ότι δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι τα μεταλλαγμένα τρόφιμα στα ράφια των σούπερ-μάρκετ είναι ασφαλή για την υγεία.

Αναφορές
1. Vázquez-Padrón, R.I., Moreno-Fierros, L., Neri-
Bazán, L., Martínez-Gil, A.F., de la Riva, G.A. &
López-Revilla, R. (2000) Characterization of the
mucosal and systemic immune response induced
by Cry1Ac protein from Bacillus thuringiensis HD
73 in mice. Brazilian Journal of Medical and
Biological Research, 33, 147-155.
2. Vázquez-Padrón, R.I., Gonzáles-Cabrera, J.,
García-Tovar, C., Neri-Bazán, L., López-Revilla,
R., Hernández, M., Moreno-Fierros, L. & de la
Riva, G. A. (2000) Cry1Ac protoxin from Bacillus
thuringiensis sp. kurstaki HD73 binds to surface
proteins in the mouse small intestine.
Biochemical and Biophysical Research
Communications, 271, 54-58.
3. AFSSA (Agence Française de Sécurité Sanitaire
des Aliments) (2002) Evaluation des risques
relatifs à la consommation de produits
alimentaires composés ou issus d'organismes
génétiquement modifiés. Available at
www.afssa.fr/ftp/actu/NUT2002sa0024.pdf
4. Butler, D. & Relchhardt, A. (1999) Long-term
effect of GM crops serves up food for thought.
Nature, 398, 651-653.
5. Schenkelaars Biotechnology Consultancy (June
2001) GM food crops and application of
substantial equivalence in the European Union.
Available at: http://www.sbcbiotech.nl/
6. Royal Society (2002) Genetically modified plants
for food use and human health – an update.
Policy document 4/02. February 2002, Available
at: http://www.royalsoc.ac.uk.
7. Royal Society of Canada (2001) Elements of
Precaution: Recommendations for the Regulation
of Food Biotechnology in Canada.
8. Labra, M., Savini, C., Bracale, M., Pelucchi, N.,
Colombo, L., Bardini, M. & Sala, F. (2001)
Genomic changes in transgenic rice (Oryza
sativa L.) plants produced by infecting calli with
Agrobacterium tumefaciens. Plant Cell Reports,
20, 325-330.
9. Windels, P., Taverniers, I., Depicker, A., Van
Bockstaele, E. & De Loose, M. (2001)
Characterisation of the Roundup Ready soybean
insert. European Food Research Technology,
213, 107-112.
10. Monsanto (2000) Dossier containing molecular
analysis of RR soya:
11. http://archive.food.gov.uk/pdf_files/acnfp/
dossier.pdf available at
http://www.foodstandards.gov.uk/science/
ouradvisors/novelfood/assess/assess-uk/60500/
12. Dai, S., Zheng, P., Marmey, P., Zhang, S., Tian,
W., Chen, S., Beachy, R.N. & Fauquet, C. (2001)
Comparative analysis of transgenic rice plants
obtained by Agrobacterium-mediated
transformation and particle bombardment.
Molecular Breeding, 7, 25–33.
13. EC Scientific Committee on Food (March 2002)
SCF/CS/NF/DOS/10 ADD1 Final. Opinion of the
Scientific Committee on Food on the safety
assessment of the genetically modified maize line
GA21, with tolerance to the herbicide glyphosate.
14. Greenpeace (2001) Roundup Ready Soya:
incomplete data, missing evaluation and
insufficient controls.
www.greenpeace.org/~geneng/
15. Firn, D. & Jones, C.G. (1999) Secondary
metabolism and the risks of GMOs. Nature, 400,
13-14.
16. Inose, T. & Murata, K. (1995) Enhanced
accumulation of toxic compound in yeast cells
having high glycolytic activity: a case study on the
safety of genetically engineered yeast.
International Journal of Food Science and
Technology, 30, 141-146.
17. Shewmaker, C.K., Sheehy, J.A., Daley, M.,
Colburn, S. & Yang Ke, D. (1999) Seed-specific
overexpression of phytoene synthase: increase in
cartenoids and other metabolic effects. The Plant
Journal, 20, 401-412.
18. Fray, R.G., Wallace, A., Fraser, P.D., Valero. D.,
Hedden, P., Bramley, P.M. & Grierson, D. (1995)
Constitutive expression of a fruit phytoene
synthase gene in transgenic tomatoes causes
dwarfism by redirecting metabolites from the
gibberellin pathway. The Plant Journal, 8, 693-
701.
19. Coghlan, A. (1999) Splitting headache –
Monsanto's modified soybeans are cracking up in
the heat. New Scientist, 20th November, p.25.
20. Lappé, M.A., Bailey, E.B., Childress, C.C. &
Setchell, K.D.R. (1998/1999) Alterations in
Clinically Important Phytoestrogens in Genetically
Modified, Herbicide-Tolerant Soybeans. Journal
of Medicinal Food, 1, 241-245.
21. Documented in Kuiper, H.A., Kleter, G.A.,
Noteborn, H.P.J.M. & Kok, E.J. (2001)
Assessment of the food safety issues related to
genetically modified foods. The Plant Journal, 27,
503-528. Table 6.
22. Segarra, A.E. & Rawson, J.M. (2001) StarLink™
Corn Controversy: Background. CRS
(Congressional Research Service) Report no.
RS20732. Available at:
http://www.cnie.org/nle/crsreports/agriculture/ ag-
101.cfm
23. Boyce, N. (2000) Taco trouble. New Scientist, 7th
October 2000, p.6.
24. Novak, W.K. & Haslberger, A.G. (2000)
Substantial equivalence of antinutrients and
inherent plant toxins in genetically modified novel
foods. Food and Chemical Toxicology, 38, 473-
483.
25. Riha, K., McKnight, T.D., Grifing, L.R. & Shippen,
D.E. (2001) Living with genome instability: plant
responses to telomere dysfunction. Science, 291,
1797-1800.
26. Commission Decision 98/293/EC of 22nd April
1998 concerning the placing on the market of
genetically modified maize (Zea mays L. T25),
pursuant to Council Directive 90/220/EEC.
Official Journal of the European Communities -
05.05.1998 - L 131 P. 0030 – 0031.
27. Professor Bob Orskov, evidence to the Chardon
LL Public Hearing, 18th October 2000. Available
at http://www.defra.gov.uk/planth/pvs/chardon/
001018.pdf
28. Kestin, S. & Knowles, T. (2000) An analysis of
“the Chicken Study”: The effect of glufosinate
resistant corn on growth of male broiler chickens.
Joint proof of evidence submitted to the Chardon
LL Hearing on behalf of Friends of the Earth,
November 2000. Available at:
http://www.foe.co.uk/resource/evidence/
analysis_chicken_study.pdf

 πηγή 1 , πηγή 2 , πηγή 3